The Relationship Between the Human and Ahura Mazda in the Formation of Religious Ethics Based
on the Theory of Functionalism
Seyed Saeedreza Montazeri1, Narges Khandel2
1. Assistant Professor, Faculty of Theology, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
2. PhD Student of Islamic Religions and Mysticism, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran
(Received: September 1, 2021; Accepted: November 27, 2021)
Abstract
There exists a pivotal and mythical character in all religions. According to functionalism, the mythical character establishes a relationship with a society that affects different aspects of its individuals’ lives. Religious ethics, acts of worship, rituals, and social and cultural customs form around its existence, and a mutual relationship between the human and the mythical character begins. This study was carried out to examine and analyze the Ahura Mazda myth and its role in the formation of Zoroastrian religious ethics and to analyze the relationship between the human and Ahura Mazda based on functionalism. The importance of studying Ahura Mazda myth and its relationship with the human through the lens of functionalism is that Ahura Mazda myth has an identity-making function in the religious, social, and individual lives of Zoroastrians. According to the Zoroastrian worldview and the interaction between the human and Ahura Mazda, three types of relationships – including ontological, epistemological, and eschatological –are formed between the human and Ahura Mazda. The question is about the function and role of Ahura Mazda myth in the social, religious, and individual lives of Zoroastrians and the ways in which functionalism can help examine and explain this role. Adopting a descriptive-analytical method based on library and historical documents analysis, this article investigates and analyzes the relationship between the human and Ahura Mazda according to functionalism. Some findings of the study express that myths can turn into rituals, thus forming religious ethics, social and individual identities, and customs in the society.
Keywords: myth of Ahura Mazda, myth of Ahriman, creation myth, Zoroaster, Farashgard, Functionalism.
Corresponding Author: [email protected]
Philosophy of Religion https:// journals.ut.ac.ir/
Vol. 19, No. 3, Autumne 2022 Print ISSN: 2423-6942
Manuscript Type: Research Article Online ISSN: 2423-6934
DOI: 10.22059/jpht.2021.329842.1005849
هروها و ناسنا ۀطبار لکش رد ادزم
ۀیرظن ساسارب ینید قلاخا یریگ
ییارگدرکراک
یرظتنم اضردیعس دیس
1
،*
لدناخ سگرن
2
1 . ناریا ،مق ،نارهت هاگشناد یباراف ناگدکشناد تایهلا ۀدکشناد رایداتسا
2 . یملاسا نافرع و نایدا یرتکد یوجشناد ناریا ،مق ،یملاسا دازآ هاگشناد
( رد خیرات :تفای 10 / 06 / 1400 :شریذپ خیرات ا 06
/ 09 / 1400 )
هدیكچ
دا ۀمه رد ی نا صخش یت ی روحم ی هروطسا و ا ی رظن اب قباطم .دراد دومو ۀی
ارگدرکراک یی
، هطبار هروطسا ا ی م رارقرب هعمام اب ی
دنک
گدنز فلتخم داعبا رد هک ی
ثأت هعمام دارفا ی
راذگر د قلاخا .تسا ین
ی
، ا ،تادابع یی ن اه تنس و اه ی ف گنهر ی عامتما و ی ساسارب
م لکش وا دومو ی
گ ی در هطبار و ا ی ب لباقتم ی ن م رارقرب ناسنا و هروطسا ی
دوش . ای ن سررب فده اب شهوژپ ی
لحت و ای ل ۀروطاسا
هروها لکش رد وا شقن و ادزم گ
ی ر ی د قلاخا ین ی تشترز ی لحت و ی ل طبار ۀ ب ی ن هروها و ناسنا رظن سااسارب ادزم
ۀای ارگدرکرااک یی
هتفرگ ماجنا مها .تسا ی ت روطسا صوصخ رد شهوژپ و هعلاطم ۀ
هروها طبار و ادزم ۀ رظن ساسارب ناسنا اب نا ۀای
ارگدرکرااک یی
ای ن روطسا هک تسا ۀ
هروها گدنز رد ادزم ی
د ین ی
، عامتما ی درف و ی تشترز ی نا درکراک ی وه ی ت زاس ناهم قبط .دراد ب
ین ی تشترز ی
راکمه و ی هروها اب ناسنا طبار عون هس ادزم
ۀ دومو تخانش ی
، تفرعم تخانش ی مامرف و تخانش ی اب ی ن هرواها و نااسنا لکاش ادزام
م ی گ ی در ا شسرپ . ی ن درکراک هک تسا و
روطسا شقن ۀ هروها گدنز رد ادزم ی
عامتما ی
، د ین ی درف و ی تشترز ی نا چ ی تس رظن و ۀای
ارگدرکراک یی م هنوگچ ی دناوت ا ی ن سررب ار شقن ی
بت و یی ن
؟دنک ا ی ن شور زا هدافتسا اب هلاقم اصوت
ی ف _ی لحت ی ال ی اپ راب و ۀای
هناخباتک عبانم ا
ی رات عون و ی خ ی سررب هب ی لحت و ی ل طبار ۀ رظن ساسارب ادزماروها و ناسنا ۀی
ارگدرکراک یی .تاسا هتخادرپ
خرب ی ی هتفا اه ی ب شهوژپ ی رگنا ا ی ن هروطسا هک تسا من اه
ی دنناوت ا هب یی ن اه دبت ی ل لکاش بباس و دنواش گ
ای ر ی قلااخا
د ین ی
، وه ی ت عامتما ی درف و ی تنس و دنوش هعمام رد اه .
یدیلک ناگژاو
،هروطسا هروها ادزم ، نید ۀیرظن ،یتشترز ییارگدرکراک
.
* لوئسم ۀدنسیون [email protected]
حفص تا 388 - 371 )یشهوژپ هلاقم(
1 همدقم .
شیب زا کی هدس تسا هک نادنمشیدنا و
ناملاع مولع یناسنا تاقیقحت یاب
یراماش ۀراابرد
تخانااش هروطااسا
ماااجنا هداد و تااایرظن یتوااافتم
ار نااایب هدرااک داانا و بااتاکم خم فاالت
هروطسا یسانش لکش هتفرگ تسا . مادک ره زا
بتاکم یارب هروطاسا یافیرعت
صااخ هائارا
هداد دنا و هبنم یا زا هروطسا ار رظندم هتشاد دنا .
یکسفونیلام رد
ۀیرظن ییارگدرکراک دقتعم
تسا هروطسا کی هامو یطاابترا نیاب
دارافا
کی هعمام تسا و یم دناوت موهفم و مایپ هژیو یا ار لاقتنا دهد . وا دقتعم تسا هک هروطاسا
یتیاور زا یایحا کی تیعقاو نیزاغا تسا هک یارب هدروارب ندرک هتساوخ یاه
،ینییا داجیا
قلاخا
،ینید یاهدیق
،یعامتما دیکأت
و قیدصت ییعب اهراتفر و شنک ااه رد هاعمام ناایب
یم دوش .
رد نییا تشترز ۀروطسا هروها
،ادزم یادخ درخ و راگدنوادخ ییااناد
تاسا هاک أاشنم
،ریخ
،رون ییاناد و تردق قلطم رد یایند یونیم و یدام تسا . هروها ادزم هب هارمه نمیراها
لکش ۀدنهد ماظن یتسه رد نییا یتشترز دنتسه . ناهم ینیب یتشترز ساسارب موجه نمیرها
هب زرم ییانشور و
هاگیام هروها ادزم و سپس دااجیا یدرابن یتقوام رد نااهم یداام نیاب
هروها ادزم و نمیرها لکش هتفرگ تسا . قبط هزوما یاه یتشترز دربن نیب یااهورین رایخ
و
رش رد یایند یونیم هب ماجنارس یمن
،دسر هکلب اب کمک ناسنا و رد یایند یداام و یواتیگ
تسا هک نیا دربن هب ماجنارس یم دسر و ناهم هب لامک هیلوا و رصع نیرز یمزاب ددرگ .
ساسارب ۀیرظن ییارگدرکراک هروها
ادزم یشقن گنررپ ار رد لکش یرایگ قلااخا ،یانید
یاهدیق یعامتما و
یخرب شنک اه رد هعمام نایتشترز افیا
یم دنک . ساسارب نیا هیرظن نیاب
ناسنا و هروها ادزم هس عون ۀطبار
،یتخانشدومو تفرعم
یتخانش و ماامرف یتخاناش لکاش
یم دریگ . تیمها و فده : فده زا نیا شهوژپ یسررب و یبت نی درکراک هروطسا یا هروها ادزام رد
لکش یریگ قلاخا ینید یتشترز و لیلحت و
،یضوت ۀطبار
،یتخانشدومو تفرعم
یتخانش و
مامرف یتخانش نیب ناسنا و هروها ادزم ساسارب ۀیرظن ییارگدرکراک تسا
.
شور شهوژپ : شور دروم هدافتسا رد هلاقم یفیصوت - یلیلحت تسا هاک ااب هدافتاسا زا
عبانم ک هناخبات یا و
،یخیرات دروم
هرهب یرادرب رارق هتفرگ تسا .
2 . ۀیرظن ییارگدرکراک
ولاسینارب یکسفونیلام
اب ۀئارا ۀیرظن ییارگدرکراک اای
functionalism
رد موالع یعاامتما و
ناسنا یسانش یلوحت فرگش رد لیلحت و یاسررب اباور نیاب یاایعا هاعمام ، ااهرواب و
اهراتفر ی یعامتما و
ینید یا داج درک . درکراک رد نیا هیرظن هب یانعم
« رثا ای یدامایپ تاسا
هک کی هدیدپ رد تابث ، اقب و ماجسنا ماظن یعامتما دراد
. ییارگدرکراک ۀاطبار
لکاش هاتفرگ
نیب یایعا هعمام ساسارب کی هدیدپ ای داهن یعامتما و
ۀطبار یایعا هعمام اب هدایدپ اای
داااهن یعااامتما رظندرواام
ار لاایلحت و یااسررب یاام داانک
» (
،ینااسحم 1383
: 53 .) زا رااظن
یکسفونیلام ناسنا
اب یحم دوخ دراو کی هطبار و ۀلدابم کیژولویب یم
دوش هک کای یواس
نا تعیبط و یوس شرگید گنهرف تسا . وا رد ۀیرظن ییارگدرکراک دواخ
نیاب ود مواهفم
یساسا اهزاین و اهداهن هطبار یا ار هب دومو یم دروا هک اب هموت هب نوگانوگ ی عماوم یراشب ،
ره هعمام یا ساسارب یاهزاین یداینب دوخ و زا قیرط یاهراجنه یراتفر
و یداهن شزاین ار
فرطرب یم دزاس (
،ستیب 1395 : 72 .) زا رظن وا رصانع نوگانوگ ره
هعمام یدرکرااک یاراب
دوخ
،دنراد اریز یاهزاین یگنهرف مدرم نا هعمام ار هدروارب یم دنزاس . یکسفونیلام رد
نایا
هیرظن هس عون زاین ار یساسا یارب
ناسنا یمرب درامش . یاهزاین هایلوا داننام خاساپ هاب زااین
یگنسرگ ، خساپ هب تیلاعف یااه یاسنم و رد تایاهن یااهزاین یگچرااپکی
داننام زااین هاب
ناهم ینیب :رتشم هک یارب لیهست رد تاطابترا ، ناید و قلااخا دااجیا یام دواش . نیارباانب
گنهرف کی ۀکبش هدرتسگ و هدیچیپ زا یاهداهن
ًلاباقتم هداننکدیکأت تاسا
هاک رد رتاسب نا
یم ناوت یاهزاین ناسنا و یاهراتفر وا
ار لیلحت و شیپ ینیب درک ( ،یکاسفونیلام 1395
: 63 .)
یاهداهن دوموم رد هعمام هولاع رب هکنیا یاهزاین ناسنا ار هدروارب یم
،دننک اب رگیداکی زاین
یراگزاس دنراد
. لاثم یارب ور
یاهدرکی ینهذ
یدنمشزرا دننام
مارتحا هب تنس ، یگنهامه اب
یحم ، تماهش و هبدامتعا سفن رد هزرابم اب یراوشد اه و ندراک راس ااب
ماشچ زادانا گرام
سوت درکراک نید ، هروطسا و گنهرف و یراگزاس و
یناشوپمه نیا
هس اب رگیدکی تیبثت و
میکحت یم دوش . زا رظن یکسفونیلام هروطسا
اه رکراک د یگنهرف ، یعامتما و
یاسایس دانراد .
رد نایرم درکراک یعامتما و
یگنهرف ، هروطسا اه لیدبت هب نیایا ااه یام دنواش . هاب ۀلیاسو
هاگیام هروطسا رد هعمام و درکلمع نا یم ناوت راتفر و یاهرواب یعامتما و
تنس ینید ار
شیپ ینیب و لیلحت درک . هب رظن یکسفونیلام فده
زا ،هروطاسا یرادابنام
زا تاساوخ ااه
و
تابلاطم یعامتما و
یتح کمک هب ققحت تابماو و تایروراض یالمع
رد یگدانز تاسا .
یکسفونیلام رد
هتشون یا ۀرابرد تعیبط و درکرااک هروطاسا رد
عاماوم یوداب یام داسیون :
« هروطسا اب رد رظن نتشاد هچنا رد نا هدنز تسا و تایح دراد یتیاور تاسا هاک یاتیعقاو
لیصا ار هدنز هدرک و ۀدنروارب زاین
قیمع ینید تسا و اب شیارگ یااه یاقلاخا ، تاامازلا و
ماکحا یعامتما و
یتح تابلاطم یملع تقباطم هتشاد و یوگباوم تساهنا
. هروطسا یایحا
تیاور کی تیعقاو یلزا تسا هک تهم ندروارب زاین یناور قیمع هب ناابز هداما و ائزم ی
یتایح زا ندمت یرشب تسا و یحرط یلمع زا ا نامی و تمکح یاقلاخا نااسنا
ییاداتبا ار
هضرع یم دنک
» (
،ونروم 1376 : 202 .)
3 .
،شنیرفآ ساسا
ناهج ینیب یتشترز
رد نید یتشترز ود رصنع هروها
،ادزم رورس ییاناد و
،نمیرها یوانیم
راش و یداب دوامو
دراد . رد ادتبا و شیپ زا لکش یریگ
،شنیرفا هروها
ادزم و
،نمیرها ادم
زا رگیداکی وب
داند .
« سپ زاغا رد ود ونیم ای ود رهوگ دازمه رد ملاع روصت رواهظ ،داندرک یاکی زا نا ،رادانپ
راتفگ رادرک و کین و نا یرگید زا نا یداب
» (
Humbach, 1991: 191-193
ماهم.) رات ی ن و
یلصا نیرت تیصوصخ هروها
ادزم درخ و ریخ قلطم تسوا . سااسارب نااهم
یانیب یتاشترز
شنیرفا ناهم یونیم و ام ید رب ۀیاپ درخ و ریخ وا لکش هتفرگ تسا . ۀروطسا شنیرافا رد
نوتم یولهپ اب شزات نمیرها هب زرم ییانشور و
هاگیام هروها ادزم زاغا یم دوش و هرود یاه
یناهیک شهدنب ، شزیمگ و نشرازیو رب
نیا ساسا لکش یم دنریگ . سااسارب نواتم
یوالهپ
هروها ادزم یارب هلباقم اب نمیرها و یدوبان لماک وا رد نارود نشرازیو ای
ییادام ، شنیرافا
ار زاغا درک . رد ادتبا ناهم یتسه ار هب تروص یونیم ، هنادوام و یب گرم دیرفا . سپس یارب
هزرابم اب نمیرها و ندناشک نمیرها هب ییایند ریذپانف ناهم یداام ار دایرفا . نااهم یداام
یندیسوپ و
ریذپانف تسا و یاوق نمیرها رد ناهم یدام ت فیعای یام
دواش و یگنادواام
دوخ ار هب جیردت زا تسد یم دهد و رد رخا نارود نشرازیو و
رد درگشرف هب روط لاماک زا
نیب دهاوخ تفر (
،یگداد غبنرف 1390
: 35 - 34 .) یساسا نیرت موهفم رد ۀیرظن ییارگدرکراک
ۀژاو درکراک رد یانعم هجیتن و یرثا تسا هک قابطنا ای یراگزاس کی
راتخااس نیاعم ار ااب
یارش مزلا یحم مهارف یم دنک (
،بلوک 1392 : 679 .) لحارم شنیرفا هروها ادزام و دوامو
هرود یاه یناهیک و نمیرها و
،نادنپساشما یارب
ناسنا یتاشترز هاب
تخاناش و
یافیرعت زا
ناهم رجنم یم دوش هک یمن دناوت ۀنیشیپ یگنهرف ۀروطسا هروها ادزم ار
،یضوت دهد .
ناسنا یتشترز رد ا نی هاگیام یم دشوک ات یتسه ار زا نورد داسانشب و
ااب تافرعم هاب
یافرژ یتسه درگنب ات دناوتب یخساپ یارب شسرپ اه ی ش دبایب . شنیرفا ییاروها رد یپ تابث
و اقب و مظن یعامتما تسا
و ام ی داهاوخ یتاسه ار هاب لاامک هایلوا دانادرگزاب .
نااسنا و
هروها ادزم ا رد ی ن دنیارف دیاب یطیارش ار یارب ندیاسر هاب لاامک هایلوا اایهم داننک هاک هاب
لکش یریگ هس عون ۀطبار نیب ناسنا و هروها ادزم رجنم م ی ددرگ ،یرظتنم ::.ر(
1398 .)
4 ۀطبار . یتخانشدوجو
رد نید
،یتشترز هرواها
ادزام اداتبا تاسد هاب تاقلخ نااهم یوانیم دز و ساپ زا قالخ
نادنپساشما و
،نادزیا ناهم یدام ار دیرفا . زا ایا ن نیاب نااسنا ار زا دوامو شیواخ و رد
یتلاح :اپ و نودب شیلاا قلخ درک و یتافص ار زا دوخ رد ناسنا رارق داد هک دناوتب دازا و
راتخم تسد هب شنیزگ دنز و اب باختنا کین دواخ هاب گانم ااب نمیراها دور
. نیانچمه
تعیدو تافص ییاروها رد ناسنا یلماع تشگ ات یتاکارتشا نیب
ناسنا و روها ه ادزام دااجیا
دوش و بموم مسجت یدام هروها ادزم رد ناسنا دوش هک رد رخا هب یدوبان نمیراها راجنم
دوش رادنپدازمه . ی
هروها ادزم و ناسنا رگنایب یااهدرکراک هرواها
ادزام و ۀروطاسا شنیرافا
بستنم هب نا و شقن اهنا رد لکش یریگ قلاخا و ناهم ینیب یتاشترز یام
دواش . رد شنایب
یتشترز سنا نا شقن یساسا رد شنیرفا دراد . رد عقاو شنیرافا مااجنا
هاتفرگ اات هالباقم ااب
نمیرها و :اپ ندرک ناهم زا ثول وا و اهورین و گدولا ی اه ی لصاح زا اهنا ماجنا درایگ و
رد نیا نیب مهم رت ی ن و یلصا نیرت رصنع ناسنا تسا هک کمک یم دنک ات هراابود نااهم هاب
نامه تروص هیلوا و لامک دوخ زاب ددرگ (
SkjaervØ, 2011: 191-192
.)
رد ۀیرظن ییارگدرکراک نیب
رصانع کشت ی ل دنهد ۀ هاعمام ااب رگیداکی و
نیاب اایعا و لاک
هعمام ۀطبار
« یدرکراک
» دومو دراد و درکراک یایعا هاعمام رد نیمأات یااهزاین هاعمام
رد
نوناک هموت رارق یم دانریگ ( ،رانرت 1382 : 41 ).
قابط ۀایرظن ییارگدرکرااک و
شاقن ۀروطاسا
هروها ادزم رد رکفت ناسنا
،یتشترز رد
نیا هلحرم ناسنا دوخ ار رد رعم یقافتا م ی ب ی دان هاک
رد نا رایسب راذگریثأت تسا
و اب نیا قاافتا زارابا یلدامه و یلداکی یام دانک و یاراب یراای
هروها ادزم یم دشوک . وا رد نیا مااگنه دواخ هرواها ادزام تاسا و رد بات و باات تاسا اات
ها هرو ادزم ار یگدنز دنک و وا ار رد شیوخ دابایب . زا یواس راگید نااسنا یتاشترز ااب
مااجنا
نییا اه و تادابع ، یاهزاین ۀعمام یتشترز ار یارب تکرح هب یوس لامک هیلوا فرطرب یم دنک .
تکرح هب یوس لامک هیلوا و ندیسر هب لامک هیلوا اب باختنا یاکین اسوت نااسنا یاراد
رایتخا و هدارا ا ناکم ذپ ی ر تسا . نتفریذپ ۀقبط یعامتما و
ماجنا فیاظو رد ۀاقبط یعاامتما و
شقن رفا ین ی رد نیا هاگیام سوت ناسنا ، تکرح هب یواس فداه شنیرافا تاسا
( ،رااگزوما
1370 : 120 .) هروها ادزم زا قیرط نادزیا و نادنپساشما هب
ناسنا هار ااه ی هالباقم ااب نمیراها و
نید ییاروها ار شزوما یم دهد . شزوما و جیورت نید ییاروها هب باختنا ناسنا رد لامع هاب
یکین و هلباقم اب نمیرها کمک یم دنک . لمع هب یکین نت و ناور ار زا ممااهت نمیراها یافح
یم دنک و نینچمه هب ناسنا کمک یم دنک ات دنا ی هش اه ی ینمیرها ار شنت نوریب
،دنک اریز نایا
لمع بموم فیعیت نمیرها و شیاهورین یم
دواش و ماجناراس هابزور
زور ااهنا عاض ی ف رات
یم دنوش و رد تیاهن دوبان دنهاوخ دش . ناسنا رد عقاو هب ماجنا لامعا کاین و ،هافرک شیااین
هروها ادزم و ماجنا مسارم و نشم اه ی ینید و بادا و موسر ینییا یکاپ نات و ناور شیواخ
ار مقر یم دننز (
،دووادروپ 1377
: 190 و 191 .) اما :اروخ و وق یا نمیرها زا هانگ مدرم تاسا .
رگا مدرم هانگ
،دننک هب نمیرها یرای یم دنناسر و ببس شیازفا یاهورین وا یم دنوش . ااما راگا
ساسارب ماظن هشا راتفر
،دننک هب هرواها ادزام کامک هدراک و نمیراها ار رد ۀالحرم تاسخن
فیعیت و ماجنارس دوبان یم دنزاس . درخ و کین یشیدنا یتبهوم تسا هک ها هرو ادزم هاب نااسنا
هدیشخب تسا و همدقم یا رب یسانشدوخ و
تخانش ماقم ناسنا لماک تسا .
« رب ناسنا نوشا رف تسا هک دنادب زا اجک هدما
؟ما ارچ هدیرفا هدش
؟ما هب اجک مهاوخ
تفر و زا نم هچ یم
؟دنهاوخ ( »
،اناسا 1391 : 66 .)
رد یتشترز نید یسک
ناسنا لماک تسا هک رتاناد دشاب و اناد یسک تاسا هاک
« : ماامرف
نت ار
،دنادب نمشد ناور ار دسانشب و دوخ ار رد ندییاپ شیوخ زا نمشد ناور و یاب میاب
نتشاد زا نا رایسب اناوت دناد . مامرف
،نت یگتفشا دبلاک و نمشد ناور نیا دنچ ورد تسا
هک :انگ ونیم یارب نتفیرف و هارمگ ندرک
،نامدرم رد رابارب ناامدرم زاراف ا دایرف ( » ،انااسا
1391 : 67 ).
رد ناهم ینیب یتشترز تخانش یتسه ۀمدقم تخانش نااسنا زا دواخ تاسا . نااسنا ااب
تخانش دوخ و تخانش ۀرهوم دومو ی شا ، هروها ادزم ار یم دمهف و یم دسانش . نااسنا ااب
تخانش هروها ادزم زا قیرط درخ و کین یشیدنا فده تقلخ ار :رد یم دانک و هاب فداه
ییاهن یرفا شن نومنهر یم دوش (
Humbach, 1991: 123-125
.)
قباطم اب ۀیرظن ییارگدرکراک هعمام
بکرم زا ییازما تسا هک ره مادک یاراد ااهزاین و
ترورض یاه دنتسه هک دیاب هدروارب دنوش ات یاقب هعمام ار نیمیت دننک و هعمام ار یاراب
ندیسر هب تیاغ و یفده هک
،دراد یرای دنناسر ( نیار ، 1388 : 223 .)
،نادنپساشما نادزایا
و
اهرهورف یازما
هعمام و ناهم ینیب یتشترز دنتسه هک دیاب اهزاین و تروراض یااه
نااسنا
یتشترز ار فرطرب دننک و وا ار رد لباقم نمیرها یرای دنناسر و زا وا تظفاحم دننک
اات وا
دناوتب هب یاقب ۀعمام یتشترز مامتها دزرو و هعمام ار هب یوس فده ییااهن و لاامک هایلوا
نومنهر دوش . رد لباقم ناسنا یتشترز یم دشوک اب راک کین ،ندراک تاشی ندراک و مااجنا
نییا اه و تادابع طوبرم هب نادنپساشما و
نادزیا و اهرهورف هب
اهنا تردق و ناوت دشخبب و
نانا ار یارب دربن اب نمیرها و یرای نایتشترز تیوقت
یم دنک . نادنپساشما و
نادزیا بار نیب
هروها ادزم و ناسنا دنا و ره مادک زا اهنا هزورف ییاه زا تافص هرواها ادزام رد نااهم یداام
تسا . رد عقاو هروها ادزم هب طساو ۀ نادنپساشما اب
ناسنا رد طابترا تسا و ناسنا ار هب مااجنا
فیاظو کین دوخ بیغرت یم دنک . ناسنا زین ااب مااجنا لاامعا کاین دواخ باموم تایوقت
هروها زم اد و نادنپساشما یم
دوش ( ر . ::
Narten, 1986
.)
رد عقاو ثحب یسانشدومو هروها
ادزم و ناسنا رد ساسا هب داجیا ۀطبار نیب هروها ادزام
و ناسنا هصلاخ یم دوش . هروها ادزم نوچ راونلاارون
،تسا یرون زا دوخ ار هاب نااسنا ااطع
یم دنک ات ناسنا هب تیهام دومو ی شا و شهاگیام رد
ماظن شنیرفا یپ دربب و هروها ادزم ار
رد هزرابم اب نمیرها یرای دنک ( ر . ::
،نبرک 1397 ،یرظتنم ؛ 1398
.)
5 . ۀطبار تفرعم یتخانش
رد ۀیرظن ییارگدرکراک ۀمه
دپ ی هد اه ی یعامتما و
یاهرواب یگنهرف
و یعامتما دانموگلا
و
یاراد یاهدرکراک صاخ
تسه دن . زا قیرط درکراک دپ ی هد اه یم ناوت نا ااه ار یاسررب دراک و
تخانش . نینچمه رد
ییارگدرکراک ۀمه
دپ ی هد اه یاراد درکراک تبثم دنتسه و رگا دپ ی هد ا ی
یاراد درکراک یفنم
،دشاب تیلباق اقب درادن ( رندلگ ، 1368 : 45 .) ناسنا یتشترز یارب دااجیا
یدنویپ گنت اب ناهم و یتخانش یب یجنایم زا نا هب یسررب هروها ۀروطسا ادزم
م ی دزادراپ و
یارب تخانش هروها ادزم اب ی د اهدرکراک ی وا ار یسررب دنک ماهم . رات ی ن درکرااک هرواها ادزام
تیقلاخ و یگناگی تسوا و ریثأت تبثم و یفرگش هک رد ناهم یتسه دراد . درکراک تیقلاخ
و یگناگی هروها ادزم نیا تخانش ار داجیا یم دنک دومو هک هروها
ادزم یدومو تبثم تاسا
هک اب ا شنیرف ییاروها و ینارمکح ساسارب
هشا و کین ۀشیدنا ببس
یاقب هاعمام تاسا و
هعمام ار یارب ندیسر هب لامک هیلوا یهارمه و کمک یم دنک . رد لاباقم وا ، یانمیرها راراق
دراد هک یاراد درکراک یفنم ، ندنکارپ و شیازفا یگدولا ، ورد و یب یمظن تاسا و تایلباق
اقب درادن . هاگدید تینادحو هب
هروها ادزم ناشن زا رادفده ندوب شنیرافا و
تاقلخ تاسا و
ببس لزلزت هاگیام نمیرها رد ناهم یدام و هدش یلماع یم دواش هاک چیاه أاشنم رایخ و
یتکرب ار یارب وا لئاق دنوشن .
رد
،ناهاگ هروها ادزم رورس
،ییاناد یگدننیرفا و
ییاناوت تاسا . هااگیام وا رد نیرتلاااب
ۀطقن نامسا تسا . وا قلاخ ۀمه تادوموم و
نیراترب یتاسه تاسا . وا :راحم :راحتلاب
،تسا وا لماک رت ی ن دوموم تسا و هشیمه هدوب و دهاوخ دوب و روراس و ۀماشچرس هامه
تسا . وا همه ناد تسا و ه ی چ سک رداق هب بیرف وا تسین (
Humbach & Faiss, 2010: 84-
.)88
رد نوتم یتشترز هروها ادزم ار رد بلاق یرون فیرعت هدرک دنا هاک یاراد نات و ماسم
یدام
،تسین هکلب شدومو ًامامت
رون و ییانشور تسا
« . هچ ینشور مدید و نات مدایدن و
گناب مدینش و متسناد هک نیا دزمروا تسا ( »
،وینیژ 1372 : 94 .)
تخانش تشترز زا هروها ادزم زا قیرط هشیدنا و درخ لصاح دش و تشترز ، هروها ادزم
ار هب ۀلیسو ندرمشرب تافص
و اناوت یی اه ی وا هب شناوریپ یفرعم
درک .
« یا تشترز نوشا ! منم همشچرس شناد
و یهاگا . منم هدنشخب هلگ و همر . منم اناوت . منام
نیرتهب هشا . منم ناشن همه شهد اه ی کین هشا داژن ادزم هدیرفا . منم درخ . منم دانمدرخ . منام
ییاناد . منم اناد . منم یدنوامرو .
منم دانوامرو .
منام ا هرواه . منام نیرتدانمروز .
منام رود زا
سرتسد نمشد . منم تسکش ذپان ی ر . منم هب ۀدنراددای شاداپ
ره سک . منم همه ار ناابهگن . منام
همه ار کشزپ . منم راگدیرفا . منم رادربمان هب ادزم
» (
Humbach, 1991: 130-132
.)
رد ناهم ینیب یتشترز أشنم و تقیقح ناهم یتسه زا هروها تسادزم و دوموم تا یدام و
یونیم زا دومو هروها ادزم هدیرفا هدش .دنا تشترز اب نایب تافص تیقلاخ هروها ادزم هب نااسنا
دیکأت یم دنک هک ناسنا هدوهیب قلخ هدشن و فادها رایسب ییلااو زا شنیرفا وا لابند ام ی هداش
تسا . وا هب طساو ۀ تاقلام ددعتم اب هروها ادزم هب نیا هجیتن تاسد هاتفای دواب هاک ماجناراس و
زاغارس یتسه و قلاخ ۀشیدنا کین هروها تسادزم (
،راگزوما 1370
: 120 .) وا هب ناسنا یوراین
،هشیدنا درخ و تردق صیخشت هدیشخب
ات باختنا دانک و ااب شنیزاگ شیواخ
راای و رواای
کین ۀشیدنا دشاب
. شنیب تسرد تبسن هب هروها ادزم هب یسانشدوخ کامک
یام دانک و یلمااع
یم دوش ات خشا صا هب تسار
،ی یکاپ تافص و هدیدنسپ
یور دنروا و زا راتفر ،دناسپان غورد و
یژک بانتما دننک . هروها ادزم اب نداتسرف تشترز رد بلاق پ ی ما روا یعس تشاد اات ناگدانب ار
رد دربن یرای دناسر
« . تشترز یارب رییغت قح و لطاب روهظ هدرک تسا . وا هتنپس ونیم و هرگنا
ونیم ار رد میلاعت شیوخ هب یوحن ب ی هقباس حرطم درک هک یکی أدبم تیاده و نامیا و یراگید
أدبم تللاض و رفک تسا ( » ،ینااخیلاع 1379
: 135 .) شاقن یلاصا تاشترز هاب
ناوانع ریفاس
هروها ادزم یزاسکاپ ناهم
هتخیما هب رش و یدیلپ تاسا . یزااسکاپ نااهم
و بایغرت ناورایپ
هروها ادزم هب ماجنا یکین زم اب تخانش ا هروه ادزم رسیم یمن دواش . زا فیااظو ماهم تاشترز
یهاگا نداد هب ناسنا ۀرابرد هروها
،تسادزم یناسنا
هک تردق ندیشیدنا و
قاح بااختنا دراد
هک وریپ یاهورین ریخ ای رش دشاب (
Humbach & Faiss, 2010: 132
.)
یکی زا ناشخرد رت ی ن یاهرواب
،یتشترز را
نداهن هب درخ و یامدا ۀاشیدنا تاسا
. رد
نید یتشترز درخ
،ناسنا نیرتهب یامنهار رب ماجنا روما تسا و هب عون ی همو زیامت ناسنا و
نیرتزراب تلصخ
تسوا (
،هشا 1379 : 83 .) هروها ادزم زا نااسنا ام ی داهاوخ هاک یهااگا و
ششنیب ار تبسن هب ناهم نورد و نوریب شرتسگ دهد
. وا نوچ هامه هااگا تاسا و دراخ
،لماک هنوگچ ندیشیدنا ار
زین هب ناسنا هتخوما و درخ :اپ ار هب وا اطع هدرک
؛تسا یدرخ
هک هب ناسنا ییاناوت ندیمهف هروها ادزم و هزوما یاه وا ار یم دهد . هزوما ییااه هاک نااسنا ار
هب کین ندیشیدنا و
کین رااتفر ندراک تیاداه یام دانک و لایلد یراترب نااسنا راب راگید
تادوموم تسا
(
،هلوم 1395 : 527 .) دنا هشی ، راتفگ و رادرک کین هار تداعس و تافرعم ار
راومه هدرک و ناسنا ار اب ییامنهار درخ
و شاناد هاب هااگیام یدابا و یگاشیمه تیاداه
یم دنک . هموت هب أدبم شنیرفا و داقتعا هب هدوهیب ندوابن شنیرافا یام
داناوت باموم تاابث
یرکف و یحور نانمؤم هب یتشترز نید دوش
. اریز دواخ ار ن هداشاهر ام
ی ب ی دانن و داندقتعم
ییورین میظع اهنا ار یفح و ینابیتشپ یم دنک . یارب زا تسد ندادان تایامح هرواها
ادزام و
یرای وا و اب فده فیعیت نمیرها مسارم و کسانم ینییا لکش یم دریگ ( داشار ،لاصحم
ب ی ات : 62 - 61
؛ ،دکاش 1387 : 76
؛
de Menasce, 1973: 67
.)
قباطم اب ۀیرظن ییارگدرکراک انش
تخ ۀروطسا هروها ادزم هاب طاساو ۀ تخاناش تافاص
و
اناوت یی اه ی وا هب تسد م ی ا ی د . تخانش تافص یگنااگی و
تایقلاخ هرواها
ادزام رد طاابترا
میقتسم اب :رد رادفده ندوب شنیرفا تسا . رد نیا رکفت شنیرفا نااسنا هدواهیب تاسین و
رادفده ندوب
،شنیرفا ناسنا
ار بیغرت هب لمع قبط هشا و یکین م ی دنک ، هرواها ادزام ار رد
هزرابم اب نمیرها یرای یم دنک و زا یاوق نمیرها م ی دهاک . رد نیا رکفت ناسنا ات ندیسر هاب
لامک هیلوا تسد زا شلات منرب ی دراد و هراومه روای هروها ادزم دهاوخ دوب .
6 . ۀطبار ماجرف یتخانش
رد ۀیرظن ییارگدرکراک ره
رما یعامتما یاراد
یدرکراک رصحنم
هب درف تسا هک چیه رما ریغ
مه خنس نا یمن دناوت نیشنام نا دوش . تیدوموم ااهدرکراک
رگناایب دوامو کای فداه و
دومو فده رگنایب ترورض دومو
نا درکراک هبراصحنم دراف
و رد تایاهن دوامو راصانع
لماک هدننک و هتسباو هب رگیدکی تسا (
،رزتیر 1394 : 144 .) رد رکفت یتشترز داقتعا هب یاقب
ور ح ، زیخاتسر و
رد یپ نا درگشرف ، یرما هبرصحنم درف
تسا هک شنیرفا و ۀطبار ناسنا ااب
یتسه ار نییبت یم دنک و فده زا شنیرفا ار
،یضوت یم دهد . درگشرف یرما یعامتما تسا
هک ققحت شنتفای یارب نییبت و
،یضوت ناهم ینیب یتشترز ترورض دراد
. رگا درگشرف قافتا
،دتفین یاهدادرارق یا
ینی و یدابع اب ، ی هتس اه ی یقلاخا و یراتفر ، ۀفسلف یگدنز و ۀطبار نیب
هروها ادزم و ناسنا ب ی فده و ب ی اف ی هد تسا . یاقب حور
، زیخاتاسر و
اشوس ی تنا ااه راصانع
لماک دننک ۀ درکراک ۀروطسا هروها ادزم رد درگشرف و تشگزاب هب
لامک هیلوا تسه دن .
تخانش موهفم زیخاتسر سوت
درخ یرطف و درخ یباستکا تروص یام درایگ و نااسنا
ۀجیتن باختنا یکین ای یدب ار رد زور ازم یم دمهف . داقتعا هب زور تسازم هاک
یامن داناوت
ناسنا ار مزلم هب ماجنا روما ینید دنک و راتفر یعامتما و
یدراف وا ار سااسارب نیایا
ناید
یهب میظنت دنک .
نوتم سدقم یتشترز ناسنا ار هراومه هب یزوریپ هن ییا رب نمیراها و
یکیراات ترااشب
هداد دنا . یکی زا تامدقم نیا یزوریپ ییاهن ثحب دوعوم و روهظ ااهنا رد هدانیا تاسا . رد
نیا نیب نایجنم هب ود هتسد میسقت یم
؛دنوش ۀتسد تسخن لماش ناناولهپ و یناسدقم تاسا
هک رد نامز اه ی رایسب رود یگدنز م ی دندرک و دعب هنادوام هدش دنا و ره ک ماد دنرظتنم ات رد
نامز بسانم راکشا دنوش و هب شوس ی تنا اه یرای دنناسر . ۀتسد
،مود ییاهدوعوم دنتسه
هک
هب شوس ی تنا اه هتخانش یام دنواش اشوس . ی تنا ااه زا لاسن تاشترز دنتاسه
و هاب یترواص
هزجعم اسا رد ۀرود هس ۀرازه رخا دلوتم یم دنوش . اب روهظ شوس ی تنا اه یکااپان و یدایلپ و
غورد زا ناهم چرب ی هد یم دوش و رسارس ناهم ار
،رون یداش و یکاپ ارف یم درایگ
« . ساپ زا
روهظ تنایشوس یتیگ
رپ زا لدع و تمکح ددرگ . تداعس یور دروا . رادنپ کاین رااتفگ و
کین رادرک و کین رفظ دبای . ناهم زا غورد :اپ دوش . مشخ دوبان ددرگ یتاسار و هاب
غورد
هریچ دیا . شنم :اپان زا شنم :ااپ تاسکش دانیب
. نادنپاساشما دادراخ
و دادراما یااهوید
یگنسرگ و
یگنشت ار دزادنارب . نمیرها دزیرگب
» (
،هاوختسود 1371
: 502 .)
شوس ی تنا اه رد ناهم یدام یفیاظو دنراد . نیتسخن ۀفیظو اهنا نایا تاسا هاک باموم
درگشرف رد ناهم یم دنوش
« . کی یتیگ ریپ
،یندشن
،یندرمن
،یندیدنگن
،یندیسوپن نادواام
،هدنز نادوام هدنلاب اورماک و
، رد نا ماگنه ی هاک نااگدرم هراابرگد
دانزیخرب و
هاب ناگدانز
یب یگرم یور دنک
» (
Humbach & Ichaporia, 1998: 85
.)
زا رگید فیاظو
،تنایشوس هب
لامک ندناسر نید یتشترز تسا هاک ااب نایا راما ۀامه
ناگدیرفا هروها
ادزم هدوسا و نمیا زا نمیرها و ن یاهوری رش دنهاوخ دوب
« . یارب نایا ناید
:اپ وا ینارواون هک
نا ار هب لامک اور دنهد ( مظنم دننک )
،
،ردیشوا هامردیشوا سنایشوسو
دنتسه و اب اور لماک نیا نید ،دزامروا ۀامه
ناگدایرفا ،بواخ
هدواسا زا نماشد و رد
شیاسا لماک دنشاب ( »
،راگزوما 1386
: 34 مهم .) رات ی ن و نیراخا هافیظو س تنایاشو یراای
هروها ادزم رد گنم اب نمیرها تسا
« . غورد ار زا ناهم یتاسار داهاوخ نورایب دراب
. وا ااب
نامشچ دوخ دهاوخ
،دید ۀمه شنیرفا ار دهاوخ
،دید وا اب نامشچ ،هدناشخب ۀامه
نااهم
یدام ار دهاوخ تسیرگن اب و
،تقد ۀمه ناهم یدام ار یب گرم داهاوخ دراک . یتاسار راب
غورد دب داژن لپ دی هبلغ دهاوخ تفای
» (
Humbach & Ichaporia, 1998: 86
.)
ساسارب یاهرواب یتشترز
سپ زا دربن ییااهن هرواها ادزام و ،نمیراها درگاشرف
مااجنا
دهاوخ تفرگ ناهمو هرابود هب نامه تلاح نیتسخن ای لامک هیلوا دواخ زااب ام ی ددراگ و
یدوبان لماک نمیرها و یاهورین نا
مقر م ی دروخ .
7 . لیلحت ۀطبار ناسنا و هروها ادزم ساسارب ۀیرظن
ییارگدرکراک
ۀروطسا هروها ادزام و نمیراها رد
یتاشترز ناید رد
داایت و محازات و هزراابم امئاد ی ااب
دنرگیدکی .
نیا ود هروطسا لکش ببس یریگ
ناهم ینیب یتاشترز هداش
دانا هاک رد نا ماامت
ناهم یتسه و هچنا رد نا
،تسا معا زا یوانیم و یداام رثأاتم ، زا نایا هزراابم و داایت و
محازت تسا . هس عون ۀطبار یتخانشدومو ،
تفرعم یتخانش و مامرف یتخاناش نیاب
نااسنا و
هروها ادزم رارقرب تسا هک ساسارب ۀیرظن ییارگدرکراک ره
مادک زا نیا باور نااشن دانهد ۀ
کی دعب زا داعبا درکراک ۀروطسا هروها تسادزم .
رد دعب یتخانشدومو ،
ناسنا تاقیقح یدوامو
دواخ ار یام داسانش و امرد ی ی دابا هاک
شدومو یرون
زا راونا هروها تسادزم و
رگا ناهم یتسه هدایرفا هرواها تاسادزم ،
وا زاین
هدرشف ناهم یتسه تسا و مامت تافص کین و ییاروها هرواها ادزام ار تاساراد .
ۀروطاسا
هروها ادزم رد دعب یتخانشدومو یدرکراک
یاگنهرف دراد
. نااسنا رد نایا یام هااگ دواخ ار
نیشنام هروها ادزم رب نیمز م ی دناد و بقارم تسا ات تافص ینمیرها راب وا هرایچ دواشن و
شدومو یناکم
یارب نمیرها دشابن . ناسنا یعس یم دانک اات رد هزراابم نیاب هرواها ادزام و
نمیرها و یکین و یدب ، روای هروها ادزم دشاب و وا ار یرای دنک . ناسنا ااب تخاناش هااگیام
دوخ د ر ماظن شنیرفا و رد نتفرگ رظن ماقم
ینیشنام هروها
ادزم رب نیامز زا لامع هاب هاانگ
بانتما یم دنک . زا
،غورد
،یدزد لتق و مانشد یرود یم دنک . وا بقارم تسا بکترم لیاذر
یقلاخا دوشن . اب رایتخا و یدازا باختنا هک ده ی ه ا ی زا یوس هروها
،تسادزم قبط
هشا راتفر
یم دنک و کین م ی دنا ی دش
، کین م ی وگ ی د و ن ی ک راتفر یام دانک . تخاناش نااسنا
زا دواخ و
شهاگیام بموم
لکش نتفرگ رکفت و یگنهرف یم دوش هک هعمام ار زا لیاذر یقلاخا :اپ
یم دنک و هب ماجنا لیایف یقلاخا قوس یم دهد . :ااپ نداش هاعمام زا لایاذر و لامع هاب
لیایف نیلوا مدق یارب یزوریپ هروها ادزم رب ا نمیره تاسا . ۀروطاسا شنیرافا
و ۀروطاسا
هروها ادزم یدرکراک تیوه
زاس م ی ی دبا . ۀعمام یتشترز ار یتیوه یونیم م ی داشخب و یاراب
هعمام یفده صخشم فیرعت
یم دنک و رد نیع لاح هعمام ار :اپ و ملاس هگن م ی دراد .
رد ۀطبار تفرعم یتخانش نیب ناسنا و هروها ادزم ، ۀروطسا هروها ادزم راک یدرک یعاامتما
و یناور دراد . هروها ادزم اب تافص یگناگی ، درخ ، یتسار ، یرایرهش کاین
، قاشع ، لاامک و
یگنادوام هتخانش
یم دوش و نیا تافص هاگیام عیفر هروها ادزم ار رد عامتما تیبثت یم دنک
و بموم تفرعم و تخانش تبسن هب وا و شهاگیام رد
ناهم یتسه یم دوش و هب عابت نا
ناسنا رد م ی ی دبا هک نمیرها یهاگیام درادن
. نیاربانب اب داجیا یهاگا و لمع رب قبط هاشا و
مظن درکراک یعامتما هروطسا
هب عوقو یم ددنویپ .
رد ۀطبار مامرف یتخانش ، ۀروطسا هروها ادزم یدرکرااک یاسایس
ام ی ی دابا . دااعبا دوامو
یتخانش و تفرعم یتخانش ۀنیمز یگنهرف و یعامتما و
یناور ار یارب لکش یریگ نامرا رهش
هداما یم دنک هک رد نا نمیرها زا نیب م ی دور . رد نامرا رهش تافص یانمیرها و
تادواموم
ینمیرها و تملظ دومو درادن . ناهم یونیم و یدام رسارس رون و یکین تسا و یرایرهاش
کین هروها ادزم رارقرب تسا . ناسنا هنادوام رد یرایرهاش کاین
هرواها ادزام ام ی ز ای د و ااب
ا هروه ادزم تبحاصم دراد
. انب رب ۀیرظن ارگدرکراک
،یی تیعقاو نیزاغا ایحا و هدش هروطسا هب
تیعقاو لیدبت م ی وش د .
8 تن . ی هج
نارود ی هک یتشترز شیک نید
یمسر و یتموکح هدوب
ای نارود ی هک دازا ی اه ی ینید دوامو
هتشاد
،تسا نارود ییافوکش و
یگدنلاب نییا یتشترز هدوب تسا . رد نیا نارود نادابوم ااب
هدافتسا زا نوتم یتشترز و قیفلت اهنا اب تنس یاه لیصا و نهک یناریا هب یگدانلاب ،کاسانم
نییا
،اه شنک یاه
،ینید یاهدادرارق یعامتما
و اهدیاب و اهدیابن هتخادرپ .دنا ناید یتاشترز
رد یط
،خیرات زارف و شن ی ب اه ی یدایز ار یط هدرک تسا ات هب هاگیام ینونک دواخ داسرب .
هچرگا رد نارود رضاح ناوریپ یدایز درادن اما زا نهک رت ی ن و ثأت ی رتراذاگر ی
ن ناایدا خیراات
تسا . قبط هتفای یاه قیقحت
،رضاح زا یکی لیلاد یراگدنام نیا
،نییا هدنز و یرام ندواب
هروطسا یاه یناریا یتشترز_ رد یگدنز ۀرمزور ناوریپ نایا نیایا تاسا . سااسارب باتکم
هروطسا یسانش
،ییارگدرکراک هروطسا
اه یاراد یهاگیام ینییا
و ااب یااهدربراک ،یاگنهرف
،یعامتما ینید
و یسایس دنا . ساسارب نیا
،هیرظن هروها ادزم رد نید یتشترز یشقن یروحم
و راذگریثأت دراد
. داقتعا هب ۀروطسا هروها
،ادزم ناهم ینیب ار فیرعت یم دانک هاک راب رواحم
دومو هروها ادزم م ی ددرگ . قبط هتفای یاه قیقحت
،رضاح ناهم ینیب
،یتشترز نانمؤم
هب ناید
ار رد فده شنیرفا و دنور شنیرفا کیرش یم دنک . نیا ناهم ینیب یارب نااسنا یفاداها ار
نییعت یم
،دنک هک نیا فادها بموم لکش یرایگ بادا یانید و قلااخا یانید یام دواش و
شنک اه و اهدیاب و ییاهدیابن لکش
یم دریگ ات ها هرو ادزم و ناسنا رد رانک رگیداکی هاب
نایا
فادها لئان دنوش . ربانب ی هتفا اه
، یطابترا وسود ی ه نیب ناسنا و هروها ادزم لکش یم درایگ هاک
هس دعب
،یتخانشدومو تفرعم
یتخانش و مامرف یتخانش دراد . ساسارب نیا هس
،هطبار ناسنا
ادتبا تبسن هب نتشیوخ تخانش
ادیپ یم دانک . ااب تخاناش اخ
،شیو دوامو هرواها ادزام ار
یم دسانش و فده شنیرفا ار :رد یم دنک . سپس یارب تشگزاب هب
لامک هیلوا اب هروها ادزم
یراکمه یم
دنک . ۀیرظن
،ییارگدرکراک هس
عون ۀطبار دواموم نیاب نااسنا و هرواها ادزام ار
هیموت یم دنک و نا ار درکراک یقیقح هروطسا م ی دناد .
همانباتک 1 .
،اناسا امام بس ( 1391 نتم .) اه ی یولهپ ، ۀممرت دیعس
،نایرع نارهت : یملع .
2 .
،راگزوما هلاژ
( 1370 ۀروطسا .) یگدنز تشترز
، نارهت : نمهب .
3 .
،راگزوما هلاژ
( 1386 باتک.) مجنپ درکنید
، نارهت : نیعم .
4 . یردیشوا ،
ریگناهم ( 1389 انسیدزم ۀمانشناد .)
، چ
،مجنپ نارهت : زکرم .
5 .
،ستیب
؛لیناد
،گلاپ درف ( 1395 ناسنا .) یاسانش یاگنهرف
، ۀاممرت ناسحم ،یاثلاث چ
،مهدزاود نارهت
: یملع .
6 .
،سیوب یرام و ناام ،زالنیه و پایلیف ،:وراب نیراک (
1388 یراتاسم .) رد
ۀفاسلف
یتشترز
، دیعس عراز و
،نارگید مق : هاگشناد نایدا و بهاذم .
7 .
،دووادروپ میهاربا
( 1377 تشی .) اه
، :نارهت ریطاسا .
8 .
،رنرت ناتانام ( 1382 ) تخاس . ۀیرظن هاعمام تخاناش ی
، ۀاممرت یلعلادابع ییااسهل
،داز
زاریش : دیون .
9 . یگداد غبنرف (
1390 شهدنب.)
، ۀممرت دادرهم
،راهب چ مراهچ ، نارهت : سوت .
10 .
،هاوختسود لیلم
( 1371 اتسوا ).
، نارهت : دیراورم .
11 . دشار
،لصحم قتدامحم
ی ( 1389 دراکنید .) متافه
، چ
،لوا ناراهت : هاگاشهوژپ موالع
یناسنا و یگنهرف تاعلاطم .
12 . دشار
،لصحم قتدمحم ( ی ب ی ات .)
« ناسنا رد ناریا ناتساب
» همیمض، ۀامان نااسنا یاسانش
،
ب ی ام
، ب ی ان .
13 . نیار ، نلا ( 1388 ۀفسلف .) مولع یعامتما
، ۀممرت میرکلادبع
،شورس نارهت : طارص .
14 . رزتیر ، روم ( 1394 ۀیرظن .) هعمام سانش ی رد نارود رصاعم
، ۀاممرت ناسحم ،یاثلاث
رهت نا ملع : ی .
15 .
،وینیژ پیلیف ( 1372 وادرا.) ی همانفار
، ۀممرت هلاژ
،راگزوما :نارهت
نیعم .
16 .
،یناخیلاع کباب
( 1379 یسررب .) فیاطل ینافرع رد صواصن قایتع
ییاتاسوا
، چ
،لوا
نارهت : سمره .
17 .
،بلوک
؛مایلیو
،دلوگ سویلوم (
1392 گنهرف .) مولع یعامتما
، ۀاممرت رقااب ،مااهرپ
نارهت : رایزام .
18 .
،نبرک یرناه ( 1397 مشچ .) یاهزادنا یونعم
و یفسلف ملاسا یاناریا
، ۀاممرت للهااشنا
،یتمحر نارهت : ایفوس .
19 .
،رندلگ نیولا ( 1368 نارحب .) هعمام سانش ی برغ
، ۀممرت هدیرف
،زاتمم نارهت : تکراش
راشتنا .
20 .
،یکسفونیلام ولاسینورب
( 1384 کی .) ۀیرظن یملع ۀرابرد گنهرف
، ۀممرت دایمحلادبع
نیرز ملق نارهت ، : ماگ ون .
21 .
،یکسفونیلام (ولاسینورب
1385 هروطسا .) رد ناور سانش ی ناسنا یودب
، ۀاممرت للاام
،یراتس موس چ ، نارهت : زکرم .
22 .
،یکسفونیلام ولاسینورب
( 1395 یودام ).
ملع و نید
، ۀممرت مانهب نایلیلخ و یفطاصم
،ییاقا
،لوا چ نارهت : یمام .
23 .
،ینسحم رهچونم
( 1383 .) تامدقم هعمام انش س
،ی نارهت : نارود .
24 . ( اضردیعس دیس ،یرظتنم 1398
« .) ساسارب یتشترز نید رد ادخ و ناسنا ۀطبار لیلحت
درکیور دپ ی سانشراد ی
» نید ۀفسلف ۀلجم، ۀرود ،
16 ش 1 ص ، 156 - 133 .
25 .
،ونروم وینوتنا ( 1376 نایادخ .) و ناسنا نردم
، ۀممرت شویراد
،ییومرهم نارهت
: زکرم .
26 .
،هلوم نایرام ( 1395 ییا .)
،ن هروطسا و ک ی ناه سانش ی رد ناریا ناتاساب
، ۀاممرت دامحم
نارهت ،ییازریم :
هاگن رصاعم .
27. Alikhani, Babak (2000). a review of mystical themes in ancient Avestan texts, first edition, Tehran: Hermes Publications. (in Persian)
28. Amouzgar, Jhaleh (2006). The Fifth Book of Religion, Tehran: Moin Publications. (in Persian)
29. Asana, Jamasab (2012). Pahlavi Texts, Saeed Arian, Tehran: Scientific Publication. (in Persian)
30. Avesta, Text, Translation, Commentary (Wiesbaden: Harrassowt).
31. Bates, Daniel; Plag, Fard (2015). Cultural Anthropology, Mohsen Talasi, 12th edition, Tehran: Scientific Publications. (in Persian)
32. Boyce, Mary (2008). A Study in Zoroastrian Philosophy, Saeed Zare and others, Qom: University of Religions and Religions Publications. (in Persian) 33. Dadgi, Farnbagh (2013). Bondahesh, Mehrdad Bahar, 4th edition, Tehran: Tos
