BEOORDELING: FILOSOFIE, BEOORDELAAR EN BEOORDELINGSVORM
HOOFSTUK 4 BEWYSE
2. SOORTE BEWYSE
bewyse bepaal die "sterkte" van die argument (Eisenberg & Ilardo, 1980:2).
Hoe dwingender die rede - bewyse plus rcdenering - wat ter ondersteuning van 'n stelling aangebied word, hoe groter is die oortuigingskrag van die argu
ment (Darnell & Brockriede, 1976:104). Die debatteerder wat met kwalita- tiewe bewyse vorendag kom, kan seker wees dat die gehoor sy standpunt nie net sal aanhoor of oorweeg nie, maar dit waarskynlik sal aanvaar.
Wat die beoordelaar betref behoort by bewyse in die eerste plek ten opsigte van die kwaliteit van die afsonderlike bewyse te cvalueer. In die twecde plek behoort die welslae waarmee die bewyse gebruik is om geloof in en aanvaar- ding van 'n stelling te bewerkslellig, geevalueer te word. En in die derde plek behoort die kwantiteit geevalueer te word, dit wil se of daar genoegsame be
wyse is.
Vervolgens word die verskillende soorle bewyse asook die kriteria waarvol- gens die kwaliteit daarvan bepaal word onder die loep geneem.
'n Hipotetiese voorbeeld in debattcring kan ter verduideliking van 'n stand- punt aangebied word, maar dien nie as 'n konkrete bewys wat die gehoor in dieseJfde mate sal oortuig as wat 'n werklike voorbeeld dit kan bewerkstellig nie. Die debatteerdcr moet derhalwe eerder van werklike voorbeelde gebruik maak.
2.1.2. Statistiek
Statistiek is 'n baie belangrike vorni waarin feitelike bewyse aangebied word.
Statistiek is 'n "compact, numerical way to express specific instances, which results in a clear, detailed, factual presentation of information" (Jensen, 1981:124). Statistiek veralgemeen verskeie voorbeelde in terme van 'n enkele betekenisvolle stclling wat in die vorni van getalle opgesom en uitgedruk word (vgl. Hance et al., 1975:87; McCroskey, 1986: 144). Gcwoonlik word 'n verteenwoordigende, maar beperkte aantal voorbeelde - individue, gebeure, instansies, ens. - ondersoek, en na aanleiding van die bevindinge word 'n veralgcmening en/of projeksie ten aansien van die geheel gcmaak. Die ge- heel is die voorbeelde van dieselfdc soort wat nie in die ondersoek/
cksperiment/studie betrek is nie.
Statistiek kan in terme van rou data uitgedruk word, of 'n opsomming daarvan kan gegee word in terme van persentasies of gemiddeldes. 'n Voorbeeld van eersgenoemde is die volgende: Die data is dat 1500 van die 2000 proefpersone vir party A gestem het. In terme van persentasie beteken dit dat 75% vir party A gestem het. 'n Verdere voorbeeld toon die gebruik van gemiddeldes: Die reenval van dorp B was die afgelope vyf jaar onderskeidclik 650, 400, 350, 800 en 500 mm. Die gemiddelde reenval van 540 mm. gee 'n opsomming van die rou data.
Weens die presiese numeriese aard van statistiek en die skyn van wetenskap- likheid wat dit omhul, maak dit 'n sterk appel op 'n gehoor om hulle van die waarskynlike waarheid van 'n stelling te oortuig. Tog word statistiek baie mis- bruik. Die beoordelaar moet noukcurig let op die korrekte weergawe, bron- verwysings en afleidings van statistiek. Hierdie aspekte sal later bespreek word.
2.2. Deskundige uitsprake
Aangesicn die debatteerdcr wat sy eie kennis en waarnemings betref beperk
is, moet hy dikwels en sclfs meestal van die "getuienis" van ander pcrsone gebruik maak. Die dcbatteerder kan nie fisiek oral leenwoordig wees nie en is ook nie 'n deskundige op alle moontlike spesialiteitsgebiede nie en daarom is hy verplig om horn op die deskundigheid van ander te verlaat. Dit is diegene wat spesiaal opgelei is en/of besondere kennis of ervaring ten aansien van 'n besondere veld van ondersoek besit. Die deskundige hoef nie noodwendig 'n individu te wees nie, maar die uitspraak kan by monde van 'n organisasie, in- stituut, firma, studiegroep, navorsingspan of vaktydskrif geskied.
Daar moet deurgaans tussen 'n deskundige en 'n leek onderskei word, 'n Deskundige op een spesialiteitsgebied is dit nie noodwendig op cnige ander gebied nie. Dit is 'n belangrike onderskeiding om te maak, omdat deskundige uitsprake die meeste as bewyse in opvoedkundige debatte gebruik word (Reynolds, 1975:114; Sheckels, 1984:53). Deskundige uitsprake speel veral in hoerskooldebattering 'n belangrikc rol, aangesien die leerlinge nog nie self oor die kundigheid beskik om met die nodige gesag en oortuiging stellings te maak nie.
Hier moet ook 'n verdere onderskeid getref word tussen 'n deskundige se weergawe van feile en die weergawe van sy mening waar dit om die beoor- dcling of interpretasie van feite gaan.
2.2.1. Uitsprake van feite
Uitsprake van feite kom voor waar objektiewe data vvaargeneem en gerap- porteer word. Problcmc kom na vore as vooroordeel van die waarncmer 'n rol speel. Dit kan 'n verdraaide waarneming tot gevolg he. Moeilike omstan- dighede waaronder waargeneem is, asook taalonloereikendheid kan ook 'n faktor wees wat die rapportering kan benadeel. Oin 'n deskundige uitspraak van feite as 'n bewys aan te haal, moet die debatleerder die gehoor oortuig van die vcrmoe van die deskundige om objekticf te kan vvaarncem en eerlik en korrek te kan rapporleer. Die debatleerder moet saam met die feitestelling die gehoor oortuig van die aanvaarbaarheid en geloofwaardigheid van die deskundige.
2.2.2. Uitsprake van menings
Om so objeklief moontlik waar le ncem en die waargenome bloot te beskryf, is geheel iets anders as om die waargenome te interpreteer, te verklaar, aflei-
dings te maak, leoriee daaroor te vorm of die redes vir die waargenome te soek. Hier is die deskundigheid van die betrokkene van nog groter belang.
Daar nioel 'n aJgehele vertroue wees in sy vermoe om die regie interprelasies, verklarings, ens. le maak.
Indien 'n debatteerder 'n deskundige mening as bewys aanhaal, moel hy baie sensitief wees vir die graad van sekerheid waarmee die afleidings of leoriee gestel is. Die tentaliwitcit of sekerheid van die mening moet duidelik in die debatteerder se aanhaling weerspieel word, aangesien dit nie noodwendig aan 'n feit gelykgestel kan word nie.