Hoofstuk 4: De reis van de lege flessen – Kader Abdolah
4.2 Kader Abdolah: Die skrywer as migrant
Dit is van waarde om ondersoek in te stel na die biografiese agtergrond van Kader Abdolah, aangesien dit moontlik lig kan werp op die spesifieke temas wat in sy werk aangetref word. Brouwers (2007:107-111) skryf in ‟n biografie oor Kader Abdolah dat hierdie skrywer op 12 November 1954 in Arak, Iran gebore is as Hossein Sadjadi Ghaemmaghami Farahani. Hy is die oudste van ses kinders en word grootgemaak in ‟n welgestelde, streng Islamitiese omgewing. Abdolah erken self dat hy ‟n eensame jeug ervaar het en vroeg reeds geloofskwessies bevraagteken het. Hy keer uiteindelik sy rug op Islam en ontwikkel belangstelling in Westerse literatuur. Hy studeer vanaf 1972 tot 1977 natuurwetenskap aan die Universiteit van Teheran en raak hier betrokke by Fadaian (‟n Marxistiese ondergrondse studentebeweging). Na afloop van sy studies bly Abdolah polities aktief en skryf onder meer joernalistieke boeke wat later verban word.
Lede van sy familie word slagoffers van die onderdrukkende bewind in Iran. In 1985 bereik die politieke druk breekpunt en Abdolah word genoodsaak om uit die land te vlug. Hellemans (2000:752) omskryf die omstandighede soos volg en verduidelik waarom Abdolah homself juis in Nederland bevind: “Abdolah […] vluchtte in de jaren tachtig voor de terreur van de Islamitische imams naar buurland Turkije en kwam zo in 1988 in een asielzoekerscentrum terecht in het Nederlandse Apeldoorn”.
113 Hy gaan in 1988 na Nederland nadat politieke asiel aan hom toegestaan is deur die Verenigde Nasies. In Nederland word hy met sy familie herenig. Deur Nederlandse boeke te lees, leer Abdolah vinnig die taal aan. Hy studeer vir een jaar Nederlandse taal- en letterkunde en in 1992 debuteer hy met die kortverhaalbundel De adelaars. In 1997 publiseer hy De reis van de lege flessen gevolg deur Spijkerschrift in 2000.
Abdolah is ‟n produktiewe en erkende skrywer en met sy substantiewe oeuvre verwerf hy talle pryse. Hy ontvang onder andere “De Gouden Ezelsoor” (Anoniem, 2001) vir sy roman De adelaars as debuutbundel van 1993 wat die beste verkoop het. Verder ontvang hy die Charlotte Köhler-stipendium in 1995 vir De meisjes en de partizanen en die E. du Perron prys in 2000 vir sy algehele oeuvre. Het huis van de moskee plaas Abdolah in 2007 op die topverkoperlys vir Nederlandse skrywers en die novelle word ook in 2010 vertaal as The house of the mosque in Engels. Hy ontvang in 2009 ‟n eredoktorsgraad aan die Universiteit van Groningen.
Buiten kritiek oor sy eenvoudige styl (taalgebruik, woordkeuse, sinsbou en sinslengte) word Abdolah se werk volgens Brouwers (2007:9) oorwegend positief deur lesers ontvang:
Veral zijn romans zijn veelvuldig herdrukt en vertaald. In kranteninterviews heeft hij regelmatig de gelegenheid te baat genomen om zijn ideeën en ervaringen nader toe te lichten. Hij is een auteur die de media en het contact met zijn lezers alterminst schuwt, zoals onder meer blijkt uit televisieoptredens, zijn vele lezingen in boekwinkels en biblioteken en zijn aanvaarding van het gastschrijverschap aan de universiteit van Leiden in 2006. Deze keuze voor een zichtbare rol vloeit voor een deel voort uit zijn visie dat de schrijver als cultuurdrager een bijzondere verantwoordelijkheid heeft tegen over het „volk‟ en zich niet in zichzelf moet opsluiten.
Ook Hellemans (2000:753) besing Abdolah se skryfwerk met lof:
114 Kortom, Abdolah is één van die immigranten-auteurs die door zijn mondelinge, spontane verhaalkunst opnieuw glans geeft aan onze vaak nogal vermoeid ogende Nederlandstalige letteren […]. Abdolah bespeelt met zijn vertellingen de oertaal van de emoties die op een bepaald punt geen woorden meer nodig heeft om zich uit te drukken.
Abdolah se biografiese agtergrond moet in gedagte gehou word by die bespreking van De reis van de lege flessen, hoofsaaklik omdat hy self ‟n migrant is en die roman allerweë as migranteliteratuur beskou word. Abdolah se verhale handel veral oor die onbegryplikheid van ballingskap. Hy benader hierdie tema spesifiek vanuit die perspektief van ‟n banneling en bogenoemde siening dat dit die skrywer se taak is om die innerlike lewe van kultuur te laat voortleef:
Het werk van Abdolah is nauw verweven met zijn leven as balling, sommige van zijn verhalen zijn ogelijk zuiver autobiografisch, andere vinden hun oorsprong in ervaringsfeiten en weer andere zijn alleen het product van zijn verbeelding […]
Hierin suggereert Abdolah dat het de taak van de schrijver is om „dichter van het volk‟ te zijn en de „magie‟ levend te houden. Literatuur heeft een tijdloze waarde en daardoor vertegenwoordigt de schrijver een uitzonderlijk maatschappelijk belang. De schrijver is bij uitstek de drager van het innerlijke leven van een cultuur. (Brouwers, 2007:4-5)
Van Bork (2001) bevestig die sirkulerende temas in die werk van Abdolah en plaas weereens klem op die skrywer se maatskaplike verantwoordelikheid:
Abdolahs verhalen en romans gaan over de tweespalt tussen culturele onthechting en inburgering in een nieuwe omgeving. Vooral de ongrijpbaarheid van die nieuwe cultuur maakt de nieuwsgierigheid van zijn personages gaande.
Toch is deze culturele gespletenheid niet zijn eerste preoccupatie; hij wil allereerst schrijver van en voor het volk zijn.
115 Die redes vir migrasie van die karakter/s in De reis van de lege flessen hou direk verband met die redes vir migrasie van die skrywer. In die geval van Abdolah, sowel as sy karakter Bolfazl, is die migrasieproses gedwonge aangesien hulle van hul vaderland moet vlug. Die redes vir migrasie sal uiteindelik bepaal hoe die individu die migrasieproses en gepaardgaande verlies hanteer en verwerk. Gedwonge migrasie veroorsaak dikwels dat die individu gemengde gevoelens van liefde en verlange, sowel as afkeur en weersin teenoor sy vaderland ontwikkel. Hierdie gemengde gevoelens word in hierdie geval deur die migrant Abdolah aan sy karakter Bolfazl oorgedra.
Abdolah se status as migrant het tot gevolg dat sy skryfwerk ‟n tweeledige verhouding aanneem ten opsigte van sy land van herkoms (verlede), en die huidige land (hede) waarin hy nou woon. Brouwers (2007:3) omskryf hierdie dualistiese aspek in Abdolah se werk as volg:
Wellicht het meest specifieke kenmerk van ballingschap als existentiële realiteit is het besef van een tweeledige buitengeslotenheid: het land waarmee familiale, culturele en emotionele banden bestaan is elders, terwijl er eveneens een fundamentele afstand bestaat tot de nieuwe omgeving, juist daar het aanvankelijk geheel ontbreken van dergelijke banden. Er loopt een breuklijn door het leven van de balling en Abdolah situeert zijn verhalen afwisselend aan weerszijden van die lijn, in het Iraanse verleden en in het Nederlandse heden.
Abdolah skryf dus vanuit sy eie ervaring oor die proses van migrasie en verplasing en gee daarmee aan die roman meer geloofwaardigheid en trefkrag.