KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII : Tilikan Struktur jeung Sémiotik.

(1)

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

No. 858/FPBS/0251/2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS

DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN

PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII (Tilikan Struktur jeung Sémiotik)

SKRIPSI

diajukeun pikeun nyumponan salah sahiji sarat ngahontal gelar Sarjana Pendidikan Bahasa Daerah

ku TITA NIM 1105977

DEPARTEMEN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH FAKULTAS PENDIDIKAN BAHASA DAN SASTRA

(2)

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS

DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN

PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII (Tilikan Struktur jeung Sémiotik)

Oleh Tita

Sebuah skripsi yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Sarjana Pendidikan pada Fakultas Pendidikan Bahasa dan Sastra

Universitas Pendidikan Indonesia Februari 2015

Hak Cipta dilindungi undang-undang.

(3)

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu LEMBAR PENGESAHAN

TITA NIM 1105977

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS

DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN

PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII (Tilikan Struktur jeung Sémiotik)

disaluyuan jeung disahkeun ku:

Pangaping I,

Dr. Dedi Koswara, M. Hum. NIP 195906141986011002

Pangaping II,

Dr. Retty Isnendes, M. Hum. NIP 197212021999032001

Kauninga ku

Pupuhu Departemen Pendidikan Bahasa Daerah Fakultas Pendidikan Bahasa dan Sastra

Universitas Pendidikan Indonesia,

(4)

Tita, 2015

KESENIAN ANGKLUNG BUNCIS

DI KECAMATAN CIGUGUR KABUPATEN KUNINGAN

UNTUK BAHAN PEMBELAJARAN MEMBACA BAHASAN DI SMA KELAS XII (Kajian Struktur dan Semiotik) 1

Tita2

ABSTRAK

Tujuan dari penelitian ini adalah untuk mengetahui: keadaan kesenian angklung buncis, struktur kasenian angklung buncis, semiotik yang ada dalam kasenian angklung buncis, dan rencana bahan pembelajaran membaca bahasan di SMA kelas XII. Metode yang digunakan dalam penelitian ini adalah metode deskriptif analitik, pendekatan kualitatif dan strateginya etnografi. Teknik pengumpulan data dalam penelitian ini menggunakan teknik studi pustaka, teknik observasi, teknik dokumentasi dan teknik catatan lapangan. Hasil penelitianya dijelaskan seperti ini. Pertama, keadaan kesenian angklung buncis yang ada di Kecamatan Cigugur Kabupaten Kuningan. Kedua, struktur kesenian angklung buncis yaitu pelaksanaan, tujuan, waktu, tempat, formasi, gerakan, lagu (syair), alat musik, dan busana. Ketiga, semiotik yang ditemukan dalam penelitian ini adalah hal-hal yang ada dalam kesenian angklung buncis. Keempat, hasil penelitian bisa dijadikan bahan pembelajaran membaca bahasan di SMA kelas XII. Kesimpulam dari penelitian ini adalah ditemukannya unsur semiotik dalam kesenian angklung buncis yaitu tanda, tiga jenis hubungan tanda (simbolik, paradigmatik, dan sintagmatik), basa wicara dan budaya, dan yang terakhir signification.

Kata Kunci: Struktur, Semiotik, Kesenian Angklung Buncis

(5)

viii

ANGKLUNG BUNCIS ART

AT KECAMATAN CIGUGUR KABUPATEN KUNINGAN

FOR READING LEARNING MATERIAL IN GRADE 12TH SENIOR HIGH SCHOOL ( SEMIOTIC and STRUCTURE RESEARCH)1

Tita2

ABSTRAK

This research uses descriptive analytic method, qualitative approach and its strategy of ethnography. Data collection in this research use literature review technique, observation technique, documentation technique and field record technique. The result of this research can be explained. First, the derivation of angklung buncis art in Kecamatan Cigugur Kabupaten Kuningan. Second, the structure of angklung buncis art in the implementation, purpose, time, place, formation, movement, song, music instrument, and clothes. Third, semiotics which have been found in this research is things exist in angklung buncis art. Fourth, the result of this research can be defined as reading learning materials for Senior High School student in XII grade. Conclusion of the research is that finding semiotic elements in Angklung Buncis Art is symbol. Three kind of linked symbol (symbolyc, paradigmatic, and syntagmatic), spoken language and culture, the last is signification.

Key words: Semiotic Element, Angklung buncis, Reading Learning Material

1_{Counselors scientific paper Dr. Dedi Koswara, M.Hum., and Dr. Retty Isnendes, M.Hum.}

2

(6)

ix

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAPTAR EUSI

Kaca

PERNYATAAN ... i

PANGJAJAP ... ii

TAWIS NUHUN ... iii

ABSTRAK ... vi

DAFTAR EUSI ... ix

DAFTAR SINGGETAN ... xii

DAFTAR BAGAN ... xiii

DAFTAR GAMBAR ... xiv

DAFTAR TABEL ... xv

DAPTAR LAMPIRAN ... xvi

BAB I BUBUKA ... 1

1.1Kasang Tukang Panalungtikan ... 1

1.2Rumusan Masalah ... 4

1.3Tujuan Panalungtikan ... 4

1.3.1Tujuan Umum ... 4

1.3.2Tujuan Husus ... 4

1.4Mangpaat Panalungtikan ... 5

1.4.1Mangpaat Tioristis ... 5

1.4.2Mangpaat Praktis ... 5

1.5Raraga Nulis ... 6

BAB II ULIKAN PUSTAKA ... 7

2.1 Ulikan Téori ... 7

2.1.1 Strukturalisme ... 7

2.1.2 Sémiotik ... 8

2.1.2.1 Wangenan Sémiotik ... 8

(7)

x

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

2.1.2.3 Sémiotik Modél Roland Barthes ... 10

2.1.3 Kasenian Angklung Buncis ... 12

2.1.3.1 Wangenan Kasenian ... 12

2.1.3.2 Fungsi Kasenian Tradisional... 13

2.1.3.3 Kasenian Angklung Buncis ... 14

2.1.4 Bahan Pangajaran Maca Bahasan ... 16

2.1.4.1 Wangenan Bahan Pangajaran ... 16

2.1.4.2 SKKD Pangajaran Basa jeung Sastra Sunda ... 17

2.1.4.3 Pangajaran Maca ... 18

2.1.4.4 Hakékat Keterbacaan: Stratégi Milih Bahan Pangajaran Maca ... 20

2.1.4.5 Pangajaran Maca Bahasan dina SKKD ... 21

2.1.4.6 Kritéria Milih Bahan Pangajaran Maca ... 22

2.1.4.7 Tujuan Pangajaran Basa Sunda ... 22

2.2 Panalungtikan Saméméhna ... 23

2.3 Raraga Mikir ... 23

BAB III MÉTODE PANALUNGTIKAN ... 25

3.1 Desain Panalungtikan ... 25

3.2 Partisipanjeung Tempat Panalungtikan ... 26

3.2.1 Partisipan ... 26

3.2.2 Tempat Panalungtikan ... 28

3.3 Téknik Ngumpulkeun Data ... 29

3.3.1 Instrumén Panalungtikan ... 29

3.3.2 Téknik Panalungtikan ... 30

3.4 Analisis Data ... 32

BAB IV HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN ... 33

4.1 Hasil Panalungtikan ... 33

4.1.1 Déskripsi Kaayaan Kasenian Angklung Buncis ... 33

4.1.2 Déskripsi Struktur Kasenian Angklung Buncis ... 34

4.1.2.1 Prak-prakan Kasenian Angklung Buncis ... 34

(8)

xi

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

4.1.4 Waktu dipintonkeunna Kasenian Angklung Bunsia ... 36

4.1.5 Tempat dipintonkeunna Kasenian Angklung Buncis ... 36

4.1.6 Formasi dina Kasenian Angklung Buncis ... 37

4.1.7 Gerakan dina Pintonan Kasenian Angklung Buncis ... 38

4.1.8 Lagu (Syair) dina Kasenian Angklung Buncis ... 42

4.1.9 Waditra dina Kasenian Angklung Buncis ... 44

4.1.10 Busana dina Kasenian Angklung Buncis... 47

4.1.3 Déskripsi Unsur Sémiotik dina Kasenian Angklung Buncis ... 48

4.1.4 Larapan Hasil Panalungtikan pikeun Bahan Pangajaran Maca ... 52

4.1.4.1 Bahan Pangajaran Maca Bahasan Kasenian ... 52

4.1.4.2 Materi Bahan Pangajaran Maca ... 53

4.1.4.3 Evaluasi ... 56

4.2 Pedaran ... 58

BAB V KACINDEKAN JEUNG SARAN ... 62

5.1 Kacindekan ... 62

5.2 Rékomendasi... 63

DAPTAR PUSTAKA ... 64

LAMPIRAN-LAMPIRAN ... 67

(9)

1

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB I

BUB UKA

1.1 Kasang Tukang Masalah

Di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan aya kasenian heubeul nya éta angklung buncis. Eta kasenian téh di pintonkeun dina upacara sérén taun, diayakeunna ku Paseban Tri Panca Tunggal nu dipingpin ku Pangéran Djati Kusumah. Eta kasenian nu sok dipintonkeun dina sérén taun, sabenerna ti taun 1969 geus jadi kasenian kréasi hasil cipta seni Pangéran Djati Kusumah.

Upacara sérén taun biasana diayakeun sataun sakali dina tanggal 18-22 Rayagung. Éta upacara mangrupa kagiatan gelar budaya masarakat tradisional Sunda, nu mangrupa wujud sukur ka Gusti anu Maha Kawasa tina hasil panén masarakat sabudeureun Cigugur. Kasenian angklung buncis anu dipintonkeun dina puncak upacara sérén taun boga pungsi pikeun ngucap sukur ka Gusti anu Maha Kawasa, mapag Nyi Pohaci, jeung pikeun hiburan.

Dina sérén taun, angklung buncis dipintonkeun jeung kasenian séjénna. Angklung buncis mangrupa kasenian anu unik pisan, lantaran salian ti angklung anu jadi waditra utama pikeun magelarkeunana, ieu kasenian téh dibarengan ku tarian jeung lalaguan anu ngirut pintonana.

Dina magelarkeunana ieu kasenian boga waditra anu ditabeuh nya éta angklung salaku waditra utamana. Upama diwincik deui, kieu: dua angklung indung, dua angklung ambrug, angklung panempas, dua angklung pancer, jeung angklung enclok. Salian ti angklung anu jadi waditra utamana, ieu kasenian ogé ditambahan maké waditran séjén nya éta dogdog tilingtit, dogdog tong, dogdog brung, dogdog badugblag, jeung rengkong. Saluyu jeung kamekaran jaman, dina magelarkeunana ditambahan ku waditra tarompét.

(10)

2

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

upacara kapercayaan ngaliwatan media angklung, lain angklung buncis wungkul tangtuna. Réa angklung séjénna anu sok dipaké nya éta Angklung Kanékés (Bantén), Angklung Gubrag (Bogor), Angklung Dogdog Lojor (Bogor), jeung Angklung Badéng (Garut).

Angklung dina Kamus Besar Bahasa Indonesia (2002, kc. 52) dihartikeun minangka alat musik tradisional yang dibuat dari bambu. Angklung asalna tina kecap angka (nada), lung (potong/leungit), hartina aya nada anu leungit, atawa ayana bagian anu leungit (Kubarsah, 1994, kc. 58).

Loba pisan kasenian anu aya di tatar Sunda, anu diturunkeun ti generasi hiji nepi ka generasi satuluyna nu mangrupa kasenian tradisional. Jaman kiwari kasenian tradisional geus mimiti kadéséh ku kasenian anu modérn, lantaran ayana pangaruh globalisasi kana kasenian lokal. Hal éta katitén tina beuki majuna sistem téknologi komunikasi jeung informasi saperti komputer, internet, handphone, jeung tipi. Ku kituna, urang kudu bisa ngamumulé kana kasenian tradisional sagkan ieu kasenian téh teu leungit, sabab lamun leungit, jati diri anu dijadikeun kareueus ku masarakat ogé bakal leungit. Angklung buncis salah sahiji kasenian tradisional anu kudu diwanohkeun ka balaréa. Lantaran salian ti boga struktur nu unik, aya ogé semiotik anu nyampak di jerona.

Kamandang Barthes (dina Isnendes 2010, kc. 57) nétélakeun yén istilah sémiotik asalna tina basa Yunani, semeion, anu hartina „tanda‟. Sémiotik nya éta hiji élmu atawa métode analisis anu maluruh ngeunaan tanda (Sobur, 2013, kc. 15). Sacara basajan, sémiotik bisa dihartikeun salaku „élmu tanda‟. Jadi, sémiotik téh élmu nu maluruh ngeunaan sagala hal nu boga posisi salaku wakil tina hal séjénna. Hal anu ngawakilana téh disebut penanda (tanda), sedengkeun nu diwakilanna téh disebut petanda (maksud: ma‟na) (Isnendes, 2010, kc. 57).

(11)

3

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

ngeunaan kasenian angklung buncis ieu bisa dijadikeun bahan pangajaran maca bahasan anu bisa ngirut ka siswa.

Panalungtikan ngeunaan kasenian angklung buncis geus aya nu ngalaksanakeun, tapi dina pedaranana jeung anu baris ditalungtik ayeuna mah béda pisan ambahanana. Skripsi anu nalungtik angklung buncis diantarana:

“Kajian Gerak dalam Pertunjukan Angklung Buncis di Anjarsari Bandung” ku

Sally Agustini Widatat Jurusan Pendidikan Seni Tari (2010), “Tari pada Kesenian Angklung Buncis dalam Upacara Tutup Taun Kampung Adat Cireundeu Kota

Cimahi” ku Ninda Washini Jurusan Pendidikan Seni Tari (2011), “Pertunjukan

Angklung Buncis dalam Acara Seren Tahun di Kecamatan Cigugur Kabupaten

Kuningan” ku Tono Tryana Jurusan Pendidikan Seni Musik (2011), “Nilai-nilai

Estetika dalam Kesenian Angklung Buncis di Kampung Pasir Desa Cintakarya

Kacamatan Samarang Kabupatén Garut” ku Tatang Zaelani Jurusan Pendidikan

Bahasa Daerah (2014).

Tina pedaran di luhur tacan aya nu medar ngeunaan struktur-sémiotik anu aya dina kasenian angklung buncis. Ku kituna ieu panalungtikan anu dibéré judul “Kasenian Angklung Buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan pikeun Bahan Pangajaran Maca Bahasan di SMA Kelas XII (Tilikan Struktur jeung Sémiotik) ” perlu dilaksanakeun.

1.2 Rumusan Masalah

(12)

4

Tita, 2015

1) Kumaha kaayaan kasenian angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan?

2) Kumaha struktur angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan?

3) Kumaha unsur sémiotik dina kasenian angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan?

4) Naha hasil panalungtikan kasenian angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan bisa diaplikasikeun kana bahan pangajaran maca bahasan di SMA kelas XII?

1.3 Tujuan Panaluntikan

Tujuan dina ieu panalungtikan dibagi jadi dua bagian, nya éta tujan umum jeung tujuan husus.

1.3.1 Tujuan Umum

Luyu jeung kasang tukang sarta rumusan masalah, ieu tujuan panalungtikan boga tujuan umum anu hayang dihontal, anu baris dijéntrékeun di handap.

1) Dipikawanoh tur bisa dimumulé ku masarakat umum. 2) Mikanyaho gambaran budaya dijaman kiwari.

3) Pikeun nambahan pangaweruh ngeunaan budaya anu aya disabudeureun urang.

1.3.2 Tujuan Husus

Sacara husus ieu panalungtikan boga tujuan pikeun mikanyaho, nganalisis tur ngadéskripsikeun hal-hal ieu di handap.

1) Kaayaan kasenian angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan.

2) Struktur kasenian angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan.

(13)

5

Tita, 2015

4) Aplikasi hasil panalungtikan anu aya dina kasenian angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan pikeun bahan pangajaran maca bahasan di SMA kelas XII.

1.4 Mangpaat Panalungtikan

Saluyu jeung watesan sarta rumusan masalah nu geus dipedar diluhur, ieu panalungtikan boga mangpaat tioritis jeung mangpaat praktis.

1.4.1Mangpaat Tioristis

Sacara tioritis ieu panalungtikan dipiharep boga mangpaat, diantarana:

1) pikeun panalungtik, nambahan kajembaran pangaweruh ngeunaan kasenian angklung buncis anu aya di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan;

2) pikeun akademik, hasil panalungtikan kasenian angklung buncis bisa dijadikeun bahan pangajaran maca bahasan di SMA kelas XII;

3) pikeun masarakat umum, hasil panalungtikan dipiharep bisa nambahan pangaweruh ngeunaan kasenian angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan, sarta ngamotivasi pikeun ngarojong dina usaha ngamumulé kasenian Sunda sangkan teu leungit.

1.4.2 Mangpaat Praktis

Mangpaat praktis anu dipiharep bisa dihontal tina ieu panalungtikan baris dijéntrékeun dihandap.

1) Pikeun panalungtik, bisa mikanyaho leuwih teleb ngeunaan kasenian anu aya di daérah sorangan, jeung numuwuhkeun kareueus kana budaya Sunda hususna kasenian tradisional nu aya disabudeureun panalungtik.

2) Pikeun guru bisa nambahan pangaweruh dina ngamekarkeun alternatif bahan pangajaran maca bahasan.

(14)

6

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

4) Pikeun masarakat, bisa numuwuhkeun kareueus kana budaya Sunda nu aya di sabudeureunnana, anu satuluyna bisa numuwuhkeun karep pikeun ngariksa budaya Sunda hususna kasenian angklung buncis anu aya di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan.

5) Lembaga-lembaga kasenian, dipiharep sangkan leuwih ngainventarisir kana budaya, kususna kana kasenian tradisional anu aya di daérahna.

1.5 Raraga Nulis

Sanggeus data réngsé dianalisis, tahap ahir dina ieu panalungtian nya éta nyusun laporan dina wangun skripsi. Anapon sacara gurat badag dina nyusun skripsi kabagi jadi lima bab, anu bias diwincik saperti ieu dihandap.

BAB I mangrupa bubuka, eusina ngawengku kasang tukang masalah, rumusan masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan, sarta raraga nulis.

BAB II eusina tiori-tiori ngeunaan strukturalisme, sémiotik, kasenian angklung buncis, pangajaran bahasan, panalungtikan saméméhna, sarta raraga mikir.

BAB III eusina ngeunaan désain panalungtikan, partisipan jeung tempat panalungtikan, téknik ngumpulkeun data, sarta analisis data.

BAB IV eusina ngeunaan déskripsi hasil panalungtikan, anu ngawengku kaayaan kasenian angklung buncis, struktur kasenian angklung buncis, analisis data hasil panalungtikan dumasar tilikan sémiotik, aplikasi bahan pangajaran maca bahasan di SMA kelas XII.

(15)

25

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB III

METODE PANALUNGTIKAN

3.1 Désain Panalungtikan

Ieu panalungtikan kagolong kana panalungtikan kualitatif, kalayan pamarekan étnografi, maké métode déskriptif analitik. Métode panalungtikan digunakeun pikeun ngadéskripsikeun kaayaan kasenian angklung buncis, struktur kasenian angklung buncis, sémiotik anu aya dina kasenian angklung buncis, sarta matalikeun hasil panalungtikan ngeunaan kasenian angklung buncis kana bahan pangajaran maca bahasan di SMA kelas XII.

Nurutkeun Nasution (1987, kc. 40) désain panalungtikan nya éta rarancang ngeunaan cara ngumpulkeun data jeung nganalisis data sangkan bisa dilaksanakeun sacara ekonomis jeung saluyu kana tujuan panalungtikan.

(16)

26

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Bagan 3.1

Désain panalungtikan

3.2 Partisipan jeung Tempat Panalungtikan 3.2.1 Partisipan

Partisipan nya éta objék anu dijadikeun narasumber dina ngumpulkeun data panalungtikan. Partisipan anu dijadikeun narasumber dina wawancara nya éta Pangéran Gumirat Barna Alam, Ibu Juita Djati Putri, Mang Djani Karjani, jeung Pa Endai Sabarai

.

Identifikasi Masalah: 1) Kasang Tukang Masalah 2) Rumusan Masalah 3) Tujuan Panalungtikan 4) Métode Panalungtikan

Ngumpulkeun Data: 1) Studi Pustaka 2) Obsérvasi 3) Wawancara 4) Dokuméntasi 5) Catetan Lapangan

Ngolah Data:

1) Ngawilah-wilah data anu kaasup kana struktur-sémiotik

2) Nganalisis sémiotik maké modél Roland Barthes 3) Cocog-henteuna data pikeun bahan pangajaran

maca bahasan di SMA kelas XII

Nyusun Laporan Panalungtikan

(17)

27

Tita, 2015

[image:17.595.113.517.140.626.2]

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Table 3.2

Data Narasumber

No Poto/wasta Tempat, ping gumelar

Agama Atikan Kalungguhan

1 Pangéran Gumirat Barna Alam Bandung, 23 Oktober 1964 Nurutkeun cara karuhun (Sunda wiwitan)

SMA Wakil Pupuhu Adat anu neruskeun kapamingpinan Pangéran Djati Kusumah

2

Juita Djati Putri

Kuningan, 26

Februari 1971

Nurutkeun cara karuhun (Sunda wiwitan)

- Anak Pangéran Djati Kusumah

3

Djani Karjani

Garut, 3 Juli 1963

Nurutkeun cara karuhun (Sunda wiwitan)

SMP Widang

(18)

28

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu 4

Endai Sabari

Kuningan, 22

September 1961

Islam S2 Kasi

Kebudayaan dan Kesenian

3.2.2 Tempat Panalungtikan

Tempat panalungtikan mangrupa tempat anu di paké ku panalungtik pikeun ngayakeun hji panalungtikan. Ieu panalungtikan dilaksanakeun di kampung Wagé Kalurahan Cigugur Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan. Sacara géografis Kalurahan Cigugur lokasina aya di beulah kidul Kota Kuningan jeung di beulah kalér gunung Ciremay. Sacara astronomis posisisna aya dina titik koordinat

05º58’8” LS jeung 108º27’15” BT. Sacara administratif wates Kalurahan Cigugur

nya éta beulah kulon Kalurahan Cipari, beulah kalér Kalurahan Kuningan, beulah wétan Kalurahan Sukamulya, jeung beulah kidul Desa Cisantana. Jumlah penduduk Kalurahan Cigugur téh 7. 067 jiwa. Jumlah lalaki aya 3.620 urang, awéwé aya 3.447 urang.

[image:18.595.159.468.461.742.2]

(19)

29

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Peta Kacamatan Cigugur

Alesan Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan dijadikeun tempat panalungtikan nya éta:

1) ieu tempat mangrupa sumber informasi ngeunaan kasenian angklung buncis anu aya di Kabupatém Kuningan;

2) mimiti mekarna kasenian angklung buncis anu aya di Kabupatén Kuningan; 3) di ieu tempat biasana ieu kasenian dipintonkeun dina puncak upacara sérén

taun anu diayakeun ku Paseban Tri Panca Tunggal.

3.3 Téknik Ngumpulkeun Data 3.3.1 Instrumén Panalungtikan

Instrumént panalungtikan nya éta alat anu dipake pikeun ngumpulkeun data dina panaluntikan (Basrowi, 2008, kc. 173). Panalungtik boga peran penting nya éta pikeun ngarencanakeun, ngumpulkeun data, nganalisis, nganafsirkeun data jeung nyieun laporan. Pikeun ngahontal tujuan panalungtikan, instrumént anu digunakeun dina ieu analungtikan, nya éta: kamera digital, handycamp, HP (hand

phone), pedoman wawancara jeung catetan lapangan.

a. Kamera Digital

Kamera digital digunakeun pikeun ngadokumentasikeun poto dina prak-prakan kasenian angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan, sarta poto narasumber anu diwawancara;

b. Handycamp

Handycamp digunakeun pikeun ngarékam vidéo prak-prakan kasenian

angklung buncis, sarta ngumpulkeun data dina prosés wawancara ka para seniman jeung aprésiator kasenian angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan;

c. Hp (Handphone)

Hp digunakeun dina prosés lumangsungna wawancara pikeun ngarekam sora narasumber.

(20)

30

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Pedoman wawancara digunakeun pikeun ngawawancara para seniman kasenian angklung buncis jeung para inohong anu miboga peran penting dina kasenian angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan.

e. Catetan Lapangan

Catetan lapangan digunakeun ku panalungtik pikeun nyatet hal-hal anu kaalaman di lapangan. Catetan ieu mangrupa catetan-catetan singgét waktu panalungtikan. Satuluyna éta catetan dirobah jeung dilengkepan pikeun nyusun laporan panalungtikan.

3.3.2 Téknik Panalungtikan a. Studi Pustaka

Studi pustaka dilakukeun ku cara niténan buku-buku jeung literatur-literatur séjén anu aya hubunganna jeung ieu panalungtikan.

b. Téknik Obsérvasi

Téknik obsérvasi nya éta teknik anu dilakukeun ku panalungtik pikeun ngarekam sagala kajadian atawa peristiwa dina kagiatan anu geus lumangsung. Panalungtikan dilakukeun sacara sistematis, ngeunaan naon anu rék ditalungtik, jeung dimana tempatna (Basrowi, 2008, kc. 99). Obsérvasi dilaksanakeun langsung ku cara niténan struktur-sémiotik nya éta asal-muasal, struktur (prak-prakan, tujuan, waktu, tempat, formasi, gerakan, lagu (syair) jeung busana) kasenian angklung buncis.

c. Téknik Wawancara

Téknik wawancara nya éta téknik anu dilakukeun ku nu ngawawancara

(interviewer) salaku nu méré pertanyaan, jeung anu diwawancara (interviewee)

salaku jalma anu méré jawaban (Basrowi 2008, kc. 127). Téknik wawancara digunakeun pikeun ngawawancara narasumber dina éta kasenian, hal-hal naon waé anu patali jeung kasenian angklung buncis.

d. Téknik Dokuméntasi

(21)

31

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

pikeun ngadokuméntasikeun kumaha prak-prakan panalungtikan, jeung ngadokuméntasikeun hal-hal nu ditalungtik dina kasenian angklung buncis.

e. Téknik Catetan Lapangan

[image:21.595.141.466.310.506.2]

Téknik catetan lapangan nya éta catetan anu mangrupa kotrétan anu eusina disingget, eusina mangrupa kekecapan anu penting (kata kunci), frasa, eusi tina hasil panalungtikan, gambaran, skétsa, sosiogram, diagram, jrrd (Moleong, 2012, kc. 208). Catetan lapangan diperlukeun ku panalungtik waktu ngayakeun hiji panalungtikan. Hal ieu dilakukeun lantaran miboga pungsi pikeun nyatet hal-hal anu katitén tina panalungtikan dilapangan, contona waé hal-hal anu kadéngé, kaambeu jeung bisa dirasakeun ku panalungtik.

Tabel 3.1 Kartu Wawancara

Tabel 3.2

Daptar Pertanyaan dina Pedoman Wawancara

No Rumusan Pertanyaan

1 Kaayaankasenian

angklung buncis - Naon alesana éta kasenian dingaranan kasenian angklung buncis? - Kumaha sajarah mimiti aya kasenian angklung buncis

di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan? 2 Struktur kasenian

angklung buncis

- Kumaha prak-prakan dina pintonan kasenian angklung buncis?

- Naon tujuan kasenian angklung buncis dipintonkeun dina upacara sérén taun?

- Iraha kasenian angklung buncis dipintonkeunna? - Dimana éta kasenian dipintonkeun?

- Naon waé formasi dina pintonan kasenian angklung Data Informan

Wasta :

Tempat, ping gumelar :

Umur :

Agama :

Atikan :

[image:21.595.94.536.567.742.2]

(22)

32

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu buncis?

- Gerakan naon waé anu aya dina kasnian angklung buncis di Cigugur?

- Lagu (syair) naon waé anu dipintonkeun? - Naon wé waditra anu dipakéna?

- Busana naon anu dipaké pikeun mintonna? 3 Maksud tina kasenian

angklung buncis -- Naon maksud dina formasi kasenian angklung buncis? Naon maksud dina gerakan kasenian angklung buncis? - Naon maksud dina waditra kasenian angklung buncis? - Naon maksud dina busana anu dipaké dina pintonan

kasenian angklung buncis?

3.4 Analisis Data

Nurutkeun Bogdan (dina Basrowi, 2008, kc. 193) analisis data nya éta lengkah pikeun ngumpulkeun data, ngawilah-wilah data, ngayakeun sintesis, néangan kata kunci, néangan naon anu penting, nyieun kacindekan.

Nurutkeun Seiddel (dina Baswori, 2008, kc. 192) analisis data kualitatif prosésna dijéntrekeun saperti dihandap.

1) Nyatet kajadian anu aya di lapangan nu mangrupa catetan lapangan, saterusna dibéré kodé sangkan data bisa dipaluruh.

2) Ngumpulkeun, ngawilah-wilah, ngaklasipikasikeun, ngasintésisiskeun, nyieun ikhtisar jeung méré indéks.

3) Ngadéskripsikeun data tina hasil panalungtikan pikeun nimukeun hubunganna hasil data kana panalungtikan.

(23)

62

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu BAB V

KACINDEKAN JEUNG SARAN

5.1 Kacindekan

Hasil anu kapaluruh tina ieu panalungtikan nya éta ngeunaan kaayaan kasenian angklung buncis di Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan, struktur pintonanna, unsur sémiotik dina éta kasenian, jeung larapan hasil panalungtikan pikeun bahan pangajaran maca bahasan di SMA. Téori anu digunakeun nya éta sémiotik model Roland Barthes. Anapon métode nu digunakeunana déskripstif analitik, pamarekan kualitatif, kalayan stratégi étnografi. Ngagunakeun téknik talaah pustaka, obsérvasi, wawancara, dokuméntasi jeung catetan lapangan pikeun ngadéskripsikeun hasilna.

Kaayaan kasenian angklung buncis asalna ti Kacamatan Cigugur Kabupatén Kuningan. Istilah buncis dina kasenian angklung buncis boga harti budaya urang nurutkeun cara ciri sisaka rupa. Kasenian angklung buncis geus aya di Cigugur ti taun 1969, ieu kasenian téh hasil kréasi seni Pangéran Djati Kusumah. Kasenian angklung buncis di Cigugur mangrupa kasenian anu dipintonkeun dina puncak upacara sérén taun. Dina upacara sérén taun ieu kasenian boga pungsi pikeun ngucap sukur ka Gusti anu Maha Kawasa, mapag Nyi Pohaci, jeung pikeun hiburan.

Struktur dina kasenian angklung buncis nya éta prak-prakan (tatahar, pintonan, jeung panutup), tujuan, waktu, tempat, formasi, gerakan, lagu (syair), waditra jeung busana. Struktur kasenian dina kasenian angklung buncis ti baheula nepi ka ayeuna teu robah.

Dina kasenian angklung buncis téh kapaluruh ayana unsur sémiotik anu dipaluruh maké modél Roland Barthes, nya éta tanda, tilu rupa hubungan tanda (hubungan simbolik, hubungan paradigmatik, jeung hubungan sintagmatik), basa wicara jeung budaya, jeung signification.

(24)

63

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

kelas XII anu diluyukeun jeung SKKD pangajaran basa Sunda dina materi ngeunaan bahasan. Ku kituna, déskripsi ngeunaan hasil panalungtikan bisa dilarapkeun salaku salah sahiji materi dina pangajaran maca bahasan ngeunaan kasenian angklung buncis.

5.2 Rékoméndasi

(25)

64

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu DAPTAR PUSTAKA

Abidin, Y. (2010). Strategi Membaca, Teori dan Pembelajaran. Bandung: Rizqi Press

Ahimsa-Putra, H. S. (2001). Strukturalisme Levi Strauss Mitos dan Karya Sastra. Yogyakarta: Galang Press.

Ahuja, P jeung Ahuja, G. C. (2010). Membaca Secara Efektif dan Efisien. Bandung: PT Kiblat Buku Utama.

Alwasilah, C. (2009). Pokoknya Kualitatif: Dasar-dasar Penelitian Merancang

dan Melakukan Penelitian Kualitatif. Jakarta: Pustaka Jaya.

Arikunto, S. (2010). Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktik. Yogyakarta: Rineka Cipta.

Basrowi jeung Suwandi. (2008). Memahami Penelitian Kualitatif. Jakarta: Rineka Cipta.

Danadibrata, R.A. (2009). Kamus Basa Sunda. Bandung: PT. Kiblat Buku Utama. Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, 2006. Standar Kompetensi dan

Kompetensi Dasar mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Sunda. Bandung:

CV Geger Sunten,

Hidayat, R. T. spk. (2010). Peperenian Urang Sunda. Bandung: PT Kiblat Buku Utama.

Hoed, B. H. (2011). Semiotik dan Dinamika Sosial Budaya. Depok: Komunitas Bambu.

Iskandarwassid (editor). (2004). Raksarasa. Bandung: CV Geger Sunten. Isnendes, C. R. (2010). Kajian Sastra. Bandung: Daluang Publishing. Khayam, U. (1989). Seni Tradisi Masyarakat. Jakarta: Sinar Harapan.

Koentjaraningrat. (1987). Kebudayaan Mentalitas dan Pembangunan. Jakarta: PT Gramedia Pustaka Utama.

Koswara, D. (2011). Racikan Sastra Pangdeudeul Bahan Perkuliahan Sastra

Sunda. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah.

Kubarsah, N. (1994). Waditra Mengenal Alat-alat Kesenian Daerah Jawa Barat. Bandung: CV. Sampurna.

(26)

65

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Moleong, L. J. (2012). Metodologi Penelitian Kualitatif. Bandung: PT Remaja Rosdakarya Offset.

Nasution, M. A. (1987). Metode Research. Bandung: Jemmars.

Purnomo, W jeung Subagyo, F. (2010). Terampil Bermusik. Depok: CV. Arya Duta.

Raga, R. M. (2007). Manusia dan Kebudayaan dalam Perspektif Ilmu Budaya

Dasar. Jakarta: Rineka Cipta.

Sobur, A. (2013). Semiotika Komunikasi. Bandung: PT. Remaja Rosda Karya. Soedarsono, R. M. (2002). Seni Pertunjukan Indonesia di Era Globalisasi.

Yogyakarta: Gadjah Mada University Press.

Standar Kompetensi dan Kompetensi Dasar .(2006). Mata Pelajaran Bahasa dan

Sastra Sunda. Bandung: Dinas Pendidikan Provinsi JawaBarat.

Sudjiman, P jeung Zoest, A. V. (1996). Serba Serbi Semiotik. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.

Sujarno, spk. (2003). Seni Pertunjukan Tradisional (Nilai, Fungsi, dan

Tantangannya). D.I Yogyakarta: Kementrian Kebudayaan dan

Pariwisata.

Sukyadi, D. (2011). Teori dan Analisis Semiotika. Bandung: Rizqi Press. Sumardjo, J. (2000). Filsafat Seni. Bandung: ITB.

Tarigan, H. G. (1979). Membaca Sebagai Suatu Keterampilan Berbagai Bahasa. Bandung: Angkasa.

Tim MKDP. (2013). Kurikukum dan Pembelajaran. Jakarta: PT Raja Grafindo Persada.

Tim Penyusun Kamus Pusat Bahasa. (2002). Kamus Besar Bahasa Indonesia. Jakarta: Balai Pustaka.

Tryana, T. (2011). Pertunjukan Angklung Buncis Dalam Acara Seren Taun di

Kacamatan Cigugur Kabupaten Kuningan. Bandung: Tidak

diterbitkan.

Universitas Pendidikan Indonesia. (2014). Pedoman Penulisan Karya Ilmiah. Bandung: UPI.

(27)

66

Tita, 2015

KASENIAN ANGKLUNG BUNCIS DI KACAMATAN CIGUGUR KABUPATÉN KUNINGAN PIKEUN BAHAN PANGAJARAN MACA BAHASAN DI SMA KELAS XII

Zaelani, T. (2014). Nilai-nilai Estetika dalam Kesenian Angklung Buncis di Kampung Pasir desa Cintakarya Kacamatan samarang Kabupaten