Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Cách tiếp cận nghiên cứu và khung phân tích luận án
đổi khí hậu. Tính dễ bị tổn thương (Vulnerability) là hàm số của sự phơi lộ (Exposure), sự nhạy cảm (Sensitivity) và khả năng thích ứng (Adaptation Capacity) của hệ thống: V = f(E, S, AC) (IPCC, 2007). Trên cơ sở này, luận án đề xuất bộ chỉ số đánh giá tính dễ bị tổn thương hộ nuôi tôm bao gồm các yếu tố/thành phần của sự phơi lộ, sự nhạy cảm và khả năng thích ứng. Vận dụng đánh giá tính dễ bị tổn thương của các hộ nuôi tôm do biến đổi khí hậu trên địa bàn tỉnh Bến Tre.
Tiếp cận đo lường hiệu quả sản xuất: Kế thừa và vận dụng cách tiếp cận đo lường hiệu quả sản xuất nông nghiệp của Farrell (1957), Coelli và ctv (1996) và Kumbhakar và Lovell (2003) để phân tích hiệu quả sử dụng các nguồn lực đầu vào của hộ nuôi tôm biển. Ứng dụng mô hình hàm sản xuất biên ngẫu nhiên và lợi nhuận biên ngẫu nhiên dạng Cobb-Douglas để đánh giá hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả kinh tế của hộ nuôi tôm dưới tác động của biến đổi khí hậu. Đồng thời phân tích ảnh hưởng của sự thích ứng và tính dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu đến hiệu quả sản xuất của họ.
2.1.2. Khung phân tích của luận án
Lược khảo tài liệu trong và ngoài nước cho thấy có nhiều lý thuyết và nghiên cứu thực nghiệm phân tích, đánh giá các vấn đề về tính dễ bị tổn thương do biến đổi khí hậu, sự thích ứng với biến đổi khí hậu và hiệu quả trong sản xuất nông nghiệp.
Các vấn đề này thường được các tác giả xem xét một cách riêng lẻ. Vì thế, để có cái nhìn toàn diện hơn về tác động của biến đổi khí hậu đến một ngành sản xuất cụ thể, nghiên cứu này tiến hành xem xét mối quan hệ giữa tính dễ bị tổn thương và hiệu quả sản xuất, giữa hiệu quả sản xuất và biện pháp thích ứng, giữa biện pháp thích ứng và các yếu tố ảnh hưởng đối với các hộ nuôi tôm biển. Đồng thời, dựa trên khung sinh kế bền vững của DFID (2001), khung phân tích khả năng tổn thương của Turner và ctv (2003), khung đánh giá tính dễ bị tổn thương và thích ứng với BĐKH của Abid (2015) (chi tiết phụ lục 2.1). Cùng với mục tiêu và nội dung nghiên cứu, đề tài thể hiện khung phân tích ở sơ đồ 2.1.
Sơ đồ 2.1. Khung phân tích đề tài BIẾN
ĐỔI KHÍ HẬU
Phơi lộ (E) Nhạy cảm (S) Khả năng thích ứng (AC)
TÍNH DỄ BỊ TỔN THƯƠNG CỦA HỘ NUÔI TÔM BIỂN DO BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU (V=f(E,S,AC))
BIỆN PHÁP THÍCH ỨNG Điều chỉnh lịch thời vụ Điều chỉnh kỹ thuật Đa dạng hóa sản xuất Phòng ngừa rủi ro HIỆU QUẢ SẢN XUẤT
Hiệu quả tài chính Hiệu quả kỹ thuật Hiệu quả kinh tế
Tự nhiên Xã
hội
Tài chính Vật
chất
Con người
Hộ nuôi tôm biển
Nhận thức của hộ nuôi tôm biển về BĐKH
Giải pháp nâng cao khả năng thích ứng và hiệu quả nuôi tôm biển cho nông hộ Nguồn lực
sinh kế
YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG Đặc điểm hộ
Tiếp cận dịch vụ xã hội YẾU TỐ ĐẦU VÀO
Lao động, Giống, Thức ăn, Nhiên liệu, Thuốc, Vôi, Yếu tố đầu vào khác
1
2
4 3
5 6
7 8 9
10 12
11
13
15 14
Mục tiêu đầu tiên của luận án là phân tích thực trạng thích ứng BĐKH của các hộ nuôi tôm biển (mũi tên số 1, 2, 3). Thông qua điều tra thực tế hộ nuôi tôm tại địa bàn, dựa vào phương pháp thống kê mô tả để phân tích nhận thức của hộ nuôi tôm về BĐKH, các nguồn lực sinh kế trong bối cảnh BĐKH, các biện pháp thích ứng BĐKH mà hộ nuôi tôm áp dụng và rào cản của sự thích ứng đó.
Mục tiêu thứ hai của luận án là đánh giá tính dễ bị tổn thương của hộ nuôi tôm do BĐKH (mũi tên số 4, 5, 6, 7, 8, 9). Luận án này dựa trên cách tiếp cận của IPCC nhằm đề xuất bộ chỉ số đánh giá TDBTT của hộ nuôi tôm do BĐKH và đồng thời thiết lập phương pháp để tính chỉ số dễ bị tổn thương đó. Vận dụng đánh giá TDBTT thương của hộ nuôi tôm do biến đổi khí hậu tại tỉnh Bến Tre.
Mục tiêu thứ ba của luận án là phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định áp dụng các biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu của hộ nuôi tôm (mũi tên 3, 10). Thích ứng là hành vi quan trọng để giảm tính dễ bị tổn thương và được thể hiện thông qua quyết định áp dụng các biện pháp thích ứng. Vận dụng mô hình Multivarate Probit để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định thích ứng đó.
Mục tiêu thứ tư của luận án là phân tích ảnh hưởng của các biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu đến HQSX của hộ nuôi tôm (mũi tên 11, 12, 13). HQSX này chịu tác động của BĐKH và vì vậy áp dụng các biện pháp thích ứng sẽ góp phần quan trọng cải thiện HQSX. Hiệu quả tài chính được phân tích qua phương pháp hạch toán tài chính. Hiệu quả kỹ thuật và kinh tế được ước lượng qua hàm sản xuất biên và lợi nhuận biên ngẫu nhiên theo phương pháp ước lượng một bước.
Cuối cùng, trên cơ sở các kết quả nghiên cứu từ 4 mục tiêu nêu trên, nghiên cứu đề ra một số giải pháp nhằm nâng cao khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu và hiệu quả sản xuất cho các hộ nuôi tôm biển (mũi tên 14, 15).
2.1.3. Quy trình nghiên cứu của luận án
Quy trình nghiên cứu của luận án bao gồm 8 bước được thực hiện như sau:
Bước 1: Tổng quan tài liệu. Nghiên cứu định tính để xác định mục tiêu, nội dung và phương pháp nghiên cứu bằng cách thu thập các tài liệu liên quan về tính dễ bị tổn thương, thích ứng và hiệu quả sản xuất, giúp thiết kế nghiên cứu phù hợp.
Bước 2: Thiết kế nghiên cứu. Bao gồm tiếp cận nghiên cứu, xây dựng khung phân tích đề tài, xây dựng bảng câu hỏi, chọn điểm nghiên cứu, xác định cỡ mẫu, phương pháp chọn mẫu, nguồn số liệu và phương pháp phân tích dữ liệu.
Bước 3: Khảo sát thực địa. Chọn địa bàn nghiên cứu, liên hệ các địa điểm điều tra để xác định đối tượng và thời gian điều tra. Phỏng vấn chuyên gia gồm cán bộ phụ trách nuôi tôm cấp huyện và xã nhằm mục đích thu thập thông tin về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, ngành nuôi tôm và sự thích ứng tại địa bàn nghiên cứu.
Bước 4: Nghiên cứu thử nghiệm. Sau khi đã có phiếu điều tra soạn sẵn, tiến hành điều tra thử để kiểm tra tính phù hợp của phiếu điều tra nhằm hiệu chỉnh bảng câu hỏi, thang đo phù hợp với điều kiện thực tế bằng cách phỏng vấn sâu một số hộ nuôi tôm có nhiều kinh nghiệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu.
Bước 5: Thu thập, điều tra dữ liệu chính thức. Thực hiện điều tra chính thức để thu thập thông tin một cách chính xác, đầy đủ nhất phục vụ cho phân tích các mục tiêu luận án bao gồm các dữ liệu thứ cấp và sơ cấp.
Bước 6: Xử lý, phân tích dữ liệu. Mã hóa, nhập dữ liệu và phân tích dữ liệu bằng cách sử dụng các phần mềm Excel, SPSS và Stata.
Bước 7: Viết kết quả nghiên cứu và thảo luận. Kết quả nghiên cứu và thảo luận bám sát vào mục tiêu, nội dung nghiên cứu bằng cách phân tích, đánh giá, thảo luận và so sánh với các nghiên cứu trước đây.
Bước 8: Báo cáo. Báo cáo kết quả nghiên cứu thông qua các chuyên đề. Báo cáo nội dung luận án trước hội đồng khoa học cấp Bộ môn, cấp Khoa. Hiệu chỉnh theo góp ý của hội đồng, hoàn chỉnh nội dung. Báo cáo nội dung luận án cấp cơ sở và cấp trường, hiệu chỉnh theo góp ý của hội đồng và hoàn chỉnh luận án.
2.2. Phương pháp thu thập thông tin