Chương 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ THỰC TIỄN
1.4. Thích ứng với biến đổi khí hậu trong sản xuất nông nghiệp
1.4.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quy ết định áp dụng các biện pháp thích ứng
Qua lược khảo các tài liệu (Bảng 1.5. Phụ lục 1), luận án đã xác định một tập hợp các yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự thích ứng với biến đổi khí hậu.
Về đặc điểm hộ
Nam giới có nhiều khả năng tiếp cận các thông tin về công nghệ mới, được ưu đãi về tài nguyên (đất đai) và thường xuyên đưa ra các sáng kiến (Oyekale, 2012, Balew và ctv, 2014). Tuy nhiên, nghiên cứu của Hassan và Nhemachena (2008), Denkyirah và ctv (2017) và Fadina và Barjolle (2018) ở các nước đang phát triển cho thấy nữ giới lại có xu hướng áp dụng các biện pháp thích ứng cao hơn.
Chủ hộ lớn tuổi thường có nhiều kinh nghiệm trong sản xuất, kinh tế ổn định, quan hệ xã hội phong phú và nhận biết tốt về sự thay đổi thời tiết (Jared và ctv, 2020) nên khả năng áp dụng các biện pháp thích ứng tốt hơn (Tazeze, 2014;Mabe và ctv, 2014; Amare và ctv, 2018). Tuy nhiên, người trẻ tuổi lại có xu hướng áp dụng công nghệ mới, có nhiều năng lượng và đầu tư lâu dài (Balew và ctv, 2014).
Giáo dục là một yếu tố có ảnh hưởng tích cực đến sự thích ứng của nông dân trong hầu hết các nghiên cứu. Giáo dục giúp tăng cường khả năng thu thập thông tin về các hoạt động sản xuất, hiểu biết và nhận thức sâu sắc hơn về vấn đề biến đổi khí hậu (Bryan và ctv, 2013; Abid và ctv, 2015; Takele và ctv, 2019). Vì thế, cải thiện giáo dục là giải pháp quan trọng để kích thích sự tham gia của cộng đồng vào quản lý tài nguyên (Deressa và và ctv, 2008).
Một nông dân có nhiều kinh nghiệm thường quan tâm đến sự thay đổi thời tiết (Maddison, 2006) nên luôn sẵn sàng có các biện pháp ứng phó (Komba and Muchapondwa, 2012). Các kiến thức thu được từ thực tế theo thời gian giúp họ càng tăng khả năng áp dụng các biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu (Hassan và Nhemachena, 2008; Abid và ctv, 2015 và Amare và ctv, 2018).
Nông hộ có nhiều lao động có thể tham gia vào nhiều hoạt động tạo ra thu nhập (Balew và ctv, 2014) và thuận lợi hơn để áp dụng các kỹ thuật sản xuất thâm dụng lao động (Denkyirah và ctv, 2017). Vì thế, hộ gia đình có nhiều lao động thì khả năng thực hiện các biện pháp thích ứng biến đổi khí hậu cao hơn.
Thu nhập của hộ gia đình gồm bán các sản phẩm nông nghiệp và các hoạt động phi nông nghiệp (Komba and Muchapondwa, 2012). Thu nhập càng cao giúp hộ càng có điều kiện áp dụng các kỹ thuật thích ứng mới (Denkyirah và ctv, 2017, Jared và ctv, 2020). Ngược lại, nếu thiếu thu nhập có thể hạn chế khả năng thích ứng (Balew và ctv, 2014) vì không trang trải được các chi phí thích ứng cần thiết.
Nghiên cứu của tổ chức Nâng cao năng lực hỗ trợ biến đổi khí hậu (ACCCA, 2010) đã chỉ ra rằng quy mô trang trại lớn hơn có ảnh hưởng tích cực đến việc áp dụng bảo tồn đất và nước, trồng cây và sử dụng các giống cải tiến. Bryan và ctv (2009) và Maddison (2007) đã khẳng định rằng thiếu đất là rào cản đối với việc thích ứng. Điều này có nghĩa là những nông dân có diện tích đất đai lớn hơn có nhiều khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu tốt hơn (Takele và ctv, 2019).
Tiếp cận dịch vụ xã hội
Dịch vụ khuyến nông là nguồn cung cấp thông tin quan trọng về các hoạt động canh tác và khí hậu (Jared và ctv, 2020), tạo điều kiện thuận lợi để họ so sánh và áp dụng các biện pháp thích ứng phù hợp (Maddison, 2006). Do đó, việc tiếp cận dịch vụ khuyến nông có tác động tích cực đến việc thích ứng (Gbetibouo, 2009;
Bryan và ctv, 2011; Balew và ctv, 2014).
Các tổ chức đoàn thể ở địa phương đóng vai trò nền tảng giúp nông dân kết nối nhằm học hỏi, phổ biến thông tin (Ehiakpor và ctv, 2016) làm cho sự thích ứng diễn ra nhanh hơn. Do đó, nông hộ là thành viên của tổ chức đoàn thể có ảnh hưởng tích cực với thích ứng BĐKH (Taruvinga và ctv, 2016; Denkyirah và ctv, 2017).
Tiếp cận tín dụng dễ dàng giúp nông hộ giảm khó khăn về vốn để quyết định áp dụng biện pháp thích ứng kịp thời (Deressa và ctv, 2009; Ojo và Baiyegunhi, 2018;Tazeze và ctv, 2012). Chẳng hạn như thay đổi giống mới, bổ sung và bảo tồn nước (Taruvinga và ctv, 2016) và tiếp cận nguồn thức ăn gia súc (Bryan và ctv, 2011).
Nhận thức về biến đổi khí hậu
Nhận thức của nông dân được coi là yếu tố cần thiết để đi đến quyết định thích ứng nhằm sử dụng tốt hơn các nguồn lực và ứng phó hiệu quả hơn với các hiểm họa (Smit và ctv, 2000; Maddison, 2006; Deressa và ctv,2008; Bryan, 2011).
Nhận thức của nông dân được hình thành dựa trên những quan sát về các sự kiện khí hậu trong quá khứ, từ đó ảnh hưởng đến hành vi thích ứng (Adger và ctv, 2006;
Maddison, 2006; Jiri và ctv, 2015). Khi nhận thức được tác động của các hiện tượng biến đổi khí hậu đến hoạt động sản xuất, nông hộ sẽ có kế hoạch đối phó. Chẳng hạn nếu nhận thức được vấn đề xói lở đất thì họ sẽ đưa ra quyết định bảo tồn đất.
Tiếp cận các nguồn thông tin về biến đổi khí hậu cũng có ảnh hưởng quan trọng đến nhận thức (ACCCA, 2010; Komba and Muchapondwa, 2012), giúp nông dân đưa ra quyết định tốt hơn trong việc lựa chọn các biện pháp ứng phó (Jared và ctv, 2020). Vì thế, thiếu thông tin về BĐKH và sản xuất nông nghiệp có thể làm hạn chế khả năng thích ứng. Các nguồn thông tin bao gồm bản tin thời tiết trên phương tiện truyền thông, cán bộ khuyến nông và mạng xã hội (Balew và ctv, 2014).
Yếu tố môi trường
Thích ứng với BĐKH là một quá trình phức tạp liên quan đến các các thuộc tính khí hậu và hệ thống nông nghiệp (Bryan và ctv, 2000). Sự khác biệt về nhiệt độ và lượng mưa giữa các vùng ảnh hưởng đến sự lựa chọn các biện pháp thích ứng (Hassan và Nhemachena, 2008). Các nghiên cứu ở khu vực Châu Phi đã chỉ ra rằng việc lựa chọn các loại cây trồng và vật nuôi cũng phụ thuộc vào thời tiết theo mùa.
Tương tự, một số nghiên cứu trước đây đã đưa các yếu tố nhiệt độ, lượng mưa vào mô hình lựa chọn các biện pháp thích ứng (Taruvinga và ctv, 2016; Deressa, 2007;
Bryan, 2013) trên một khu vực rộng lớn như giữa các quốc gia với nhau.
Tóm lại, hầu hết các nghiên cứu về phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định áp dụng các biện pháp thích ứng BĐKH được tiến hành trong lĩnh vực nông nghiệp ở các nước đang phát triển. Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết áp dụng các biện pháp thích ứng đa dạng và phong phú. Nếu đưa toàn bộ các yếu tố vào nghiên cứu sẽ tốn nhiều thời gian, nguồn lực và có thể gây khó khăn cho giải thích. Việc lựa chọn yếu tố nào còn tùy thuộc vào mục tiêu, bối cảnh và dữ liệu nghiên cứu.
1.4.5. Mô hình nghiên cứu về quyết định áp dụng các biện pháp thích ứng