Hiep djnh Thucyng mai tiF do:
Cc lioi va thach thipc doi vai thiFO'ng mai quoc te Viet Nam
PGS.TS. HA VAN H O I *
Ke tir khi Viet Nam tbuc hien du&ng ldi ma cica. hdl nhdp kinh te the gi&i. viec tham gia cdc blip dinh thuong mgi tie do (FTA) dd tr& thdnh mgt nhu cdu lal yeu Ngay tir ndm 1996. Viet Natn da tham gia Kbu vuc mdu djch ttr do ASEAN (AFTA) vd tir do den nay Viet Nam dd ddm phdn, tham gia nhieu FTA khu vuc vd song phuang vol cdc hinh thicc vd ngi dung khdc nhau. Mdt sd thda thugn md Viet Nam tham gia thuc chdt da cd nhirng cam kit hgi nhgp sdu han rdt nhieu so vai cdc cam ket trong khudn khd gia nhdp Td chirc Thuang mgl The gidi (WTO). Trong thai gian tai, Viet Nam dang cd nhieu ca hgi hdl nhdp sdu han vdo kinh ti the gi&i thdng qua nhieu sdn chal phirc tgp han. dd Id viic thuc hien Id trinh hu&ng din Cong ddng Kinh ti ASEAN vdo ndm 2015. ddm pbdn Hiip dinh Ddi tdc kinh ti Xiivin Thdi Binh Duang (TPP), Hiip dinh FTA song phuang Viet Nam - EU, Hiep djnh FTA Viet Nam v&i Khu virc Thuang mgl iir do chdu Au, FTA Viet Nam - Liin bang Nga. . Trong bdi cdnh do, nhdn diin ro nhung dgc diem, nhung ca hgi vd thdch thirc khi tham gia FTA doi v&i thuang mgi qudc ti ciia Viil Nam de cd nhung doi sdch phii hgp. dgt dugc m^ic Tihi thom gia cd hiiu qud cdc FTA gdp phdn phuc vu tot cho cdng cage phdt triin kinh te cita Viet Nam
Tir khda: Hiip dinh thicang mgi tu do. thuang mgl qudc te, Viet Nam
\. Tom lupc qua trinh tham gia FTA ciia quan tbeo nhung cam kit trong CEPT/AFTA Vift Nam the hien d viec dua biu het cac mirc thul quan Bat diu tir nam 1996, sau khi chinh thirc gia ^^ b*^" ^^ « \ ^'^^F^^TV!^ ' ? ' " ' / ' ' " ' ' ' i " "
nhap ASEAN, Viet Nam da tfch ctrc theo duoi lo Irinh ILT do hoa thirong mai khu vuc trong khuon kho Chuang trinh Thuc quan uu dai co hieu lire chung (CEPT/AFTA). D6n nam 2006,
\ e CO ban Viet Nam da thirc hien cat giam thue
nhir han ngach, giay phep, tieu chujn... cung dugc timg buoc sira doi phii hgp vgi thong If qu6c tg ASEAN khac. Tir nam 2002, vgi tu each la thanh vien chinh thirc eua ASEAN, Viet Nam cung lan lugt tham gia cac FTA da phucmg giiia ASEAN voi rat nhieu nuoc dai tac .., , _ „ . , . ... r „ . . „ .. . Ui KK- Ign trong khu vuc. Vi du: Khu vuc Thucmo mai Trudng Dai lioc Kmli tc - Dai hoc Quoc gia Ha N91 *= "fc, iiidi j g Nhi>ng vin di KINH Tt VA CHiNH TR| THfe GIOI S6 7(207) 2013
Hh van Hpi Hipp dinh Thuang mai tu do: Co hQi va thach thirc...
tu do ASEAN Trung Qudc (ACFTA) nam 2004, Hiep dinb Xay dung Khu vue thuong mai l^ do ASEAN - Han QuIc (AKFTA) nam 2007.
Hi?p dinh Ddi tac kinb tl toan dien ASEAN - Nb^t Ban (AJCEP) nam 2008 vai muc tieu xay dung FTA vao nam 2015. Khu vuc Thuang mai tu do ASEAN An Dp (AIFTA), Khu vuc Thucmg mai tu do ASEAN Austrialia va Newzealand (AANZFTA) eung lan luot dugc thill lap trong nam 2009 vdi mue tieu loai bd hoan toan thue quan den nam 2020. Nhd la thanh vien cua ASEAN, Viet Nam khdng nhiJng dupc tiep can thi trudng eua cac ddi tac mpt each thuan Ipi ban ma cdn cd co bdi bao hp hang hda san xuat trong nudc vdi Id trinh dai hem. Qua trinh tham gia FTA ciia Viet Nam d§
dupe md rpng ve chat khi Viet Nam duoc cdng nhan la thanh vien chinh thuc eua WTO. Ciing vdi cac FTA khu vue, Viet Nam eung da ky Hiep dinh Ddi tac kinh te loan dien vdi Nhat Ban (EPA) ma thyc chat la mpt FTA song phuang. Thang 3 nam 2010, Viet Nam va Han Quoc da thanh lap Nhdm Cdng tac chung ve FTA Viet Nam - Han Qudc vdi thanh phan la dgi di?n eae co quan chinh phii, ca quan nghien euu eiia hai nudc vdi mue dich tbuc hien cae nghien ciru chung ve tinh kha thi cua viec ky ket mpt hiep djnh FTA song phucmg giua Viet Nam va Han Qudc.
Ben ll Hdi nghi ASEM 8 diln ra vao thang 10 nam 2010 tai Brussel (Bi), Thii tudng Chinh phii Viet Nam va Chii tieh Uy ban chau Au da tuyen bo nhat tri khdi ddng dam phan Hiep dinh FTA giQ-a Viet Nam va EU sau khi cap ky thuat hai ben hoan tai Iham van cac ndi dung can thilt. Ngay 26 thang 6 nam 2010, tai Brussel, (Bi), Bp trudng Bp Cong Thuang va Cao uy Thuang mai EU d§ tuyen bd chinh thirc khdi dpng dam phan Hiep djnh Thuang mai tu do Vipt Nam-EU(EVFTA)
Ngay II Ihang II nam 2011, Hiep djnh Thuang mai tu do Viel Nam - Chile da dupe dai dien eiia hai Chinb phii Viet Nam va Chile ky ket, du kien se ed bieu lue vao nam 2013. Hiep djnh Thuong mai tu do Viet Nam - Chile ndi dung ehii yeu tap trung vao viec md cua thj trudng hang boa vdi eae cam ket cat giam va xoa bd thue quan sau rdng ddi vdi nhieu mat hang ma hai ben ciing cd lpi ich xuat khau. Ben canh dd la qua trinh dam phan eae Hiep djnh Thuong mai tu do then cbdt nhu Hiep djnh Kinh te xuyen Thai Binh Duong giiJa Viet Nam vdi cac nude hai ben bd Thai Binh Duong bao gom: Australia, New Zealand, Brunei, Singapore, Malaysia, Peru, Chile va My. Do la cae FTA song phuang vdi EU, Han Qudc, Lien minh thul quan Nga - Belarus - Kazakhstan Khdi Thuong mai tu do chau Au (EFTA)...
Nhu vay, tinh den euoi nam 2012, Viet Nam da tham 8 FTA gdm 6 FTA khu vuc nhu: Hiep djnh vl Khu vue thuang mai tu do ASEAN (AFTA), ASEAN Trung QuIc (ACFTA), ASEAN - Han Qudc (AKFTA), ASEAN - An Dp (AIFTA), ASEAN Australia va New Zealand (AANZFTA), Hiep dinh Doi tac kinh ll toan dien ASEAN - Nhat Ban (AJCEP); 2 FTA song phuong Viet Nam - Nhat Ban, Viet Nam - Chile va dang xiic lien dam phan ticn ldi ky kit them cac FTA quan trpng nbu: TPP, FTA Viet Nam-EU.
2. DSc dilm ciia cac FTA trong thdi gian g§n day
Trong thdi gian gSn day, cac FTA da phuong va song phuang da lien tiep duoc hinh thanh.
Mpt trong cac nguyen nhan thiic day sir phat triln manh ciia cac FTA la do nhieu qudc gia va viing lanh thd da td ra kha tich cue trong viec ky kit va tham gia eae FTA. Mdi FTA cd nhu'ng pham vi va npi dung khac nhau, nhung ehung diu ed nhinig dac diem sau:
NhOng vin di KINH Tt VA CHJNH TRj THt GIOI S6 7(207) 2013- 59
Higp dinh Thuang mai tu do: Ca hpi va thach thCFc... Ha van Hpi
Thu nhdt, sir ndi Ien cua cac FTA song phuong vdi pham vi dieu chinh rdng (bao gom hau bet eae ITnh vue ehinh nbu hang hoa, dich vu, dau tu, sd hihi tri lue, cbinh sach canh tranh, mua sam ehinh phu...), mirc dp tu do hoa cao (cao ban WTO) va hinh thanh tren co sd lien ket giira cac ddi tae thupc cac khu vuc dja ly khac nhau, dac biet la gitra cac nudc phat trien va dang phat trien, vi du, FTA giua My va Chile, FTA giua EU va Thai Lan, Hiep djnh Doi tac (EPA) Viet Nam - Nhat Ban... Nguyen nhan trudc tien de cac nudc lua chpn giai phap FTA cho tu do hda thuong mai bat ngudn tir nhiing loi ich co ban cua toan cau hda: md rpng thi trudng xuat khau, nang cao hieu qua nhd san xuat quy mo Idn, ciing cd cac quan he chinh trj...
Thic hai, trudc day, cac FTA thudng dien ra giu:a cac qudc gia cd su tuong ddng nhat dinh ve che dp chinh trj, trinh dp phat trien, dac diem khu vuc, cau true thj trudng. Vi du, Khu vuc Thuang mai tu do ASEAN (AFTA), Khdi Thi trudng chung Nam My (Mecorsur), Thj trudng ehung chau Au (EEC), Khu vue Thuong mai tu- do Bac My (NAFTA)... Tuy nhien, trong thdi gian gan day, cac FTA da khdng con bo hep trong mpt khu vuc nira ma trd nen Hnh boat ban, khdng chi vupt qua nhtrng khac biet ve dja ly ma cdn vupt len tren nhtrng khac biet ve the ehe va cae quan diem chinh tri giiJa cac nen kinh te, dac biet la cac nen kinh te ldn va mdi ndi nhu Trung Quoe, An Dp, Nga, Brazil, cac khdi lien ket kinh tl khu vuc nhu ASEAN, Hdi ddng Hgp tac viing Vjnh (GCC), Mecorsur va ca cae cudng quoc kinh te nhu EU, My, Nhat Ban. Cac FTA gan day giiJa Trung Qudc, Nhat Ban, Han Qudc, Australia, An Dp vdi ASEAN, FTA Trung Qudc - GCC, FTA EU - ASEAN, EU - Malaysia, My - Jordan, Hiep djnh Ddi lae kinh te Xuyen Thai Binh Duong (TPP) la minh chung rai ro cho thay rd dac diem nay.
Thd- ba, bit cir mot FTA nao dugc binh thanh diu mang dpng co ehinh trj cua cac ben tham gia va eae FTA nay thudng duge dua tren nin tang la mdt mdi quan he ehinh trj, ngoai giao tot dep. Vdi mong mudn cai thien va nang tam mdi quan he ngoai giao, chi'nh trj, cac quoc gia ludn ed xu hudng danh cho nhau sir ddi xii tdt ban trong quan he kinh tl va thuong mai.
Chinh vi vay, FTA da trd thanh mpt cong cu hQ-u hieu de thue hien mong mudn dd, dac biet khi xu the ddi dau true tilp dSn duge thay th6 bang xu the hda binh, ddi thoai. Cac FTA neu tren nbu Khu vuc Thuong mai tu do ASEAN (AFTA), Khdi thj trudng chung Nam My (Mecorsur), Thj trudng chung ehau Au (EEC), Khu virc Thuang mai tu do Bac My (NAFTA)... deu la nhumg md hinh dien hinh cho dpng CO chinh trj nay.
Thu tic, ddng co kinh te ddng vai trd quyet dinh trong viec xae lap ngi dung va hinh thirc cac lien ket FTA. Dpng co tCr lgi icb kinh te, thuang mai trong cac FTA la khai niem linh boat va dugc nhin nhan tii' nhieu gdc dp khac nhau. Tiiy thudc vao dac diem ciia timg ddi tac, mdi tuang quan ve trinh do phat trien ma dam phan FTA thuc chat la viec xae dinh cac Ipi ich can bang giira cac ben tham gia. O mirc do thdng thudng nhat, FTA la mdt thda thuan cam ket cat giam thue quan gitra hai hay nhieu ben tham gia de xae lap mot FTA ve hang hoa nhu AFTA vao nam 1996, Khu vuc Thuang mai tu do ASEAN - Trung Qudc (nam 2004), Khu vue thuong mai tu do ASEAN - Han Quoc (nam 2005) hay Hiep dinh Khu vuc Thuong mai tir do ASEAN - Han QuIc (nam 2006). 6 mirc dp cao hon, mpt FTA cdn cd the bao bam ca vin dl tu do hda dich vu, dku tu va cac thda thuan hgp tac kinb tl khac. Trong nhtrng lien kll FTA thdng thudng da chin mudi, cac nude cd thl quylt dinh xay dung cac Men minh thul quan nhu EEC, Mecosure hoae lien minh kinh tl nhu
60 - NhOng vin de KINH Tt VA CHINH TRj THt GIOI s6 7(207) 2013
Hi van Hpi Hi0p dinh Thuang mai tu do: Co hdi va thach thiFc..
EU. Dac trung cua cac lien kit d cap dp cao hon la cd su hdi lu hay hai hda hda cac chinh sach ndi dia giua cae tbanh vien. Tuy vay, cam kel ve hpi lu ehinh sach cd the xuat hien trong bat cir hinh thirc lien ket nao, tham chi edn la ddi hdi rai manh me nhu trudng hpp TPP. Su da dang ciia cac loai hinh lien ket cho phep cac ben tham gia ludn tim kiem dugc mpl mirc dp can bang hgp Iy.
Vdi cac nudc dang phal trien, nhu cSu md rpng thj trudng xual khau thudng la ddng co chinh yeu de quyet dinh khdi ddng dam phan FTA, nhat la mpl FTA vdi cae nudc la tbi trudng xuat khau quan trpng, thdng thudng la cac doi tac phat trien. Trong nbieu trudng hgp, dpng CO nay da lao nen hieu img "domino", Idi keo nhau iham gia dam pban thilt lap FTA vdi cac ddi tae Idn nhu My, EU, Nhat Ban, Australia... do kbdng mudn chap nhan thua thiet trong tuong quan vdi cac ddi lac xuat khau canh tranh den tir cac nude cd ciing co cau xudl khau.
Trudng hgp Thai Lan, Malaysia, Singapore da tham gia dam phan FTA vdi Auslralia hay New Zealand, gan day nhat la EU da cho thay hieu img cua xu the nay. Mpt sd qudc gia cd nen kinh te hudng ngoai thudng cd xu hudng tham gia nhieu vao cae FTA de phal buy vi the trung lam cua minh trong cac lien ket kinh te khu vue.
Dien hinh cho xu the nay la trudng hgp ciia Singapore, Brunei hay Hdng Kdng. 0 mdt khia canh nao dd ia eae FTA giua cac nudc ASEAN thiet lap vdi eae ddi tac ngoai khdi. Trong mdt sl trudng hgp khac, thiet lap FTA dugc coi mpt cdng cu de cac nudc thiet lap kenh nhap khau on dinh, nhat la cac nguyen nhien lieu, may mdc, ihiet bi cho muc neu tang trudng va phat trien kinh le. Cac FTA ciia Trung Qudc vdi ASEAN, Australia, Hpi ddng cac qudc gia Viing Vinh la md hinb FTA the hien phAn nao trong xu the nay.
3. Co- hdi va thae thuc doi vdi thmmg mai qudc tl ciia \ iet Nam khi tham gia FT.A
3. /. Nhiing ca hpi mdi
Nhu da neu tren, cac FTA trong thdi gian gan day cd pham \ i rpng va mirc do ig do hda cao bon, da mang lai co hgi va dilu kien ihuan Igi cho thucmg mai qudc te ciia Viet Nam.
a) Vi xudt khdu
Thic nhdt, FTA tao co hdi cho hang xuat khau ciia Viet Nam tham nhap thi irudng nudc ngoai. Mpt trong nhung van de Idn nhSl dli vdi hang bda xuat khau ciia Viet Nam la v^p phai cac hang rao tbue quan va phi thue quan tir eae thj trudng nudc ngoai. Dd ehinh la nbihig trd ngai Iam eho nhieu mat hang ciia Viel Nam rSl khd khan khi tham nhap vao thi trudng qudc tl.
Tuy nhien, khi tham gia FTA, nhimg rao can mau dich nay se khdng cdn la mdi Io ngai ddi vdi hang hda xuat kbau ciia Viet Nam nira.
Diem qua mdt loat cae FTA da phudng va song phuong ma Viet Nam da va dang tham gia cho thay, cac doanb nghiep Viet Nam dung trudc nhieu co hgi md rpng thi trudng xuat khau tir hieu ung ciia viec cat giam thue theo cam ket trong FTA, boi trong tat ca cac cudc dam phan FTA, mue lieu ma Viet Nam luon hudng tdi la khoi thdng va ibiic day xuat khau hang hda va dich vu cua Viet Nam ra thi irudng the gidi. Chinh vi \ ay. thdng qua cae FTA, Viet Nam cd the gia tang dugc kim ngachh xuat khau thdng qua viec thiet lap FTA vdi cae ddi tac eiia minh nbu ASEAN, My. Nhat Ban, EU...Cuthl:
Trong quan he npi khdi, khi tham gia AFTA, hang boa ciia Viet Nam duge hudng thue suat uu dai thdp hon ca thue suat tdi hue qudc ma cac nudc ASEAN danh cho cac nudc thanh vien WTO, tir dd hang hda Viei Nam cd dieu kien thuan Igi hon de cd the ibam nhap vao thj trudng ciia tat ca cac nude thanh \ icn ASEAN, gdp phin tang nhanh gia tri xuat khau giua Viet
NhOng vin di KINH Tt VA CHJNH TRj THt GIOI S6 7(207) 2013- 61
Higp dinh Thuong mai tu do: Co hpi va th^ch thipc... nayan H»i
Nam voi cac nucrc ASEAN va voi cac d6i tae ciia ASEAN. Theo so lieu cua Tong cue Hai quan, ke tir khi Viet Nam gia nhap AFTA, kim ngach xuat khau ciia Viet Nam sang ASEAN tang lien tuc. Trong giai doan 2006 - 2012, tang
truong xu5t khSu trung binh ciia Viet Nam sang cac nuoc ASEAN la ban 20%, cao hon so voi t6c dp tang truang xuSt khdu chung (khoang
15%) va cao hon t6c do tang nhap khau trong cimg thai ky. (xem Do Ihi 1)
Do Ihi 1:
TylSD 30.0
Kim ngach hang hoa xuat k h a u . n h a p khau va can can thuo'ng mai giu-a Viet Nam va ASEAN giai doan 2005 - 2012
0cm vi: Ty USD
Q.Xiisikliau CMiapklmu - Cancauthuo'nsmai
20.0
10.0 ^
•10.0
n.«j 9.46
r>.S'}
n
;4.01 6,IS
00
;
00 6 1s:
\89
ii}.:a
J
.J 1
9.57 13.81 S..'? 10.S\
1 r -
,..__
6.-I1 1
6.06 0,91
r.
7 3t -8.07 -9.37
2 00 7 2 00
s
• 00 9 • 01 0 • 01 120.76
l l
-US
2012 Ngudn: Tong cue Hdi quan viet Nam, 2013.
Ben canh dd. trong cac hiep djnh AFTA, ACFTA, AKFTA, ASEAN+6 (gom Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore va Thai Lan), Trung Qudc va Han Qudc deu phai dua thue nhap khau vdi nhieu mat hang ve 0%
tir ngay I/1./20I0. Trong khi dd, Viet Nam chi phai thuc hien nghia vu nay tir ngay I/I/20I5 hay ngay 1/1/20!6 (ddi vdi AKFTA). Cu tbi, gan 100% mat hang xuat khau ciia Viet Nam sang ASEAN khdng chju thue quan tir nam 2010. Cae thj irudng Trung Qudc, Han Qudc ve CO ban da khdng ap dung thue nhap khau ddi vdi cac hang hda \ u a i khau ciia Viet Nam.
Trung Qudc va Han Qudc da bd thue nhap khdu cho 9 0 % sd ddng thul tir nam 2010. 95%
sd ddng thue va 9 4 % kim ngach xuat khau ciia Viet Nam vdi Nhat Ban da khdng chiu thue quan tir nam 2009'.
Vdi Nhat Ban, 79% xuat khau ndng san ciia Viet Nam se dugc hudng t h u l suit uu dai
Mutrap HI: Bao cao: Tac dong ciia cam kdt ma cua thj trutmg trong WTO va cac hi?p djnh Khu vyc thirong mai tu do (FTA) iin ho^l dpng san xuat, thuonB mai ciia Viet Nam va cac bi?n phap hoan thi?n ca che diSu hanh .\uat khSu cua B? Cong Thirong giai doan 2011 - 2015. Ma hoat dong FTA-Hor Follow-up^ H^ Noi 09/2011.
62 - NhOng vin di KINH Tt VA CHJNH TRj THt G\<3\ S6 7(207) 2013
na van HQI Hi^p dinh Thuong mai tu do: Ca hgi va thach thiPc...
bang 0%. Mirc thul trung binh nhd cam ket FTA cung da giam tir 8,1% xuong 4%. Trong dd, cac mat hang xuat khau cd Igi nhat la cac san pham ndng nghiep nhu rau qua tuoi, ca phe, che, thit Ign, cac san pham gd va eae san pham cdng nghi?p nhu det may, giay dep, hda chat, dien va dien tir (ddi vdi cac san pham cong nghiep, 100% thul suit hang cdng nghiep la 0% tCr nam 2010). Hang tbiiy san ed thue suat trung binh giam tir 5,4%
xudng 1,3%.
Vdi thj trudng Australia va New Zealand, mac dii la thj trudng cd mirc bao hg bSng thul quan tuong dli thap nhung khoang 14% xudt khau eiia Viet Nam (chii yeu la hang may mac, giay dep, mgt sd san pham kim loai) dang chiu mirc thul tu 7- 100% se duge giam thieu dang ke tir nam 2013, 97% cae mat hang xuat khau ciia Vi?t Nam sang Australia se cd thul sudt 0%
vao nam 2013 va 100% vao nam 2020. Tuong ty, 44% hang xuat khau eiia Viet Nam sang New Zealand dang chiu mue thue suat tir 7 - 80%. Din nam 2013, 90% xuk khiu Viet Nam sang New Zealand se cd mirc tbue bao hp 0% va 100% xuat khau ciia ta sang Auslralia cd mirc bao hd 0% vao nam 2020.
Vdi thj trudng An Dg, 75% sd ddng thue eiia An Dg bang 0% tir nam 2010 va se tiep tuc dua Ien 90% sd ddng thul 0% vao nam 2012.
Cac mat hang duge hudng uu dai nhieu nhat la dien tir, det may, hda chat va mdt sd may mdc thiet bi. Rieng cac mat hang ca phe, ehe s6 ed Ig trinh giam thue ihap ban mue thue ma An Dg ap dung cho cac nudc khac.
Ngoai cac FTA eua Viet Nam vdi cac nudc trong khu vue nhu ASEAN va Ddng A, Viet Nam da va dang tiep luc dam phan FTA vdi ca ddi lac ldn nhu My, EU. Ndi bat ia Vdng dam phan Hiep dinh Thuong mai tu do Viet
Nam - Lien minh chau Au da chinh thuc duge khdi ddng tir thang 6 nam 2010, nhilu ky vgng dugc dat ra nhu cd thl dd bd 90% dong thul cho hang hda xuat khiu cua Viet Nam sang thj trudng nay, cung vdi viec gia tang ddng vdn ciia EU vao Viet Nam. Vdng dam phan FTA Viet Nam - EU mac dii cdn nhilu thach thuc, song hai ben se tilp tuc cac vong dam phan tiep theo, tien tdi ket tbuc dam phan vao nam 2014. Khi FTA Viet Nam - EU dugc thuc hien, it nhat 90% cac mat hang xuit khiu eiia Viet Nam sang EU se dugc lu do hda, tuc la cd mirc thue nhap khau bing 0%. Dilu nay dac biet cd Igi vdi cac nganh bang chii luc ciia Viet Nam dang pbai chju thue cao khi xuit khau sang EU, nhu ndng san, thuc pham, giiy dep, may mac... Day khdng chi la co hgi mang tinh hiru hinh ddi vdi eae doanh nghiep Viet Nam, ma cdn la nhirng Igi ich vd hinh tac ddng tich cue tdi nen kinh te Viet Nam, nang eao gia trj cae mat hang xuat khau trong chudi san xuat toan cau eung nhu cai tbien moi trudng kinh doanh.
Tdm lgi, cac FTA da gdp phan thiic day kim ngach xuat kbau ctia Viet Nam. Theo Tdng cue Thing ke (nam 2012) va sd lieu thdng ke cua Tdng cue Hai quan (nam 2013), kim ngach xuat khiu ciia viet Nam tang tir 14,5 ty USD nSm 2000 len 39,8 ty USD nam 2006, len 72,2 t^
USD nam 2010 va nam 2012 dat con sd khoang 115 ty USD. Kit qua tang trudng xuat khau ndi tren cd su ddng gdp khong nhd ciia qua trinh tu do hda thuong mai thuong mai toan cau ma Viet Nam tham gia rat tieh cue.
Thic hai, tac ddng tich cue eiia FTA ldi co eiu mat hang xuat khau. Cho den nay, viec thiet lap FTA vdi cac nin kinh tl Idn va nang dgng bac nhit trong khu vuc nhu Trung Quoe, An
NhOng vin di KINH Tt VA CHJNH TRj TH^ GIOI S6 7(207) 2013- 63
Hi$p dinh Thuong mai tu do: Ca hdi va th^ch thLPc. Ha van Hpi
Dg, Han Qudc, Nhat Ban, Auslralia da mang din nhilu co hgi ddi vdi Viet Nam trong viec dilu ehinh co cau hang xuat khau, eung nhu da dang hda mat hang xuat khau. Dien hinh la viec chuyin ddi vl co ciu mat hang theo hudng tang nhanh vl kim ngach va ty trgng trong tdng kim ngach xuit khau, do hang hda xuat khau ciia Viet Nam dugc mo rdng dudng vao thi trudng cac nude pbat trien. Chang ban, trong viec tham gia AFTA, nhunng nam gin day, ASEAN thudng chilm khoang 20 - 23% kim ngach xuat khiu ciia Viet Nam. Day la mdt con so dang ke.
Nhung nhirng mat hang dugc hudng thue suat CEPT lai cbi chilm gin 20% kim ngach xuit khiu sang ASEAN. Trong khi dd, mirc t5ng xuit khau ciia nhtrng mai hang nay sang cac nudc ASEAN khac cung khdng Idn. Hon niJa, CO ciu hang bda cua Viet Nam va ASEAN kha tuong dong. Vdi trinh do thua kem hon, Viet Nam chi cd the eanh iranh tren thi trudng ASEAN nhd tinh dgc dao ciia chiing loai, miu ma va do dd, ehi mang tinh bd sung cho co cau hang hda nudc ddi tac.
Ben canh dd, dam phan FTA vdi EU cd thuan Igi la co cau hang xuat khau cua EU va Vi?t Nam cd tinh chat bd sung Ian nhau, khdng canh tranh true tiep, EU lien tuc la thi trudng xuat sieu ciia Viet Nam. Viec ky ket FTA vdi EU mang Iai nhii'ng ca hdi cho cae doanh nghiep Viet Nam nhu tang cudng xuat khau nhd vao Id trinh cat giam thue ve 0% ddi vdi it nhat 90% mgt so ddng thue trong vdng
10 nam, ddng thdi cac doanh nghiep Viet Nam cd thl nhap khiu mgt sl nguyen lieu ngudn va may mdc thilt bj vdi gia thanh re ban tir chau Au nham diy manb san xuat, va thu hut nhilu ban nguin vdn dau tu tir EU vao Viet Nam.
Tbeo sd lieu thdng ke cua Hai quan Viel Nam cho thay trong nhirng nSm gan day, quan he thuang mai hang hda gi&a Viet Nam va cac nudc thanh vien EU ngay cang phat trien. Tdng trj gia budn ban hang hoa hai chieu trong giai doan 2005 - 2010 dat toe dp tang binb quan 17%/nam. Cy the trong nam 2005, tdng kim ngach hang hda xuat nhap khau giira Viet Nam EU chi dat 8,13 ty USD; trong kbi dd con so nay eiia nam 2010 la 17,75 ty USD, tang gap ban 2 lan so vdi nam 2005. Den nam 2011, con sd nay len tdi 24,29 ty USD, tang 36,9% so vdi nam 2010.
Nam 2012, tdng tri gia trao doi hang boa gitra Viet Nam vdi cac thj trudng EU dat 29,09 ty USD, tang 19,8% so vdi nam trudc va chilm 12,7% tdng kim ngach xuat nhap khau ciia ca nudc. Cae nhdm hang xuat khau chii luc ciia Viet Nam sang EU la giay dep, ca phe, det may, dd gd, hai san va nhap ve eae mat hang cong nghe. Ro rang khi FTA Vi?t Nam - EU chinh thuc duge ky ket va trien khai, cac mat hang chij lire nay cua Viel Nam se thuan lgi hon khi tiep can thi trudng EU rgng ldn va day tiem nang nang nay {xem Dd thj 2).
64 - NhOng vin di KINH T^ VA CHJNH TRj THt GIOI S6 7(207) 2013
Ha van H^i Hi^p dinh Thuang mai tu do: Co hgi va thach thuc.
Do thj 2: Tong kim ngach xuat khau, nhap khau va can can thucngmai hdng hda giira Viet Nam - EU giai doan 2005 - 2012
30
20
• Xuiit khiiu HNh;)]) khiiu i C;in can thuong nuii
200.^ 2(10(1 ] Ngudn: Tdng cue Hdi quan, 2013.
MH urn
2010 2011 2012Sy chuyen ddi co cau mat hang theo hudng tang ty trgng san pham ehe bien, cbe tao da md rgng dudng vao thj trudng cac nudc phat trien.
Cu the, xuat khau vao ehau Dai Duong tang 26,1%, chau A tang 23,6%, ehau Au 17.2%, chau My 15,8%. Ben canh dd, xu hudng nay gdp phan cai thien can can thuong mai vdi mdt so ddi tae, nhat la vdi cac nudc ASEAN va Ddng Bac A.
Thir ba, thdng qua FTA, Viet Nam cd the dieu chinh eo cau thj trudng xuat khau. Cac FTA ma Viet Nam da tham gia cho den nay ve CO ban deu vdi cac nudc cd co cau kinb te luang ddi gidng, th$m chi la canh tranh vdi Viet Nam nhu eae nudc ASEAN, Trung Qudc. Cdn cac ddi lac FTA mdi ma Viet Nam dang lien hanh dam phan deu la cac nen kinTi te cd co cau hang hoa khdng nh&ng khdng mang tinh canh
tranh ma cdn mang tinh bd trg eho nhu cau san xuat va tieu diing cua cac ben. Do dd, viec ky ket mdi nay khdng chi giiip thuc day xuat khau ma cdn ed the cai thien co cau cac thj irudng xuat khau cua Viet Nam, tu dd Iam tbay doi eo eau cac mat hang nhap khau ciia Viet Nam ma kbdng lam anh hudng nhieu den kha nang canh tranh nganh ciia nhau.
Trong thdi gian qua, ke tir khi ky ket FTA vdi cac nen kinh te ldn va nang dgng bae nhat trong khu vuc nhu Trung Qudc, An Do, Han Qudc, Nhat Ban, Australia tir nam 2004 den nam 2010 kim ngach irao ddi thuang mai hai chilu cua Viet Nam vdi cac ddi tac ASEAN va Ddng A, da tang tir 32 ly USD Ien 82 ty USD, tuc la tang gin 270%. Mirc tang trudng hang nam dat 28%. Trong dd, ty trgng thuang mai ciia cac nudc ddi tac trong khu vuc ASEAN va
NhOng vin di KINH Tt VA CHJNH TRj THt Gldl S6 7(207) 2013- 65
Hi0p dinh Thuang mgi tg- do: Co hgi va th^ch thCpc.. Ha van H^i Ddng A la 53% trong tdng kim ngach thuong
mai ciia Viet Nam, neu tinh them 3 ddi lae la Auslralia, New Zealand va An Do trong ASEAN+6 thi con sd nay la 56%. Dilu nay cho thay, tham gia vao FTA vdi ASEAN, Trung Quoc, An Do, Nhat Ban, Australia, New Zeland, Viet Nam cd co hgi tiep can thuan Igi va khai thae thi irudng khdng lo chiem ban 50% dan sd va GDP the gidi va md ra nhilu tilm nang cho hang hda xuat khau ciia Viet Nam. Nam 2012, kim ngach xuat khiu ciia Viet Nam sang cac nudc ddi tac cua cac FTA da ed su tang trudng dang ghi nhan, trong dd kbu vuc ASEAN tang trudng khoang 27,2%; Nhat Ban tang 39%, Han Quoc tang 18%. Kit qua nay ed dugc mgt phin la do cac doanh nghiep da tan dyng til eo hgi sir dung nhtmg xuat xir uu dai vl thul trong FTA, dieu nay da tao dieu kien ihuan Igi cho cac doanh nghiep trong viec nang cao kha nang eanh tranh cho hang hoa vao eae thj Irudng nay. Cu the, nam 2012 nhd su' dung nh&ng thue suat uu dai ma kim ngach xuat khau cua doanh nghiep Viet Nam dat khoang 18 ty USD, tang 23% so \di cung ky, tuong duong 15,7% tdng kim ngach xuat khau va chiem 33,6% kim ngach xuat khau sang cac thi trudng cd FTA. Ddi vdi cac thi trudng cu the, neu xuat khau sang Han Qudc dat 5,6 ty USD thi rieng khu vuc FTA da chiem khoang 4,2 ty USD, chiem den gan 76%; Neu xuat kbau sang Trung Qudc dal 12,2 ty USD thi rieng khu vue FTA la 3,25 ty USD, chilm khoang 27%; Khu vuc ASEAN la 22%; Khu vue Australia va An Do thap hem vdi khoang 19 - 22%... Dac biet, ty Ie nay da tang dan theo timg nam, tu mirc 9,43%
nam 2009 Ien mire 13,7% nam 2010, 15% nam 2011 va 15,7% nam 2012'. Trong nam 2013
" Thong ke cua BQ Cong thirong, 2011.
nay, de tang trudng xuit nhap khau 18% nhu nam 2012 thi giai phap quan trgng nhat van la tan dung eae FTA.
Ciing vdi su md rdng cua cac FTA trong khudn kbd ASEAN, Igi icb xuit kbiu cua nudc ta se duge phat huy manb me hon n&a nhd cac FTA song phuong ma Viet Nam da chu dgng khdi xudng hoac tham gia, vi du nhu cac FTA song phuang Viet Nam - EU, FTA Viet Nam - Nga hay Hiep djnh TPP. Viec thilt lap cae FTA vdi EU, My va Nga se hoan tat chudi FTA ma Viet Nam tham gia vdi cac ddi tac kinh te Idn tren thl gidi. My la thi trudng xuat kbau ldn nhit eua Viet Nam vdi kim ngach gan 12 ty USD, EU la thi trudng xuat khau ldn thu 2 vdi kim ngach 10 ty USD. Day la hai thj trudng co muc tang trudng xuat khau tdt nhat, khoang 400% trong vdng 7 nam tu nam 2003 den nam 2010. Va day cung la thj trudng ma Viet Nam ludn duy tri trang thai xuat sieu on dinh. Vdi Nga, dii thuang mai chua cao nhu mong dgi nhung Nga ludn la thi trudng xuat khau truyen thdng va van nhieu tiem nang. Viec thiel lap FTA vdi eae thj trudng nay se la cu hieh ldn cbo thuong mai Viet Nam.
Cu the nam 2011, Viet Nam da tich cue khai thae ngay eang nhieu ban nhiiTig uu dai khi \i thanh vien chinh thuc ciia WTO, eung nhu trong cac FTA... tir dd khdng ngimg md rdng va tim kiem them cac thj trudng mdi, nen nhieu thi trudng xuat khau cd mirc tang trudng tot nhu My la thi trudng cd kim ngach cao nhat trong nam 2011 vdi 16,7 ty USD, chilm 17,4% tdng kim ngach hang hda xuat khau cua nudc ta va tang 17,5% so vdi nam 2010. Tiep din la cae thi trudng EU, Nhat Ban, Han Quoe, Trung Qudc, chau Phi, Tay Nam A... Nam 2012, kim ngach xuit khiu cua Viet Nam sang cac nudc ddi tac
- NhOng vin di KINH T^ VA CHJNH TR! THt GIOI S6 7(207) 2013
Ha van HQI Hiep dinh Thuang mai tu do: Ca hdi va thach thu'c..,
cua cae FTA chiem khoang 46,7% tdng kim ngach xuit khau nam 2012, tuong img khoang 53,5 ty USD. Du bao, sau khi kit thuc phien dam phan TPP, dam phan va trien khai FTA vdi EU va cac ddi tac Idn khac, tbi kim ngaeh va co ciu thj trudng xuit khiu cua Viet Nam se thay doi dang ke theo chieu hudng tieh cue va cd thl chilm din khoang 86% kim ngach xuit khiu cua ca nude.
Thii- tu, FTA cd nhung hieu irng mang tinh dgng luc nhu md rdng quy md kinh doanh, da dang hda san pham thong qua chia se thdng tin va ddi mdi gi&a cac doanh nghiep eung nhu thiic day cai td chmh sach kinb tl trong nuac. Trong khi nhung t^c dgng ciia FTA chua that rd rang ddi vdi viee md rdng quy mo kinh doanh, da dang hda san pham, thuc day eai each ehinh saeh trong nude, nhung nh&ng tac dgng ciia nd tdi su tang trudng ciia thuong mai la hoan loan rd rang bdi vl tong the, cac thda thu$n FTA thudng tap trung vao cat giam thue quan va tang trao ddi Ihuong mai tu dd giiip ha gia cho ngudi lieu dung.
Ngoai ra, cac quy tac va nh&ng rang huge trong ehinh sach thuong mai eiia FTA se giiip giam thieu su khdng chae chan va ehi phi - nh&ng yeu id dugc cac doanh nghiep coi la quan trgng hon chinh sach giam thue khi dua ra quyet djnh dau tu. Nhu vay, khi trien khai cac cam ket trong FTA boat ddng thuong mai se dugc day manh hon, cung nhu mang lai su an toan ban trong qua trinh dau tu ciia doanh nghi?p. cac rao can thuang mai se giam dan, thiie day xual khau manh me cho Viet Nam trong tuong lai.
b) Ve nhdp khdu
Tac dgng rS nhat eua cam kit thul quan ddi vdi nh^p khau sl the hien eu the vao nam 2015
(ddi vdi AKFTA la nam 2016). Trong cac Hiep djnh vdi Nhat Ban hay Australia, New Zealand, An Do, Id trinh cat giam thul ctia Viet Nam eung kha dai, phin nhieu cac mat hang cd Id trinh tir 10 tdi 15 nam. Nhu vay, tdi nam 2019 hoae 2024 Viet Nam mdi phai dua thul suit cua cac mat hang nay xudng 0%. Theo dd, kim ngach nhap khau hang hda cung tang tu 15,6 ty USD len 44,9 ty USD trong giai doan 2000 - 2006 va len 85 ty USD nam 2010. Ty le nhap khau so vdi GDP cung tang tu 49,6% nam 2000 len 73,8% nam 2006 va dat dinh khoang 90%
vao nam 2008, sau dd giam cdn 82,9% vao nam 2010. Nhap sieu hang hda cd xu hudng tang lien tuc, dac bi?t sau khi gia nhap WTO, nhap sieu hang hda cdn tang nhanh hem, dat tdi 14,2 ty USD nam 2007 va 18 ly USD nSm 2008. Do tac ddng ciia suy thoai kinh te toan eau va cac chinh sach kiem che nhap sieu, nhap sieu ehi cdn 12,9 ty USD nam 2009 va 12,4 ty USD nam 2010"'. Diln bien nhap sieu tang di liln vdi su mat can ddi nghiem trgng gi&a dau tu va tilt kiem trong nudc, each thuc dieu hanh chinb sach vT md (tai khda, tien te, ty gia), chinh sach dau tu va thuang mai. Mac du hien nay, mdt so nganh hang xuat khau ciia Viet Nam van chii yeu dua vao tai nguyen thien nhien hoac sir dung nhieu nhan cdng trong qua trinh san xuat, Tuy nhien, co cau xuat khau cung dang cd su ehuyen dich tich cue budc dau ve phia cac mat hang tham dung vdn va ddi hdi trinh do san xuat tay nghe eao ban.
c) Vi thuo'ng mgi dich vii
Mgt trong nh&ng yeu cau ciia FTA la md ciia thi trudng djeh vu. Ngay tir cudi nhung nam 1990, Viet Nam da md cira cho cac nha cung
"' Tong cuc Thong ke, 2011.
NhOng vin di KINH Tt VA CHiNH TR! THt GIOI S6 7(207) 2013- 67
Hi^p dmh Thuong mai tu do: Co hgi va thach tbirc... Ha Van H^i
cap djch vu nudc ngoai tham gia vao cac ITnb vuc tu van phap luat, kiem toan, may mdc cong trinh, kiln triie vien thdng, ngan hang, bao hiem va djch vu chimg khoan. Qua trinh md cua thj trudng djch vu dugc day manh ban khi Viet Nam thuc thi cae FTA. Chang ban, theo cac cam ket trong Hiep dinh WTO, Viet Nam phai md cua tdi 10 nganh va 100 phan nganh trong tdng sd 11 nganh va 155 phan nganh djch vu. Khdng the pbii nhan, viec md cua thj trudng dich vu, mdt mat tao ra thach thuc rat ldn ddi vdi nhieu ITnh vuc ma kba nSng eanh tranh cua chiing ta cdn yeu kem.
Nhung mac khac, se bugc cae nganh djch vu trong nudc nang cao chat lugng phuc vu vdi cbi phi hgp ly hon. Dieu dd tat nhien se mang lai lgi ich cho ngudi lieu dung Viet Nam cung nhu loan bg nen kinh te. Kha nang canh tranh ciia hang hda xuat kbau ciing dugc tang len, cac loai hinh djch vu hd trg cho xuat khau nhu van tai, chuyen phat nhanb, bao hiem, eae ehe do hau mai... se phat trien va co chi phi hgp iy. Ben canh dd, viec md cii'a thj trudng djch vu se tang thu hiit dau tu nudc ngoai, thiic day chuyen giao cdng nghe, nang cao nguon luc va tao ra nhung nhan td thuan lgi cho tang trudng kinh te. Chinh qua trinh tu do hda thj trudng djch vu cung giiip cac nha cung cap djch vu ciia Viet Nam tilp can tdt hon vdi thj trudng cua cac nudc thanh vien.
Day la eo hdi rat ldn dl Viet Nam tang xuit khau djeh vu d nhung ITnh vuc cd nhieu Igi the canh tranh.
3.2. Nhung thdch thirc cdn vuol qua Ben eanh nhung eo hgi cd dugc khi tham gia FTA, thuang mai qudc te ciia Viet Nam eiing se phai ddi mat mdi mgt so thach thirc.
777ii- nhdt, khi FTA dugc ky kit thi mirc tbue cua ea hai ben sg giam, Iam cho gia hang hda tu phia cac nirdc ddi tac cua Viet Nam giam manb.
Va he qua la, viec tieu thu san pham san xuat trong nudc tai tbi trudng ngi dja se gap kho khan, tham chi se cd nhirng nganh phai thu hep san xuat do khdng thl canh tranh dugc vdi hang hda ngoai nhap. Chang ban, do mirc thue ciia nganh da giay giam xuong cdn 0%, nganh da giay Viet Nam se gap khd khan hon khi phai eanh tranh vdi cae nudc ASEAN cd nganh da giay phat trien nhu: Indonesia, Thai Lan. Dli vdi FTA Viet Nam - EU cung vay, la ddi tac ldn trong thuong mai quoe te, EU thudng dat ra nhihig yeu cau tu do hda rat cao. Viet Nam se phai dua thue nhap khau ve 0% ddi vdi da so cac ddng thue, md cua them thi trudng djch vu so vdi cam ket WTO va khdng loai trir kha nang se phai md cira thi trudng mua sam cong. Vi vay, sue ep canh tranh chac chan se tang len.
Ben canh do, do EU de cao nguyen tac minh bach hda, thuan Igi bda, nhieu quy djnh trong nudc ve quan Iy kinh doanb va dau tu chac cung phai sua ddi. Hg ciing rat quan tam den mdi trudng canh tranh binh dang, trong dd eo van de trg cap va doanh nghiep nha nudc. D3y cung la thach thuc ddi vdi Viel Nam. Hon n&a, do tam ly ua thich hang hda xuat xti tu chau Au, hang ngi dia cang khd canh tranh.
Ben canh do, FTA song phuong va khu vuc cd the gay nbieu sire ep den thuang mai hang hda do mirc do cat giam thue sau rgng trong hiep djnh trong ASEAN va mdt sd hiep djnh ASEAN+: cd khoang 90% sd ddng thul se vl 0% vao nam 2015, phin ldn trong so cdn lai se dua vl 0% vao nam 2018. Minh cbimg ro nhit cho thue te nay la de thue hien cac cam kit WTO Viet Nam da phai sira dli, ban hanh nhilu
68 - NhOng vin di KINH Tt VA CHINH TRj T H £ G I 6 1 S6 7(207) 2013
Ha van H»- Hiep dinh Thuong mai tu do: Co hdi va thach thirc...
luat, phap l?nh, nghj dinh lien quan tdi quy djnh trong nude (thl chl), trong khi tat ea cac cam kit trong ASEAN, cac hiep djnh FTA ASEAN+
va Hiep dinh Ddi tac kinh tl ASEAN - Nhat Ban hau nhu khdng anh hudng tdi cac quy djnh ve the che.
Thu hai, kha nang tan dung cac cam kel md cira thi trudng theo cac FTA ciia doanh nghi?p Viet Nam cdn nhieu ban che. Tham gia cac FTA ciia cac doanh nghiep Viet Nam cdn mang tinh bj dgng, ddi khi cdn bi ldi cudn theo tinh the, thieu nghien ciru co sd khoa hgc va thuc tiln, chua cd ehien lugc bai ban rd rang khi tham gia cac FTA, dae biet la mirc do san sang va sg ehuan bj chua tit. Chua no luc cao dS tan dyng tdi da cac uu dai, cae co hgi tir tham gia cac FTA trong viec duy tri mirc tang trudng xuat khau cao sang cac thj trudng da ky FTA, bj dgng trong viee ban che cac tac dgng bat lgi ciia ty do hda theo cac cam kel FTA ddi vdi thuong mai, nhat la khi xay ra khiing hoang va suy thoai kinh te loan cau. Them vao dd, van de thii tyc hanh chinh dii da ed nhieu eai lien nhung van cdn nhung vudng mic nhu mat thdi gian va tien bac eho vi^c xin giay ehung nhan xuat xu de dugc nhan cac uu dai. Trudng hgp FTA Viet Nam va Lien minh Hai quan la mgt vi du. Do viec dap img nhu cau nhap khau ciia Lien minh Hai quan chua cao, xuat khau cita Viet Nam van cdn chiem ty trgng rat thap trong tdng kim ngach nhap khau ctia Lien minh Hai quan. Ben canh dd la sire ep canh tranb lir cac doanh nghi?p thugc cae nude cd trinh do phat trien ban Viet Nam va nh&ng yeu cau kiem djeh, tieu ehuan ky thuat kbit khe. Ngoai ra, vi?c thanh loan giua doanh nghiep Viet Nam vdi cac khdi nay dang khd khan. Hien nay,
phuang thuc tbanh loan lien tiln chua dugc ap dung, each thanh loan bang tien mat se gap nhieu riii ro, nhu hang hda xual rdi ma khdng ddi dugc tien.
Thir ba, do co cau hang hoa xuat khau ciia Viet Nam sang cae thj trudng ma Viet Nam da ky FTA chit yeu tap trung vao cac mat hang ndng san, cac mat hang edng nghiep tham dung nhieu lao ddng va cac mat hang nguyen nhien vat lieu... da dSn den viec pbu ihude qua Idn vao mdt thj trudng. Mdt khi ddi tac giam nh^p khau thi chung ta se phai ganh chiu nhihig hau qua khong nhd.
Thic tu, ben canh viec cat giam thue quan tren eo sd cam ket cua FTA, cac ddi tac ciia Viet Nam cd the se gia tang cac hang rao phi thue quan. Viec yeu cau cao ve chat lugng va ky thuat ddi vdi: hang hda xuat khau vao EU la mgt vi du, viec vugt qua cac hang rao ve lieu chuan ky thuat, kiem djch hay quy ehe ve ngudn gde hgp phap cua cac san pham gd xuat khau vao EU cung dang la mdt trong nhOng thach thirc khdng nhd. Do vay, cac doanh nghiep Viet Nam phai ddi mat vdi sue ep canh tranb Idn, can phai dau tu phal trien cdng nghe, chit lugng de dap ung. Trong khi dd, san pham san xuat cd gia trj gia tang thap va khdng cd thuong hieu, bau het cac san pham xuat khau chii lye cua Viet Nam nhu: Det may, da giay diu chua khang dinh dugc thuang hieu vi chu ylu la hang gia cdng cho nude ngoai (tren 70%
san lugng xuat kbau dugc thuc hien qua phuang thirc gia cdng, trong dd ehii yeu tii cac doanh nghiep cd vdn trong nude.
Thir ndm. mdt sd FTA ma Viet Nam tham gia da tao dilu kien thuang mai thuan Igi eho phia ddi tac trong liep can thi trudng, dav manh xuit khiu hang boa vao Viet Nam va trong mgt NhOng vin di KINH T^ VA CHlNH TRj T H 6 Gldl S6 7(207) 2013- 69
Higp dinh Thipong mai tu do: Ca hpi va thach thirc... Ha van Hgi
mirc do nhat djnh da gay ra bat Igi den nang lye canh tranh eiia san pham, doanh nghiep va nen kinh tl Viet Nam trong ca ngan va trung han.
Viec thyc hien FTA vdi Trung Qudc la mgl dien hinh, do hang hda ciia Trung Qudc cd sue canh tranh cao ban hang boa ciia Viet Nam nen da xam nhap ngay cang manh vao thj irudng nude la. Hien tai, mdt sd nganh san xuat ciia Viet Nam dang dimg trudc nguy co phai thu hep san xuat hoac ddng cua vi khdng canh tranh 6uac vdi bang ciia Trung Qudc.
Tom lgi. mac dii vice ky ket FTA lao ra nhimg ihach tbirc cho Viet Nam, nhung dd la nhiJTig thach thuc cd Igi, thiic day Viet Nam thay ddi the che theo hudng hoan thien hon, tai cau triic lai nen kinh le ihieh hgp hon vdi xu hudng mdi. ddng thai cung bugc doanh nghiep phai ddi mdi boat ddng, thay ddi lu duy va hanh dgng mgl each lich cue.
4. Mgt so giai phap doi voi Viet Nam nham tan dung cff hoi vugt qua thach thuc trong qua trinh tham gia cac FTA
Muc tieu ciia Viet Nam khi tham gia FTA la lam sao tan dung dugc tdi da cac lgi ich FTA mang Iai de day manh xual khau, md rgng thi trudng. can bang can can thuong mai khi ma chiing la cung phai md cua thj trudng trong nudc cho hang hda nhap khau. Trong thdi gian tdi, \iec dam phan, tham gia mdt sd FTA cd pham \'i ITnh vyc cam ket rdng (nhu TPP, FTA vdi EU...) se lam tang them nhieu nghTa vu ciia Viet Nam ve cai each the ehe kinh le (nhat la cac van de lien quan den lao dgng va cdng doan, mua sim chinh phii, doanh nghiep nha nudc. mdi irudng, chinh sach canh tranh...).
Ddng thdi, de thuc hicn tiep eae cam ket trong cac FTA da ky, Viet Nam se pbai tiep tuc giam thue va phai ddi mat vdi canh tranh d mire do
eao ban. Do vay, dl cd thl tan dung nhumg eo hgi va vugt qua thach thire trong qua trinh tham gia FTA, Viet Nam cin tap trung vao mgt so giai phapcu the sau:
Truac tien. la cdng tac tuyen truyen can dugc duy tri va day manh vdi muc tieu pbd bien quy tac xuat xir cho cdng ddng doanh nghiep, hiep hgi nganh hang de bang bda phii hgp tieu chi xuat khau nham tan dung tdi da cac uu dai vl thue quan trong FTA. Trong thdi gian tdi, cae doanh nghiep, hiep hgi cac nganh hang se dugc djnh hudng tham gia ngay tir dau qua trinh dam phan FTA, qua dd cdng ddng doanh nghiep chii ddng bon trong viec tiep can thdng tin va gdp y thudng xuyen cho ban dam phan de dat dugc nh&ng thda thuan cd lgi, phii hgp nhat ddi vdi timg nganh hang cy the.
Thu hai. ddi mdi phuang tbuc kinb doanh, nang cao ehat lugng, gia trj san pham, xae lap eae lien ket tir san xuat, phan phdi den lieu diing va xual khau, hinh thanh cae chudi eung img de ed the tao dugc chd dung viitig chac trong cae chudi gia tri khu vyc va toan cau. Cac doanh nghiep cung can chii dgng tiep can, cap nhat thdng tin, ddng thdi xay dung he thdng tieu chuan chat Iugng dap ung cac yeu cau ve chat lugng, an toan thuc pham. Chuan bi ngudn cung cap de dam bao nguyen lieu dau vao cd ngudn goc hgp phap va chat lugng tdt. Nhu vay, cdnh cira xuat khau eiia hang hda Viet Nam se cd eo hgi md rdng hon nua.
Thic ba. tiep tuc khai thae eae Igi ieh, cac uu dai do cac FTA da ky ket de phat triln nhanh xuat khau va giam nhap sieu. Day manh xuat khau hang ndng san, del may, giay dep, dd gd, hang thu cdng my nghe... vao ihj trudng Nhat Ban, Han Qudc de tan dyng co hgi va chia se rui ro do dang lap trung qua Idn vao mgl thi
70- - NhOng vin di KINH Tt VA CHJNH TRj TH^ G\tr\ S6 7(207) 2013
Ha van HQi Higp dinh Thuang mai tg do: Ca hgi va thach thifc...
trudng. Tang cudng thu hiit diu tu tryc tiep nudc ngoai tir eae nudc phat trien da ky ket thye hien FTA vdi Viet Nam va cac tap doan da qudc gia Idn de tilp nhan cdng nghe hien dai, nang cao nang lyc canh tranh va tham gia ngay eang sau ban, d cac khau ed gia trj gia tang cao trong chudi gia tri loan cau.
Thir tu, can chu dgng dieu chinh co cau thj trudng xuat nhap khau va thj trudng trong nudc theo djnh hudng Chien lugc Xuat nhap khau hang hda ciia Viet Nam giai doan 2011 - 2020, djnh hudng den nam 2030 (Quyet djnh sd 2471/QD-TTg ngay 28 tbang 12 nam 20! I cua Thii tudng Chinh phii); De an Phat trien thuang m^i ndng thdn giai doan 2010 - 2015 va djnh hudng den nam 2020 (Quyet djnh sd 23/QD- TTg ngay 6 thang 1 nam 2010 ciia Thii tudng Chinh phii); va cac chien lugc phat trien khac da dugc Thii tudng Chinb phu phe duyet.
Thii' ndm. tiep tyc hoan thien chinh sach thuang mai cho phii hgp vdi dieu kien va dac diem ciia Viet Nam ma kbdng trai vdi cac cam kit ciia Viet Nam trong cac FTA. Cbien luge xuit - nhap khau eiia Viet Nam can tang cucmg kel hgp vdi doi tac chien lugc, tan dung tdt cae hiep djnh thuang mai, da dang hda thj trudng;
trong dd, phat triln xuat khau theo chieu rdng va sau, tang san pham so che va che bien, giam din nhdm nguyen lieu thd, khoang san... ddng thdi ehii ddng nhip do nhap khau, chu yeu d ITnh vuc cdng nghe cao phuc vy san xuat ben v&ng, da dang ngudn eung. Nhu vay, trong lucmg iai thi trudng cac nudc doi tae trong FTA ma Viet Nam tham gia nhu EU, Chile, My van la khu vye mang I^i nhieu co hgi va thj trudng chiln lugc cua xuat khau Viet Nam.
7V»r sdu. tang cudng phat trien cdng nghiep hd trg dl phyc vy cho nhu cau trong nudc, giam
nhap khau dau vao trung gian, tang ham Iugng ndi dja va gia trj gia tang cho hang xual khau.
Ben canh dd, chinh sach uu dai dau tu eiia Viet Nam can tap trung khuyen khich cao hon cho ITnh vue cd kha nang tang nang luc va tao sy lan tda nhu: cdng ngbiep ehe lao, ehe bien cd su dung cdng nghe cao, edng nghe liet kiem nang lugng, cong nghe than tbien mdi trudng. Ddng thdi, ed chinh sach kip thdi trong viec thay doi eo cau dau tu, cai thien chat lugng hang hda xuat khau. Day la nh&ng yeu td then chdt de day manh xuat khau, ban che nhap sieu, nang cao hieu qua chung ciia nen kinh le. Do vay, trong giai doan 2011 - 2020, can phai tang cudng dau lu vao ITnh vuc san xual hang hda, nang cao chat Iugng san pham, bdi hang rao ky thuat ciia cac nudc ddi tac FTA va nhieu nudc trong WTO ap dung da cao ban bin so vdi Viel Nam, hang Viet Nam khdng vao dugc cac thj trudng dd kbdng phai la do thue cao ma do yeu cau ky thuat ddi vdi hang hda eiia hg qua cao ma doanh ngbiep san xuat eiia cbiing la chua dap img dugc.
Ket luan
Trong bii canh hien nay, FTA dang dugc cac nudc tiln hanh day manh nhu mdt ciru canh theo diing quy luat bien cbimg trong lien trinh nd lyc vugt qua khd khan, hdi phuc va phat triln nin kinh tl. Viec tham gia cac FTA se la CO hdi dl Viet Nam thu hiit va tao ra ngudn vdn, giai quylt hang tdn kho..., lam thdng "mach mau" nin kinh te qudc gia thdng qua day manh xuit khiu, thu hiit dau tu, tang cudng trao doi, cai tiln edng nghe de nang cao nang sual lao ddng. Tuy nbien, Igi ich ciia FTA khdng ehi phu thugc vao vai trd djnh hudng ciia Nha nudc, ma quan trgng hon chinh la su tham gia cua edng ddng doanh nghiep Viet Nam. Cac
NhOng vin di KINH Tt VA CHJNH TRI THt GIOI S6 7(207) 2013- 71
Hi^p dmh Thuong mai ty do: Cg h$i va thach thiJc... Ha_VanJH$[
doanh nghiep Viet Nam ein phai chu dgng ngbien cOru thj trirdng, nang cao chit lugng, gia trong viec tim hieu nh&ng cam ket thuc quan, tri va trach nhiem ddi vdi uy tin san pham cua quy tac xuat xir, cac quy djnh ve ve sinh, kiem minh. Tu phia cae ca quan quan ly. can dat ra djch va cac quy djnh ky thuat khac dang tac muc tieu hd trg doanh ngbiep tham gia sau hon ddng din boat ddng kinh doanh ciia minh, vao chuoi gia tri ciia khu vyc va toan eau*
Tai lieu tham khao:
1. ADB Briefs (2010): Free Trade Agreements.
2. Vu Thanh Tu Anh (2007): Vietnam Economy: A SWOT Analysis, Tbe 15tb Annual Conference on Pacific Basin Finance, Economics, Accounting and Management.
3. Bg Cdng thuong (2011); Bdo cdo: Tdc ddng cua cam kit ma cica thi tru&ng trong WTO vd cdc Hiip dinh Khu vuc thuang mgl tu do (FTA) den hogt dgng sdn xudt, thuang mgi ciia
Viet Nam vd cdc biin phdp hodn Ihlen ca che diiu hdnh xudt khdu ciia Bg Cdng thuang giai dogn 2011 - 2015, Mutrap III: Ma boat dgng: FTA-Hor Follow-up, Ha Ndi.
4. Gassing, J. (2010): Phdn tich & mirc do ngdnh, Ky yeu Hgi thao "Danh gia tae dgng cae hiep djnh thuong mai ty do doi vdi kinh te Viet Nam", Ha Ngi 30/8/2010, EU - Vietnam MUTRAP 111.
5. Biii Trudng Giang (2010); Hu&ng tai Chiin lugc FTA cua Viet Nam: Ca s& ly ludn vd thuc tien Ddng A, NXB. Khoa hgc xa hgi. Ha Ndi.
6. Le Quang Lan (2011 ).• Mgt gdc nhin m&i vi ddnh gid tinh ben viiTig cua xu the thiet lap FTA. Vu Chinh saeh thuong mai da bien, Bg Cdng Thuong.
7. Dinh Van Tbanh (2012): Dfnh hu&ng chien lugc tham gia cdc khu vice thuang mgl tu do (FTA) trong th&l ky cdng nghiip hod, hien dal hod. Tap chi Nghien cuu Thuong mai, Vi?n Nghien curu Thuong mai, Bg Cdng thuang.
8. htlp://www.mofabcm.gov.vn/vi/mofa 9. hltp://ww\s'.customs.gov.vn/
72 A/hOngv^nde KINH TevA CHiNH TRi THE Gldl 36 7(207)2013
