rynku energetycznym. Ceny za baryłkę ropy balansują w przedziale od 80 do 100 dolarów. Warto jednak zaznaczyć, że rynek surowców energetycznych jest wyjątkowo wrażliwy, a przez to także labilny. Przy nawet niewielkim kryzysie politycznym na świecie, cena ta bardzo szybko winduje i osiąga nierzadko pułap circa 120 dolarów.2 W konsekwencji, pojawiają się poważne problemy, gdyż niemal automatycznie chociaż w czasie nie od razu, następuje podwyżka cen wielu usług, a w efekcie również wzrost cen detalicznych wielu wytworów technologicznych. Na ceny ropy naftowej reagują też proporcjonalnie ceny innych paliw. Tu najściślej związany z ropą cenowo jest gaz ziemny.
Surowce nieodnawialne
Zdecydowany priorytet w skali całego globu posiada ropa naftowa. W chwili obecnej i najbliższej przyszłości jest to najbardziej mobilny nośnik energii. Ropa jako paliwo była wykorzystywana w minimalnej skali już od tysięcy lat jako tzw. „olej skalny”. Od około 150 lat, czyli od opracowania technologii przetwarzania tego surowca na rożnego rodzaju benzyny, oleje oraz cięższe frakcje, stała się sukcesywnie podstawowym paliwem w makroskali.3 Warto zaznaczyć, że ropa, a raczej jej ciężkie frakcje dodawane są też do niektórych rodzajów asfaltów.
Technologia rafinacji ropy naftowej nie jest zbyt skomplikowana, ani też zbyt kosztowna. Podobnie jak w wielu technologiach, koszty rafinacji są tu zdecydowanie mniejsze w wielkich instalacjach – w przypadku ropy chodzi oczywiście o rafinerie. Warto podkreślić, że ropa naftowa jako paliwo typowo organiczne jest również produktem wyjściowym do produkcji protein i lekarstw. Od dłuższego już czasu wiele podmiotów, nawołuje do przerwania marnotrawstwa i zużywania ropy, przede wszystkim jako paliwa. Jak do tej pory, jednak nic nie wskazuje, aby mogło nastąpić odwrócenie obecnych tendencji, czyli w uproszczeniu – spalania ropy i jej przetworów.
Światowe zasoby ropy naftowej są w znacznej mierze znane i oszacowane. Oczywiście w dalszym ciągu odkrywane są nowe złoża, które w następstwie są udostępniane i eksploatowane. Z pewnością jednak nie uda się już odkryć kolejnego tak dalece roponośnego regionu analogicznego do obszaru Zatoki Perskiej.4
Pewne rezerwy mogą oczywiście znajdować się i zapewne znajdują się w rejonie Antarktyki i Arktyki. Mimo, że pierwsze próbne odwierty wskazują na występowanie złóż ropy zarówno na jednym, jak i na drugim obszarze to jednak szacuje się, że pod Antarktyką może być około 15%
światowych zasobów, z kolei pod Arktyką około 12%.5 Nie należy się zatem spodziewać rewelacyjnych odkryć wielkich złóż roponośnych na obu, tych surowych klimatycznie obszarach.
2 E. Januła, M. Kasińska, Energetyczny Poker, „Energia-Gigawat” 2014, Nr 7-8.
3 D.O. Connor, Konkurencja ropy i węgla. Warszawa 1976, s. 67-71.
4 Miedzynarodowy rynek ropy naftowej; http.www.cire.pl./publikacje/Kryzysy naftowe. [dostęp 12.11.2014 r.].
5 Oficjalna strona Serinus Energy, http://www.serinusenergy.com [dostęp 04.11.2014 r.].
Poszukiwania trwają również na podmorskich rejonach w wielu miejscach na kuli ziemskiej. Zarysowuje się tu pewna prawidłowość. W dalszym ciągu pozostając przy obszarach morskich, bo przecież 73% globu zajmują morza i oceany, występowanie ropy w większych złożach dokumentuje się głównie na szelfach kontynentalnych. Z kolei, na otwartych oceanach, tam, gdzie głębokości są znacznie większe, dotychczas nie odkryto żadnych wielkich złóż. Wynika to przede wszystkim z oczywistych barier technologicznych, gdyż zdecydowanie trudniej (nie mówiąc już o kosztach) wykonuje się odwierty na dużych głębokościach oceanicznych.
Bariery te stopniowo są jednak pokonywane.
Mimo eliminacji kolejnych barier technologicznych (ale już nie kosztowych) wiercenia na otwartych oceanach, póki co przynoszą bardziej niż skromne rezultaty. Podobnie sytuacja wygląda na lądach. Wykrywane są kolejne złoża, ale jeżeli chodzi o ich hipotetyczną zasobność, to daleko im do tych, które już są eksploatowane.6
Najzasobniejsze światowe złoża tego „płynnego złota” to jak już pisano, szeroko pojęty region Zatoki Perskiej. W tym regionie świata, jak też w ujęciu globalnym, największe światowe złoża ropy są w posiadaniu Arabii Saudyjskiej. Państwo to jest równocześnie, największym światowym producentem, chociaż we wcześniejszych latach na pierwsze miejsce w produkcji wysuwał się epizodycznie, nieistniejący już Związek Radziecki.
Według obecnych szacunków, saudyjskie zasoby stanowią około 25%
całego światowego zasobu tego surowca. Na terenie tego pustynnego państwa w dalszym ciągu trwają prace wiertnicze w wyniku, których zdecydowanie bardziej dokumentuje się nowe złoża, niż je odkrywa. Warto zaznaczyć, iż zasoby Arabii Saudyjskiej zostały już dokładnie przebadane i powiększają się one w przyszłości tylko w niewielkim stopniu. W wyniku intensywnej eksploatacji, z roku na rok zasoby nieznacznie maleją.7
Obok Arabii Saudyjskiej, kolejne wielkie złoża ropy naftowej w rejonie Zatoki Perskiej posiadają: Irak, Kuwejt, Iran i Emiraty Arabskie. Dla zachowania porządku, trzeba dodać, że emiraty, których jest sześć, tworzą ze względów politycznych federację i są to klasyczne mini-państwa, które są bardzo zasobne, a ich egzystencja możliwa jest właśnie dzięki ropie naftowej.8
Fakt, iż największe na świecie złoża ropy zlokalizowane są w jednym rejonie świata ma zarówno dobre, jak i złe strony. Wśród dobrych należy wymienić przede wszystkim to, że niektóre z wymienionych państw tworzą wspólną infrastrukturę zarówno eksploatacyjną, jak też transportową, co z kolei znacznie zmniejsza koszty. Koncentracja wydobycia i wywozu stanowi także „pokusę” dla różnego rodzaju państw oraz struktur bandyckich i terrorystycznych, których celem jest próba zdestabilizowania tego obszaru.
W próbach destabilizacji bierze też czynny udział Iran, co dziś nie wydaje się
6 Szerzej: B. Ericson, G. Wolin, Głębiny mórz a przeszłość ziemi. Warszawa 1968, s. 211 i nast.
7 Zob. Dane: OPEC Annual Statistical Bulletin. London 2014, p. 48-56
8 Oficjalna strona Serinus Energy, http://www.serinusenergy.com [dostęp 04.11.2014 r.].
już wcale dziwne. To szyickie państwo jest uważane przez arabskie państwa sunnickie lub sunnicko-wachabickie za naturalnego wroga. Od czasu likwidacji monarchii i ucieczki szacha, rewolucyjno-ortodoksyjny Iran, obok innych wrogich wobec sąsiednich państw czynności stara się również militarnie kontrolować cieśninę Ormuz, która w praktyce stanowi jedyny szlak żeglugowy dla wywozu ropy z Zatoki Perskiej. Przedmiotową cieśninę militarnie kontroluje amerykańska V flota, co w konsekwencji umożliwia otwartą żeglugę handlową. Warto zaznaczyć, że USA obok Unii Europejskiej są największym importerem ropy naftowej z Zatoki Perskiej. Oba te podmioty udzielają więc gwarancji suwerenności Arabii Saudyjskiej, Kuwejtowi i szeregu innym państwom tego regionu.
Z kolei Iran jest obłożony międzynarodowymi sankcjami ekonomicznymi. Przyczyną sankcji jest nuklearny program realizowany przez ten kraj. Wpływa to na możliwościach eksportu ropy, która podobnie jak dla sąsiadów jest jedynym skutecznym mechanizmem zdobywania środków finansowych. Iran omija sankcję w jedynie możliwy, ale skuteczny sposób, tj. po odpowiednio niższych cenach sprzedaje swoją ropę krajom, dla których sankcje nie mają większego znaczenia.9
Ropa z Zatoki Perskiej stanowi obecnie i według ekspertyz będzie stanowiła największy na świecie rezerwuar tego paliwa przez dalsze 45 lat.
Analitycy sugerują jednak, że mimo wielkiego progresu światowego, zapotrzebowanie na ropę będzie wolno, ale sukcesywnie spadać. Czynniki, które będą wpływały na taki stan rzeczy to nie tylko zastosowanie coraz nowszych, doskonalszych technologii, pozwalających zużywać mniej ropy, ale także przechodzenie, mimo że w stosunkowo wolnym procesie na paliwa i technologie odnawialne.
Warto podkreślić, że o ile rzeczywiście Unia Europejska, USA, Japonia i kilka innych państw sukcesywnie produkując więcej energii zużywają coraz mniej ropy, to takie państwa jak: Chiny czy Indie kupują coraz większe ilości ropy naftowej. Tu zdania ekspertów są jednoznaczne. Szczególnie Chiny stosują technologie rodem z połowy XX wieku, bo takie są w ich warunkach opłacalne. Stosowane instalacje są jednak paliwożerne oraz zupełnie nie ekologiczne. W najbliższej przyszłości państwo to z pewnością nie zmodernizuje swojego wytwarzania. Wobec bardzo niskich kosztów siły roboczej, w chińskich warunkach technologie te są nie tylko wysoce opłacalne, ale jednocześnie dają zatrudnienie wielu osobom.10
Kolejne wielkie zasoby ropy naftowej znajdują się na wschodnim pograniczu kontynentów obu Ameryk. W tej części świata, ropa występuje w dużych złożach oczywiście w pasie od Pensylwanii i Texasu na północy, poprzez szelf kontynentalny Zatoki Meksykańskiej, aż do Wenezueli, co stanowi drugie pod względem zasobności zagłębie roponośne na świecie.
W ramach tego roponośnego rejonu występuje kilka znaków zapytania. Pod
9 Por.: E. Januła, BRICS. Tworzy się nowy blok, Portal Geopolityka.org, http://www.geopolityka.org [dostęp 04.11.2014 r.].
10 Ibidem.
koniec 2013 roku, Wenezuela ogłosiła, że na jej terytorium odkryto największe na świecie złoża ropy naftowej.11 Na tą wieść w rządzonym silną, dyktatorską ręką państwie zapanowała kilkunastodniowa euforia. Ale jak dotąd, żaden liczący się, profesjonalny podmiot nie potwierdził tej wiadomości.12 Wszystko wskazuje, że Wenezuela, która rzeczywiście posiada liczące się złoża ropy naftowej, musi jednak mimo dobrych chęci kolejnych dyktatorów, pozostać przy zasobie już udokumentowanym.
W tym miejscu warto odwołać się do analogicznej euforii z końca lat sześćdziesiątych XX wieku, kiedy miano odkryć nowe, olbrzymie złoża ropy naftowej na należącym do Meksyku szelfie kontynentalnym Zatoki Meksykańskiej i Morza Karaibskiego. Po potwierdzeniu wiadomość o istnieniu ropy na szelfie, okazało się jednak, że te zasoby są znacznie mniejsze niż oczekiwano.13
Kolejnymi zasobami ropy naftowej na świecie są złoża rosyjskie. W Rosji złoża występują nawet w kilkunastu rejonach. Zdecydowanie najbardziej zasobne są jednak złoża syberyjskie. Zasoby rosyjskie są olbrzymie. Szacuje się, że kraj ten może dysponować nawet około 60% tych zasobów, które posiada państwo Saudów. Wielkość ta może być jednak wyższa, ponieważ Syberia wciąż pozostaje nie do końca zbadanym rejonem świata. Niezależnie jednak od zasobów, dostępność poszczególnych bardzo zróżnicowanych złóż charakteryzuje się jedną, wspólną cechą – jest trudna i kosztowna. Zagospodarowanie syberyjskich i arktycznych złóż wymaga olbrzymich nakładów finansowych. Poważny problem stanowi także bariera technologiczna. Sama Rosja nie dysponuje wszystkimi niezbędnymi technologiami, przy pomocy których można uruchomić i kontynuować eksploatacje złóż syberyjskich. Wniosek jest więc oczywisty: rosyjska ropa jest bardzo kosztowna już na samym początku, czyli w wydobyciu i przesyle.
Poza tym, ropa syberyjska gatunkowo jest, mówiąc w pewnym uproszczeniu, zdecydowanie gorsza od arabskiej. W odróżnieniu od tej z Arabii Saudyjskiej oraz innych państw Zatoki Perskiej, zalicza się ją, w fachowych określeniach, do gatunków ciężkich. Oznacza to, że ze statystycznej tony ropy rosyjskiej otrzymuje się relatywnie więcej frakcji ciężkich, czyli mazutu i asfaltów, a mniej wysokogatunkowych benzyn. Warto zaznaczyć, że poważne złoża rosyjskie znajdują się także w rejonie miasta Groznyj na przedgórzu kaukaskim.
Kolejnym rejonem roponośnym jest Afryka Północna. Libia dysponuje znacznymi złożami ropy. Sąsiednia Algiera natomiast, znacznie mniejszymi zasobami ropy, ale za to wielkimi gazu. Ropa w Afryce występuje jeszcze w znacznych ilościach w Nigerii oraz Angoli. Dalsze złoża to azjatyckie pokłady ropy w Kazachstanie i Turkmenistanie. Mają one jednak bardziej znaczenie regionalne Jednak podobnie jak na Syberii prowadzi się tam dalsze poszukiwania i pierwsze pozytywne rezultaty już są. Warto podkreślić, że
11 Oficjalna strona Serinus Energy, http://www.serinusenergy.com [dostęp 04.11.2014 r.].
12 BP Amoco Statistical Review of World Energy. London 2012, p. 114-118.
13 D.O. Connor, Konkurencja…, op.cit., s. 278 i nast.
nadkaspijskie złoża w Armenii są już poważnie wyczerpane. Stosunkowo duże zasoby znajdują się w rejonie Borneo. Mimo, że złoża eksploatowane są tam od dawna to ich zasobność, szczególnie tych zlokalizowanych w sułtanacie Brunei, pozwala na eksploatacje w dotychczasowym tempie jeszcze przez kolejne 30 lat.
Nieco inaczej wygląda problem złóż na Morzach Północnym i Barentsa. Te pokłady ropy są intensywnie eksploatowane od lat sześćdziesiątych XX wieku a ich zasobność jest zdecydowanie mniejsza.
Złoża położone w strefie ekonomicznej Niemiec są w zasadzie wyczerpane.
Z kolei, zasoby w strefie Zjednoczonego Królestwa są praktycznie na wykończeniu procesu eksploatacyjnego.14 Wciąż pozostają również złoża zlokalizowane w strefie ekonomicznej Norwegii, gdzie jak przypuszczają eksperci, eksploatacja może potrwać jeszcze około 20 lat, ale już w mniejszym jak dotąd zakresie.
Dość zasobne są również złoża alaskańskie, które w sensie geologicznym są przedłużeniem złóż północnosyberyjskich. W związku z bardzo szybkim tempem eksploatacji szacuje się, że technicznie wyczerpią się za około 15-20 lat. Warto przy tym podkreślić, że Amerykanie prowadzą intensywne poszukiwania ropy zarówno na Alasce, jak i w północnej Kanadzie, jednak dotychczasowe odkrycia nie budzą zbytniego optymizmu.15
Charakterystyka podstawowych, w ujęciu globalnym, złóż i pól naftowych nie daje jednoznacznej odpowiedzi na jak długi okres czasu wystarczą obecnie znane i udokumentowane zasoby ropy. Najbardziej pesymistyczne prognozy wskazujące, że zasoby zostaną wykorzystane wciągu najbliższych 30 lat wydają się bardzo mało realistyczne. Zakładając, że udział innych surowców, a także źródeł energii będzie systematycznie rósł, a jednocześnie zużycie ropy nieznacznie, ale jednak będzie malało, to znane obecnie zasoby ropy wystarczą na około 70 lub nawet nieco więcej lat, Następnie załamie się wydobycie ropy naftowej. Taką przyszłość zasobów przedstawia najwięcej znanych ekspertyz.
Kolejnym bardzo znaczącym nieodnawialnym paliwem jest gaz ziemny. Jego skład chemiczny stanowi całą „plejadę” węglo- i siarkowodorów, przy czym około 90% jego składu stanowi metan. Gaz ziemny to stosunkowo „wygodne” w spalaniu paliwo czyste. W porównaniu z ropą naftową zostawia znacznie mniej produktów odpadowych, ma także wyższą od szeregu ropopochodnych wartość kaloryczną. Warto podkreślić, że do niedawna poważny problem w zakresie gazu stanowił transport. Tam, gdzie nie można było przetransportować „błękitnego paliwa” rurociągami, tankuje się go w formie skroplonej do specjalnych tankowców i przewozi.
Skroplony gaz musi być ciągle chłodzony, co wymaga bardzo kosztownych
14 BP Amoco…, op. cit., p.118.
15 Oficjalna strona Serinus Energy, http://www.serinusenergy.com [dostęp 04.11.2014 r.].
technologii. W konsekwencji jednak transport wielkimi, specjalnymi zbiornikowcami jest już bardzo opłacalny.16
W porównaniu z dość szczegółowo oszacowanymi zasobami ropy naftowej, szacunki światowych zasobów gazu mogą zawierać pewne marginesy błędu. Podobnie jak w przypadku ropy naftowej, ekspertyzy wskazują, że zasoby gazu powinny wystarczyć na około 70 lat (o ile będzie on eksploatowany w dotychczasowej skali). Mogą i powinny jeszcze nastąpić odkrycia kolejnych, nawet bogatych złóż. Głównie na Syberii i na Saharze.
Według jednego z głównych poglądów gaz ziemny występuje wraz ze złożami ropy naftowej. Jest to prawdą, ale tylko częściowo. Mimo, że genetyka powstania ropy i gazu jest wspólna, to jednak na skutek ciśnienia, gaz jako znacznie lżejszy przesiąka przez różne warstwy skalne i bardzo często tworzy złoża autonomiczne w stosunku do złóż ropy.
Według obecnego stanu wiedzy, najzasobniejsze złoża posiada Rosja na dalekiej północy. Złoża te są intensywnie eksploatowane, praktycznie od lat sześćdziesiątych XX wieku. W chwili obecnej, kraj ten jako największy eksporter tego surowca na świecie, ma problemy technologiczne związane z udostępnieniem kolejnych złóż. Rosja potrzebuje supernowoczesnych technologii, których sama nie posiada. Wobec nałożonego na nią embarga, obejmującego również szereg urządzeń technicznych, wiele wskazuje, że możliwości eksportowe za kilka lat mogą się poważnie skurczyć. Warto jednak podkreślić fakt posiadania wielkich, choć trudno dostępnych złóż.
Przykładem są m.in. kolejne olbrzymie złoża jamalskie, do których dostęp możliwy jest wyłącznie od strony Morza Arktycznego.
Znaczne zasoby gazu posiadają także takie państwa jak: Iran, Algieria czy Katar. Jak widać, złoża gazu są rozłożone nieco inaczej niż ropy naftowej. Tam, gdzie istnieją odpowiednie warunki gaz transportuje się rurociągami pod ciśnieniem, ale nie zawsze i nie wszędzie jest to technicznie możliwe. W takiej sytuacji, jak już wspomniano wyżej, trzeba posłużyć się drogimi w eksploatacji, ale jednak opłacalnymi gazowcami.17
Ropa naftowa występuje nie tylko w czystej postaci, w klasycznych złożach, ale również w piaskach i łupkach bitumicznych. Światowe zapasy tych surowców są jeszcze dalekie od pełnego oszacowania. Przypuszcza się jednak, że złoża piasków i łupków zapewnią zaopatrzenie świata w ropę na dalsze około 30-40 lat. Technologia pozyskania ropy z wymienionych surowców jest jednak nie tyle trudna technicznie, ile dość kosztowna. Aby uzyskać ropę trzeba bowiem podgrzewać te surowce do temperatury około 350 stopni Celsjusza. Zainwestowanie energetyczne, jak również techniczne, podnosi jednak znacząco koszty. Przy obecnym stopniu zaawansowania technologicznego, koszty uzyskania to około 100 dolarów
16 E. Januła, T. Truś, Ż. Gutowska, Spedycja. Warszawa 2012, s. 98 i nast.
17 Ibidem.
za baryłkę.18 Aby osiągnąć zysk, cena ropy musiałaby jednak wzrosnąć do około 120 dolarów.
Największe oszacowane zasoby piasków i łupków znajdują się na Labradorze, Alasce, Utach, Wyoming oraz Australii, a także w Rosji. Tylko część z tych złóż jest aktualnie eksploatowana. Dość fantastyczną wizją jest przerób piasków Sahary na ropę. Piaski tej pustyni zawierają jednak nieznaczne i nieopłacalne dla eksploatacji (przynajmniej przy dzisiejszym zaawansowaniu technologicznym) zasoby.19 Do przerobu na ropę zdecydowanie bardziej nadaje się pewna część piasków pustyni Gobi.
Kolejnym klasycznym surowcem energetycznym jest węgiel kamienny.
Zasoby węgla, zalegające do głębokości około 1 500 metrów są generalnie znane i oszacowane. Najprawdopodobniej istnieją jeszcze znaczące złoża węgla pod lodami Antarktydy i Grenlandii oraz na północy Syberii.
Największe oszacowane i eksploatowane złoża węgla znajdują się w Chinach, Rosji, Stanach Zjednoczonych, Australii oraz RPA. Węgiel znajduje się również w wielu innych państwach, jak np. w Polsce. Według bardzo dokładnych obliczeń Polska posiada 0,9% światowych zasobów tego surowca. Znaczące polskie rezerwy to głównie obszar Lubelskiego Zagłębia Węglowego, gdzie eksploatacja prowadzona jest dotąd na niewielką skalę.
Światowe zasoby węgla powinny zdaniem analityków wystarczyć cywilizacji na około 250, a nawet 300 lat. Przy założeniu, że zostaną udostępnione jeszcze kolejne złoża, granica ta ulegnie zapewne dalszemu przesunięciu.20 Węgiel nie powinien być traktowany tylko i wyłącznie jako surowiec energetyczny, gdyż podobnie jak ropa naftowa, stanowi dziś znakomity surowiec wyjściowy dla wielu gałęzi przemysłu chemicznego, w tym również farmaceutycznego.
Węgiel, a raczej węgle, bo w ramach tego surowca występują oczywiste gradacje i podziały, są paliwem relatywnie gorszym od ropy, co ma bezpośredni związek z występowaniem znacznych problemów o charakterze eksploatacyjnym, transportowym i ekologiczno-socjalnym.21 Poza tym, warto się zastanowić nad perspektywami węgli w gospodarce, a ściślej mówiąc, w światowej energetyce. Problem jest w tym przypadku bardzo zróżnicowany, gdyż np. Chiny korzystając z wielkich zasobów własnego węgla spalają go w olbrzymich ilościach – zarówno w paleniskach wielkich elektrowni, jak też małych paleniskach domowych. Elektrofiltry czy inne urządzenia utylizujące są w Chinach bardzo rzadkie lub nie stosuje się ich wcale. Kierownictwo chińskie za wszelką cenę propaguje rozwój gospodarczy (mniej społeczny) i nie podejmuje z nikim dyskusji na temat ochrony środowiska, zwłaszcza, że na ogół są to bardzo kosztowne technologie, a tempo wzrostu gospodarczego Chin obiektywnie patrząc,
18 P. Olszowiec, Zamiast węgla ropy i gazu. Energia z łupków bitumicznych, „Energia Gigawat”, Nr 11/2004.
19 M.D. Mesarović, E. Pestel, Ludzkość w punkcie zwrotnym. Drugi raport dla Klubu Rzymskiego.
Warszawa 1973, s. 185-189.
20 Oficjalna strona Serinus Energy, http://www.serinusenergy.com [dostęp 04.11.2014 r.].
21 Szerzej: J. Jaros, Górnictwo węglowe na świecie, PWN. Katowice-Kraków-Wrocław 1982, s.178 i nast.
bardzo poważnie słabnie. Podobną taktykę gospodarczą stosują również Indie, Brazylia i jeszcze kilka innych dużych obszarowo państw. Warto podkreślić, że przykład chiński jest jednak na tyle znamienny, że w tym kraju znajdują się jedne z największych zasobów węgla na świecie. Z kolei takie kraje jak Indie czy Brazylia, opierają swój rozwój raczej na importowanej ropie naftowej oraz na paliwach syntetycznych.22
Uzupełniając informacje na temat węgla trzeba dodać, że w miejscach, gdzie energetyka jest oparta na węglu brunatnym, który może być transportowany tylko poprzez system taśmociągów, powstają olbrzymie dziury, które bardzo trudno zagospodarować. Przykładem tego typu polityki gospodarczo-energetycznej jest teren byłej już NRD, gdzie większość powęglowych dziur to dzisiaj jeziora zagospodarowane dla potrzeb rekreacji i turystyki. Tego typu twory inżynierskie powstają jednak dalej, szczególnie na terenach Polski, gdzie symbolem stała się sztuczna góra w Bełchatowie, największa tego typu w Europie. Nie stanowi to jednak powodu do dumy.
Otwartą kwestią pozostaje nadal problem przetworzenia węgla bezpośrednio na paliwo ciekle, nad czym prace trwają już od kilkudziesięciu lat. Pierwsze pozytywne rezultaty uzyskali już Niemcy podczas II wojny światowej, kiedy produkowały m.in. w Dworach k/Oświęcimia, znaczne ilości benzyny syntetycznej z węgla. Podczas wojny, ekonomika wojenna pozwoliła nie liczyć się z kosztami. W późniejszych okresach również podejmowano próby gazyfikacji lub przetwarzania węgla w paliwa płynne.
Dostrzec tu jednak można pewnego rodzaju hamowanie rozwoju tego typu technologii przez koncerny i państwa naftowe. W imię bezpośredniego i ogromnego zysku, światowe lobby naftowe nie dopuszcza do rozwoju alternatywnych technologii. W Polsce na mniejszą skalę analogiczny proces, a raczej lobbing można dostrzec w wykonaniu struktur węglowych, dla których największym interesem jest klasyczne, w ujęciu technologicznym, a zarazem ogromnie kosztowne, wydobywanie węgla.
Surowcowy poker i perspektywy
Powyższe rozważania stanowią pewnego rodzaju klasykę i tradycję – klasyczne surowce, konwencjonalne przetwarzanie i w rezultacie coraz wyższe koszty wytwarzania energii w skali światowej. Tego typu gospodarka musi jednak doprowadzić do światowego kryzysu strukturalnego. Koncerny i państwa naftowe są świadome skali tego problemu, a ich poczynania to często „gra na czas”. Uwidacznia się to szczególnie wyraźnie w rozziewie między interesami poszczególnych struktur czy nawet państw. Przykładem jest tu choćby Arabia Saudyjska, która na wyraźne życzenie Stanów Zjednoczonych „gra” na światowych rynkach na tendencje taniej ropy. W rezultacie, takie działanie ma nie dopuścić do światowego kryzysu gospodarczego, a w ślad za tym – politycznego. Tendencja ta jest oczywiście „na rękę” nie tylko Chinom i Indiom, ale także pozostałym członkom grupy BRICS. Wyjątek stanowi Rosja, która wspólnie z
22 E. Januła, BRICS. Tworzy się nowy blok…, op. cit.
Wenezuelą, Iranem oraz również ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi, oficjalnie stoją po stronie Arabii Saudyjskiej, ale dążą do zwielokrotnienia swoich zysków, gra na maksymalne ceny ropy naftowej i gazu (ceny gazu są dość ściśle powiązane z cenami ropy).
Rosja, aby zbilansować swój budżet, musi sprzedać po możliwie maksymalnych cenach znaczną ilość ropy i gazu. W rosyjskim eksporcie pozycja „maszyny i urządzenia techniczne” stanowi jedynie około 7%, natomiast surowce energetyczne, włącznie z węglem, który w skali wartości stanowi tylko 6% tej pozycji, to aż 74% całości eksportu. Z kolei, jeśli chodzi o eksport Wenezueli, która jest typowym krajem gospodarczej monokultury ropy naftowej, w eksporcie stanowi ona aż 96%. Podobnie w Iranie, gdzie mimo sankcji, ropa i gaz to najważniejsze pozycje eksportowe – razem stanowią bowiem aż 88% całości. Sprzeczności pozwalają wątpić w skuteczność koncepcji utworzenia po raz drugi bloku eksporterów ropy i zblokowaniu cen.23 Najprawdopodobniej nie powtórzą się już historie z lat siedemdziesiątych XX wieku, kiedy to powstał OPEC, a szejk Jamani, ówczesny minister ds. ropy naftowej Arabii Saudyjskiej przez kilka lat był
„architektem” nowej polityki paliwowo-energetycznej.
Zmiany na światowych rynkach przyczyniają się do poszukiwań nie tylko nowych surowców energetycznych, ale także nowych źródeł energii.
Lobby naftowe i zdecydowanie mniej znaczące węglowe jest w stanie opóźnić postęp w tej dziedzinie, ale nie może zablokować go na dłuższy czas. Poszukiwania podążają w dwóch zasadniczych kierunkach. Jednym jest poszukiwanie nowych konwencjonalnych paliw, które mogą być dostarczane co najmniej przez kilka dziesiątek lat w dużej ilości.24 Z kolei drugim są niekonwencjonalne źródła energii.
W pierwszym przypadku dostępnym w znacznej ilości paliwo stanowi wodór, przy czym technologie jego wykorzystania są dość trudno dostępne.
Otrzymywanie tego gazu z wody jest bardzo kosztochłonne i przy współczesnych technologiach jest mało opłacalne. Z kolei pozyskanie wodoru z powietrza jest bardzo trudne, gdyż jest go tam bardzo niewiele. Z pewnością upłynie jeszcze wiele lat zanim opanuje się zupełnie nowe technologie łatwego i względnie taniego otrzymywania wodoru w skali masowej z wody. Nie można jednak zapominać, że paliwo to jest bardzo wysoko energetyczne, ekologiczne itd. Ale jest też niebezpieczeństwo. W wielu wypadkach wodór tworzy naturalną mieszankę wybuchową, wszystko jednak zależy od technologii jaka zostanie zastosowana.25
Otrzymanie wodoru na masową skalę będzie stanowiło pewnego rodzaju „szalupę ratunkową”, „antidotum” na podwyższanie poziomu mórz i oceanów. Zanim jednak będzie to możliwe świat czeka jeszcze stosunkowo długi okres przejściowy pomiędzy erą ropy i wodoru. W tym etapie
23 Oficjalna strona Serinus Energy, http://www.serinusenergy.com [dostęp 04.11.2014 r.].
24 J. Wyganowski, Ukraina: Osiem sposobów na gaz, „Energia-Gigawat” 2014, Nr 9.
25 M. Mrozowski, Polska geologia i jej rozwój w latach 1945-1965. Szkice z dziejów górnictwa w Polsce.
Katowice 1976, s. 143-160.