Aizada I. Zinullina Master of Economics
1.9. Еңбек ресурстарын басқару механизмі және оның инновациялық өзгерістері
Таким образом, на сегодняшний день вузы республики не в полной мере готовы к конкуренции с иностранными вузами в борьбе за абитуриентов. Тем не менее, в государстве постоянно ведется интенсивная работа по обеспечению доступности качественного образования.
Глобальные тенденции развития образования детерминируют необходимость интегрирования системы в единое образовательное пространство. На современном этапе образование приобретает все более глобальный характер. Ключевой задачей по-прежнему выступает интеграция системы высшего образования и потребностей рынка труда, что обуславливает востребованность подготовленных кадров внутри страны и за рубежом.
Список использованной литературы:
1. Послание Президента Республики Казахстан – Лидера Нации Н.А. Назарбаева Народу Казахстана «Стратегия «Казахстан-2050» – Новый политический курс состоявшегося государства». - Режим доступа: http://adilet.zan.kz/rus/docs/K1400002014.
2. Аманкелді Н.А. Состояние и развитие рынка образовательных услуг системы высшего образования в Казахстане // Вестник КазНУ, 2014. Режим доступа: https://articlekz.com/article/15406.
3. Закон Республики Казахстан от 27 июля 2007 года № 319-III «Об образовании» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 28.12.2017 г.) // ИС «Параграф».
4. Концепция государственной молодежной политики Республики Казахстан до 2020 года «Казахстан 2020: путь в будущее». - Режим доступа: http://zakon.kz.
5. Рейтинг стран мира по уровню образования // Официальный портал ИАА Центр гуманитарных технологий - Режим доступа:
http://gtmarket.ru/ratings/education-index/education-index-info.
6. Абдишова Г.Б., Ботабаева К.Г. Анализ рынка образовательных услуг в Республике Казахстан // Наука и мир, № 5 (9), том 2, 2014. С. 10- 12.
1.9. Еңбек ресурстарын басқару механизмі
Молдир Нигметқызы Расулиева
2 курс магистранты, Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік Университеті (Қазақстан, Атырау қ.)
Динара Жасталапқызы Жасталапова
1 курс магистранты, Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік Университеті (Қазақстан, Атырау қ.)
Көптеген заманауи зерттеушілер экономикаға адам факторының ролін ерекшелеп көрсетеді. Бірақ ғылыми әдебиеттерде еңбек ресурстарына арналған бірыңғай түсінік жоқ.
Адам капиталының теориясын әлемдік экономикалық және басқарушылық ғылымда 50 жылдар ортасында Г. Беккермен, С. Кузнецпен қаралған еді. Ең алғашында бұл түсінік саяси экономиканың классиктерінің еңбектерінде өндіріс факторының қозғаушысы ретінде сипатталады.
XX ғасырдың ортасында адам капиталының тұжырымдамасы пайда болды. Бұл тұжырымдамада адам дамуы үшін білім, дағды мүмкіндіктер мен құзіреттіліктер қажет деді, ал бұл құндылықтар үлкен шығынды қажет етеді деді. Ал бұл шығынды ғалымдар адам ресурсына салынатын инвестиция деп түсіндірді. М. Блаугтың пікірінше адам өздері үшін болашақ ақшалай немесе ақшалай емес табысты алу үшін шығындалады. Бірақ бұл шығын адамдардың өзіне жоғары көлемдегі жалақы және кәсіпкерлер формасы ретінде қайта келеді. Сондықтанда қызметкерлердің өнімділігін арттыру үшін ұйымдар да өз қызметкерлерін инвестициялай алады. [1, 52-55 б.]
Корицкийдің пайымдауынша адами фактор 3 элементтен тұрады:
- осы капиталдың табысы сәйкес келетін адам капиталы;
- табиғи мүмкіндіктері;
- таза еңбек.
Сонымен қорыта айтқанда, адам капиталы дегеніміз – әр адамда бар білім, дағды, мүмкіндіктер қоры. Адам ресурсына салынған инвестиция – бұл білім беру, өндірістік тәжірибенің жинақталуы, денсаулығын сақтау, географиялық ұтқырлық, ақпарат іздеу. Ал Корчагиннің пікірінше адам капиталы дегеніміз – жеке тұлғаның қосымша табыс алуына мүмкіндік беретін ерекше және арнайы білімнің, кәсіби дағдының жинақталған қоры болып табылады.
«Адам капиталы» және «адам әлеуеті» түсінігін ажырата білу қажет. Адам капиталы - өндірістік фактор, ол адам әлеуеті- адамның даму мүмкіндіктерінің болжамы. Бұл мүмкіндіктердің жүзеге асырылуы субъективті факторларға (еңбек ресурстарын басқару субъектілерімен қабылданатын шешімдер), сонымен қатар әлеуметтік мәдени контингент және экономиканың коньюнктурасының өзгерісіне тікелей тәуелді. Адам капиталының ағымдағы жағдайы ұлттық байлық элементі ретінде адам ресурстарының түсінігімен сипатталады [2, 33-55 б.].
Әлеуметтік капитал
Адам капиталы және адам ресурстарының түсінігі тек қана жеке тұлға деңгейінде емес, сонымен қатар әлеуметтік ұйымдар деңгейінде де қолданылады. Әлеуметтік ұйымның адам капиталы депоның барлық қызметкерлері түсіндіріледі. Ал адам ресурсы дегеніміз – коммерциялық мақсатта (олар коммерциялық емес ұйым болса әлеуметтік ұйым мақсаты) қолданылатын адамның білімі, мүмкіндіктері, еңбегі, дағдысы. Менеджменттің жалпы теориясында «адам ресурсы»,
«адам әлеуеті», «адам капиталы» түсініктері синоним ретінде қолданылады. Біздер аталған терминдерді келесі мазмұнда қарастырамыз: адам капиталы - өндірістің сапалы тұстарын сипаттайды, адам әлеуеті – қоршаған орта факторларының әсерін ескере отырып олардың дамуын болжау. Еңбек ресурстары – ұлттық экономиканың осы факторын сандық және сапалық бағалау, адам ресурстары – компания деңгейіндегі олардың бағасы.
1 сурет - Әлеуметтік инновациялар және еңбек ресурстарын басқару
Адам капиталы ретінде қолданылатын келесі түсінік – бұл әлеуметтік капитал. Әлеуметтік капитал дегеніміз – нақты немесе әлеуметтік ресурстың жиынтығы. Әлеуметтік капиталды толығымен адами капиталға теңестіруге болмайды. Әлеуметтік капитал жеке тұлға еңбек ресурсы ретінде қалыптасып келе жатқанда қалыптасу үдерісіне
Әлеуметт . инновация Технолог. инновация Әлеумет. инновация иннининнинновация
Адам әлеуеті:
адам капиталының даму жағдайы
Әлеумет- тік
қатынастар Ұйымдық инновациялар Әлеуметтік инновациялар
Адам капиталы
Еңбек ресурстарының қалыптасуы
Әлеуметтік инновациялар
Еңбек ресурстарының қолданылуы
Еңбек ресурстарының дамуын болжау
Еңбек ресурстарын басқару механизмі
қатысады. Адам әлеуеті әлеуметтік капиталды құрайтын адамдар арасындағы өзара байланысты ескергендіктен адам ресурстарының сипаттамасы және факторы ретінде қаралуы мүмкін.
Әлеуметтік жүйедегі инновациялық қызмет әлеуметтік капиталға, адам әлеуетіне және адам капиталына әсер етеді. Адам ресурсына және ұйымның әлеуметтік жүйесіне бағытталған инновациялар адам ресурсына, әлеуметтік жүйеге және адам капиталына бірдей әсер етеді.
Адам әлеуетінің және әлеуметтік капиталдың қасиетіндегі кез - келген өзгерістер еңбек жағдайының өзгерісіне әкеледі. Адами әлеует еңбек ресурстарын қалыптастырады, ал әлеуметтік капитал- оларды жүзеге асыру жағдайлары [3, 223-224 б.].
1 кесте - Әлеуметтік инновациялар түрлері (әртүрлі авторлардың анықтамалары)
Авторлар Анықтамалар Анықтамалар
әдістемелері
А.А. Акаев Неотехнологиялық Қарама -
қарсылық А.В.
Башарина
Басқару субъектілерінің инициативасы бойынша немесе табиғи үлгісі бойынша дамудың бұрыңғы кезінде болмаған қоғамның әлеуметтік жүйесіндегі құбылыстар
Объект типі + инновациялар белгісі
С.Б.
Крючкова Әлеуметтік үдерістің өзгерісі, әлеуметтік
ұйымдардың, әлеуметтік жүйелердің өзгерісі Объектілерді тереңдету С.Е.
Крючкова Жеке тұлға, институт және ұйымдар арасындағы өзара қатынастарды жаңарту механизмі ретінде әлеуметтік маңызы бар жаңашылдықтың пайда болуына әкелетін қандай да бір ішкі ұйымдық және ұйымаралық қатынастардың мақсатты бағытталған өзгерісі
Объект түрі + қызметтер
О.В.
Саввина Қызметкерлердің әлеуметтік – тұрмыстық жағдайларының, тазалық жағдайларының, еңбек қауіпсіздігі жағдайларының жетілдірілуі
Қызметтерді тіркеу
Г.С.
Гамидов
Еңбек жағдайының артуы, денсаулық сақтау, білім, ғылым, мәдениет және т.б. әлеуметтік мәселелерді шешу
Қызметтерді тіркеу
Ұлттық экономика көлемінде еңбек ресурстарының дамуы мемлекеттік – әлеуметтік – экономиканың саясатының басты бағыттарының бірі. Білім беру және денсаулық сақтау жүйесі, еңбек жағдайларын мемлекеттік реттеу адам әлеуетінің жағдайына әсер етеді, ал мемлекеттік демографиялық саясат, тұрғындардың табиғи өсуі және миграциялар еңбек ресурстарының сандық сипаттамасын көрсетеді.
Адам әлеуетінің дамуы технологиялық инновацияларды еңгізу арқылы өндірістік технологияларды жетілдіру арқылы іске асырылуы мүмкін. Өмір сүру ұзақтығын арттыратын құрал ретінде адам органдарын «3Д - баспа» қолдануға болады.
Өндірістік технологиялардағы инновациялар бұл жағдайда әлеуметтік емес, технологиялық инновациялар болып жіктелу қажет.
Өзекті ғылыми зерттемелерде жиі қолданылатын әлеуметтік инновациялар еңбек нарығымен тығыз байланыста болмағандықтан бірыңғай анықтама анықталмады.
Ал басқа авторлар әлеуметтік инновацияларды қоғамдық әлеуметтік – еңбек жағдайын жетілдіру деп түсіндірілді. Жоғарыда келтірілген анықтамаларды келесі категориялар бойынша жіктеуге болады. Әлеуметтік инновациялар негізі және объектісі, инновациялық әрекет белгілері және үдерістері, инновациялық қызметтері және нәтижелері. Көптеген авторлар әлеуметтік инновацияны жаңашылдық, мақсатқа бағытталу деп түсіндіреді, Сонымен қатар әлеуметтік инновациялар нәтижесіне 2 тәсілді бөліп көрсетуге болады.
1) Нақты шешілетін әлеуметтік мәселелерді көрсету 2) Әлеуметтік қатынастар өзгерісін көрсету.
Алғашқы әдіс тәжірибелік, келесісі теориялық болып табылады.
Әлеуметтік инновацияның келесі түсінігі объект бойынша инновация жіктемесімен байланысты емес – бұл әлеуметтік және әлеуметтік еңбек саласында әлеуметтік инновацияда дәрежелеу [4, 58- 66 б.].
Егер әлеуметтік саланы тар мағынада қарастыратын болсақ, бір жағынан, коммерциялық емес секторда технологиялық және технологиялық емес инновациялар коммерциялық сектордағы инновацияларға ұқсас болады.
Сонымен, әлеуметтік инновациялар түсінігі бойынша әлеуметтік еңбек қатынастарының ерекшелігін ашатын әлеуметтік - инновацияларының атрибуттарын жүйелеу қажет.
Ұқсас атрибуттар әлеуметтік - инновацияның ерекшелігі болып табылмайды: олар кез - келген инновацияға тән. Әлеуметтік инновациялар үдерісінде өзгеретін объектілер иерархия қатарына қосылады.
Егер әлеуметтік - еңбек аясынан кеңінен қарастыратын болсақ, оның ішінде ұйымдардағы, білім беру және денсаулық сақтау аясындағы әлеуметтік - еңбек қатынастары әлеуметтік - еңбек инновациясын құрайды. Бірақ осы салада адам ресурстарына әсер ететін т.б. инновациялар да (технологиялық және ұйымдық) бар.
Айта кету керек, әлеуметтік инновацияны барлық зерттеушілер қарастырмайды. Әлеуметтік инновация категориясын бөліп қарастырмайды. Мысалы, өндірістегі инновациялар өндірістік технология саласындағы, еңбекті ұйымдастыру, өнімді бағыттау бойынша инновацияларды қарастырады. Қолдану объектісі және қолдану аясы бойынша инновациялар арасындағы қарама - қайшылық жоқ, бірақ олар тәуелсіз болып табылады.
Инновацияның пәні саласындағы зерттеулерге персоналды басқаруға бағытталған инновациялық – негізделген зерттеулерді алуға
болады. Адам ресурстарын, оның ішінде адам капиталын басқару, тек қана кадрлық қызметті емес, сонымен қатар функционалды және азықтық бөлімшелерінің жоғары басшылықтың қызметін атқарады. Дәл осы жерде әлеуметтік инновациялар қарастырылмаған.
2 сурет - Әлеуметтік инновация атрибуттары
Сонымен, әлеуметтік инновациялар дегеніміз - жаңа дағдыға және жаңа қасиеттерге ие адамдар мен әлеуметтік топтарды меңгеру арқылы әлеуметтік маңызы бар нәтижеге қол жеткізу үшін заң тұрғысынан өзгеретін әлеуметтік тәжірибелер мен әлеуметтік жүйедегі мақсатты басқарылатын жаңашылдықтар.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Каменев И.Г. Человеческие ресурсы национальной экономики и социальные инновации // Современные проблемы управления в условиях информационного общества: научное издание [Редколл.: Н.В.
Тихомирова и др.] – М.: Юнити-Дана, 2012. – С. 637-643.
2. Каменев И.Г. Человеческие ресурсы как объект инновационной деятельности // Международный научно-исследовательский журнал.
Сборник по результатам «International Research Journal Conference XXXVII». № 3 (34). Часть 3. Екатеринбург: МНИЖ, 2015. – С. 37-38.
3. Башарина А.В. Социальные инновации в образовании:
сущность и классификация // 2017. – Т. 11, № 4 (5), С. 1101-1107.
4. Блауг М. Методология экономической науки // Журнал
«Вопросы экономики», 2016, С. 317.
Әлеуметтік инновация атрибуттары
Инновация түсінігінің ерекшеліктері 1.Өзгерістер, жаңашылдықтар 2. Мақсатқа бағытталу
3. Басқарушылық 4.Тәжірибелік қолдану 5. Тиімділік
Белгілері 1.Жүйелілік 2. Заңдылық 3. Әлеуметтік маңыздылығы
Өзгермелі объект 1.Әлеуметтік жүйе
2.Әлеуметтік институттар 3,Әлеуметтік қатынастар 4.Әлеуметтік тәжірибе 5. Әлеуметтік идеялар
Нәтиже 1.Қоғамның жаңаруы 2. Даму
траекториясының өзгерісі
3. Әлеуметтік мәселелерді шешу 4. Еңбек және демалыс
жағдайларының игерілуі
Үдеріс сипаттамасы
Реформа
Ұжымдық шаруашылық
Дағдыларды игеру
1.10. Роль и значение инновационной компоненты