KANDAGA KECAP PAKAKAS TRADISIONAL DI KAMPUNG NAGA DÉSA NÉGLASARI KACAMATAN SALAWU KABUPATÉN TASIKMALAYA : Ulikan Ekolinguistik.

(1)

Ai Herlina, 2015

KANDAGA KECAP PAKAKAS TRADISIONAL DI KAMPUNG NAGA

DÉSA NÉGLASARI KACAMATAN SALAWU

KABUPATÉN TASIKMALAYA

(UlikanEkolinguistik)

TESIS

Diajukeun pikeun Nyumponan salahsahiji sarat ngahontal gelar Magister

Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda

Ku

Ai Herlina, S.Pd.

1302804

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN BAHASA DAN BUDAYA SUNDA

SEKOLAH PASCASARJANA

UNIVERSITAS PENDIDIKAN INDONSIA

BANDUNG

(2)

Ai Herlina, 2015

KANDAGA KECAP PAKAKAS TRADISIONAL DI KAMPUNG NAGA DESA NEGLASARI KECAMATAN SALAWU KABUPATEN TASIKMALAYA

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu

KANDAGA KECAP PAKAKAS TRADISIONAL

DI KAMPUNG NAGA DESA NEGLASARI KECAMATAN SALAWU

KABUPATEN TASIKMALAYA

(Ulikan Ekolinguistik)

Oleh Ai Herlina

M.Pd UPI Bandung, 2015

Sebuah Tesis yang diajukan untuk memenuhi salah satu syarat memperoleh gelar Magister Pendidikan (M.Pd.) pada Prodi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda

(3)

Ai Herlina, 2015

Hak Cipta dilindungi undang-undang.

(4)

Ai Herlina, 2015

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu LEMBAR PENGESAHAN

AI HERLINA NIM. 1302804

KANDAGA KECAP PAKAKAS TRADISIONAL

DI KAMPUNG NAGA DESA NEGLASARI KECAMATAN SALAWU KABUPATEN TASIKMALAYA

(Ulikan Ekolinguistik)

Disaluyuan jeung disahkeun ku ku: Pangaping

Dr. H.Usep Kuswari, M.Pd NIP. 195901191986011001

Kauninga ku

Pupuhu Prodi Pendidikan Bahasa dan Budaya Sunda Sekolah Pascasarjana

(5)

Ai Herlina, 2015

(6)

Ai Herlina, 2015

KOSAKATA PERALATAN TRADISIONAL

DI KAMPUNG NAGA DESA NEGLASARI KECAMATAN SALAWU

KABUPATEN TASIKMALAYA

(Kajian Ekolinguistik)

Abstrak :

Ini penelitian membahas tentang Kosakata Peralatan Tradisional di Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya dalam perspektif kajian ekolinguistik. Ekolinguitik merupakan disiplin ilmu yang mengkaji lingkungan dan Bahasa yang menyatukan ekologi dan linguistik. Ini penelitian dilatar belakangi oleh adanya nama peralatan tradisional yang khas dan beranekaragam yang berbahan alam. Metode yang dipakai dalam penelitian ini adalah metode penelitian kualitatif, yaitu deskripsi dan observasi lapangan Sehingga bisa diambil kesimpulan Kosakata Peralatan Tradisional yang ada di Kampung Naga ada 79, sedangkan yang masih dipakai, ada 63. Yang berbahan dasar dari alam seperti bambu ada 22, yang berbahan dasar kayu ada 24, yang berbahan dasar tanah ada 9, yang berbahan dasar beusi atau seng ada 25. Kosakata itu di klasifikasikan berdasarkan Interrelationship menjadi empat bagian yaitu; (1) Kosakata Peralatan tradisional berdasarkan peralatan rumah tangga, (2) Kosakata Peralatan tradisional berdasarkan peralatan pertanian, (3) Kosakata Peralatan tradisional berdasarkan peralatan perkebunan, dan (4) Kosakata Peralatan tradisional berdasarkan peralatan memancing. Ke empat klasifikasi Kosakata itu berdasarkan Environment memiliki fungsi individu. Adapun unsur lingkungan ekolinguistik berdasarkan Diversity yang terdapat dalam Kosakata Peralatan tradisional termasuk lingkungan fisik yang terdiri dari karakter geografis/abiotik. Hubungan antara Kosakata Peralatan tradisional dengan tradisi di masarakat Kampung Naga, sangat erat sekali. Bisa terlihat dari bahan Peralatan tradisional semuanya berbahan alam. Kampung Naga merupakan suatu perkampungan yang dihuni oleh sekolompok masyarakat yang sangat kuat dalam memegang adat istiadat peninggalan leluhurnya, dalam hal ini adalah adat Sunda. Masyarakat Kampung Naga terkenal memiliki kearifan lokal yang tidak lekang dengan kamajuan zaman. Dari dulu sampai sekarang mereka mematuhi aturan aturan lama. Tradisi yang masih melekat terhadap masyarakat Kampung Naga itulah yang menjadi dasar dalam penelitian ini.

(7)

DAPTAR EUSI

2.1.1 Kandaga Kecap (Leksikologi)... 9

2.1.2 Leksikografi ... 11

2.1.3.Wangenan Kecap ... 12

2.1.4 Ekolinguistik ... 13

2.1.4.1 Wangenan Ekolinguistik ... 13

2.1.4.2 Landasan Tiori Ekolinguistik ... 18

A. Interrelationships (Interalasi basa jeung lingkungan) ... 21

B. Environment (lingkungan ragawi dan sosial budaya) ... 22

C. Diversity (Keberagaman basa dan lingkungan) ... 22

2.2 Pakakas Tradisional ... 25

3.2 Partisipan jeung Tempat Panalungtikan ... 32

3.2.2 Karakteristik Partisipan ... 32

3.2.3 Jumlah Partisipan ... 32

3.2.4 Tempat Panalungtikan ... 33

(8)

Ai Herlina, 2015

KANDAGA KECAP PAKAKAS TRADISIONAL DI KAMPUNG NAGA DESA NEGLASARI KECAMATAN SALAWU KABUPATEN TASIKMALAYA

3.3.1 Jenis Data ... 34

3.3.2 Tehnik Ngumpulkeun Data ... 35

3.3.2.1 Tehnik Observasi ... 35

3.3.2.1 Tehnik Wawancara ... 36

3.3.3 Instrument Panalungtikan ... 36

3.4 Analisis Data ... 38

3.4.1 Lengkah Ngolah Data ... 39

BAB IV HASIL PANALUNGTIKAN JEUNG PEDARAN 4.1 Hasil Panalungtikan ... 41

4.1.1 Kandaga Kecap Pakakas Tradisional anu aya di Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya ... 41

4.1.2 Klasifikasi Kandaga Kecap Pakakas Tradisional anu aya di Kampung Naga ditilik tina jihat Interrelationship ... 45

4.1.2.1 Kandaga Kecap dumasar Pakakas Rumah Tangga ... 49

4.1.2.2 Kandaga Kecap dumasar Pakakas Tatanen ... 52

4.1.2.3.Kandaga Kecap dumasar Pakakas Ngala Lauk ... 53

4.1.2.4 Kandaga Kecap dumasar Pakakas Ngebon ... 54

4.1.3.Fungsi Kandaga Kecap Pakakas Tradisional anu aya di Kampung Naga ditilik tina jihat Environment ... 55

4.1.4 Unsur Lingkungan anu nyampak dina Kandaga Kecap Pakakas Tradisional di Kampung Naga ditilik tina jihat Diversity ... 59

4.1.5. Patalina antara Kandaga Kecap Pakakas Tradisional anu aya jeung Tradisi Masarakat Kampung Naga ... 63

4.2. Pedaran Panalungtikan ... 64

BAB V KACINDEKAN JEUNG RÉKOMÉNDASI ... 80

5.1 Kacindekan ... 80

5.2 Rékoméndasi ... 81

DAFTAR PUSTAKA ... 82

(9)

BAB I BUBUKA 1.1 Kasang Tukang Panalungtikan

Indonesia teh nagara anu mibanda rupa-rupa suku bangsa. Unggal suku miboga tradisi jeung adat-istiadat anu mangrupa kabeungharan bangsa. Tapi luyu jeung kamekaran jaman katut arus modernisasi, aya parobahan, boh di lingkungan ragawi boh lingkungan sosial. Tradisi jeung adat-istiadat sarta basa salaku ciri utama ayana suku bangsa Indonesia laun-laun ngeleungit. Jadi diperlukeun ulikan anu leuwih jero anu ngaitkeun budaya jeung lingkungan pikeun tujuan nyalametkeun jeung ngamumulé sagala kabeungharan budaya jeung lingkungan. Ku kituna, ulikan ékolinguistik dianggap bisa ngaakomodir lajuning laku ngeunaan budaya jeung lingkungan nyaéta telaah linguistik cultural, anu dipiharep bisa jadi upaya pikeun révitalisasi budaya jeung lingkungan kaasup basa salaku interaksi masarakat.

Dina hirup kumbuh sapopoé, manusa hirup gulangkep jeung budayana. Manusa ngabogaan budaya lantaran boga akal jeung pikiran. Akal jeung pikiran nu dipiboga ku manusa téh minangka ciri anu ngabédakeun jeung mahluk séjénna. Kabudayaan téh diciptakeun sarta digunakeun ku manusa sorangan. Kabudayaan bakal tumuwuh bareng jeung kamekaran jaman.

Dina hakekatna budaya mibanda ajen-inajen anu diwariskeun, ditafsirkeun jeung dilaksanakeun saluyu jeung proses parobahan sosial kamasarakatan. Ajen budaya mangrupa manifestasi, jeung legitimasi masarakat kana budaya. Eksistensi budaya jeung karagaman ajen-inajen luhung kabudayaan anu dipiboga ku bangsa Indonesia mangrupa sarana tina ngawangun karakter warga nagara, anu aya hubunganana jeung karakter pribadi ogé karakter publik.

(10)

2

Ai Herlina, 2015

Koentjaraningrat (2009:144), nétélakeun yén kabudayaan nyaeta sistem gagasan, tindakan jeung hasil karya manusa dina kahirupan masarakat nu dipiboga manusa ku cara diajar. Kabudayaan kacida mangaruhan kana ajen atikan masarakatna, kitu ogé sabalikna atikan mangaruhan pisan kana kamekaran kabudayaan. Ku atikan urang bisa mekarkeun budaya-budaya nu geus aya sangkan teu kalindih ku kamekaran jaman, ogé ajen-inajen nu aya dina budaya bakal mangaruhan kana kamekaran atikan.

Dina kabudayaan, nyangkaruk ajen-inajen nu ngajanggélék dina wujud ide anu sifatna abstrak, teu bisa ditempo, teu bisa dicabak, tapi tempatna aya dina alam pikiran masarakat dimana eta kabudayaan téh tumuwuh jeung mekar. Wujud ide bisa disebut ogé jeung paripolah, ieu hal téh nuduhkeun yén wujud ide téh pungsina pikeun ngatur sarta méré arahan kana paripolah manusa dina masarakat salaku tatakrama atawa sopan santun.

Kabudayaan anu dipiboga ku unggal daerah miboga kaunikan sewang-sewangan. Salian ti kitu, kabudayaan mangrupa ciri has bangsa jeung salaku

identitas bangsa. Anu dijelaskeun tina pasal 32 ayat (1) “Negara memajukan kebudayaan nasional Indonesia di tengah peradaban dunia dengan menjamin

kebebasan masarakat dalam memelihara dan mengembangkan nilai-nilai budayanya”.

Budaya nya éta sistem anu aya hubunganana jeung nu sejen. Wangun simbolis anu mangrupa basa, benda, music, kapercayaan, sarta kagiatan-kagiatan masarakat anu babarengan mangrupa cakupan budaya.

Kabudayaan sunda mangrupa salah sahiji kabudayaan anu jadi sumber kekayaan pikeun bangsa Indonesia. Sacara umum masarakat sunda kawentar ku masarakatna anu someah, jeung religius. Anu bisa katingali tina palsapah urang sunda nya éta silih asih, silih asah, jeung silih asuh. Kabudayaan sunda kaasup karifan lokal bangsa Indonesia anu masih kénéh aya nepi ka kiwari.

(11)

ngalindungan jeung ngurus lingkungan hidup sacara lestari, anu diatur tina pasal 1 butir 30. Masarakat hukum adat tina pasal 1 butir 31, nya éta kelompok masarakat anu sacara turun-temurun cicing di wilayah geografis kusabab ayana iketan asal-usul karuhun, ayana hubungan anu kuat jeung lingkungan, sarta ayana sistem ajen anu nangtukeun pranata ekonomi, politik, sosial, jeung hukum.

Di masarakat, kaarifan lokal bisa kapanggih dina widang kasenian saperti sisindiran, wawangsalan, pamali, jrrd. Kaarifan lokal biasana katingali tina kabiasaan-kabiasaan hirup masarakat anu geus lumangsung lila. Kaarifan lokal mibanda ajen-inajen anu luhung, anu bisa katingali tina paripolah sapopoé masarakatna. Ajen kaarifan lokal anu aya di masarakat, bisa dipraktekkeun, diajarkeun, tur diwariskeun ka hiji generasi ka generasi séjénna anu sakaligus ngawangun jeung nuntun pola prilaku manusa sapopoé.

Nababan (2003) ngébréhkeun yén masarakat adat umumna miboga sistem pangaweruh pikeun ngurus budaya lokal anu diwariskeun jeung mekar anu tuluy-tumuluy sacara turun-temurun. Wangenan masarakat didieu nya éta masarakat anu sacara tradisional gumantung jeung miboga ikatan sosio-kultural jeung religious anu erat jeung lingkungan budayana. Kaarifan lokal teu bisa dilepaskeun tina sistem lingkungan hidup atawa sistem ekologi/ekosistem.

Salah sahiji wewengkon di Jawa Barat nu masih kénéh nyekel pageuh kana tradisi adat-istiadat warisan ti para karuhun nya éta Kampung Naga. Masarakat Kampung Naga mangrupa komunitas masarakat Sunda nu aya di Jawa Barat. Perenahna di Desa Neglasari Kacamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya. Nu ngabédakeun Kampung Naga jeung Kampung séjénna nya éta pola kahirupanana.

(12)

4

Ai Herlina, 2015

maranehna tetep nyekel adat karuhunna (wangunan imah panggung tina anyaman awi, hateup injuk, miara leuweung, melak pare, jsb.).

Kampung Naga mangrupa perkampungan anu dicicingan ku sakelompok masarakat anu kuat kana adat-istiadat titinggal karuhun, dina hal ieu adat Sunda. Saperti halna Badui, Kampung Naga mangrupa gambaran ngeunaan kahirupan masarakat padésaan Sunda dina mangsa peralihan tina pangaruh hindu kana pangaruh Islam di Jawa Barat. Masarakat Kampung Naga kawentar miboga kaarifan lokal anu henteu luntur ku kamajuan jaman. Ti baheula nepi ka ayeuna masih kénéh taat kana aturan heubeul.

Nurutkeun kapercayaan masarakat Kampung Naga, ku ngajalankeun adat-istiadat warisan nenek moyang miboga harti ngahormat ka karuhun. Sagala hal anu datangna lain ti ajaran karuhun Kampung Naga jeung hal anu henteu dilakonan ku karuhun dianggap hiji hal anu pamali. Lamun éta hal dilakonan ku masysrakat Kampung Naga hartina aturan geus dilanggar, teu ngahormat ka karuhun, ieu hal pasti numuwuhkeun malapétaka. Tradisi anu masih kénéh napel ka masarakat Kampung Naga, éta hal anu jadi panguatan kana nyalametkeun alam jeung lingkungan. Misalna wangun imah masarakat Kampung Naga kudu panggung, pakakas imahna tina kai jeung awi. Lalangit imah tina daun nipah ijuk atawa alang alang, teras imah pakakasna kudu tina awi jeung kai. Imah kudu nyanghareup ka beulah kidul atawa ngaler bari kudu manjang ka arah wétan jeung kulon. Dinding imah tina bilik awi atawa anyaman awi anu wangunna sasag. Imah ulah dicet, iwal dikapur atawa dimeni. Bahan imah ulah ngagunakeun témbok, sanajan mampuh nyieun imah tina témbok atawa gedong.

(13)

anu kudu dipiara pikeun kasaimbangan hirup jeung papadana ogé alam sabudeureunna.

Jaman kiwari masarakat geus poho kana ngaran rupa-rupa kandaga kecap, sabab geus jarang dipaké. Saperti pakakas rumah tangga, boboko geus jarang dipaké di unggal imah sabab geus ka ganti ku kamekaran jaman nya éta magic com. Kitu ogé hawu, ayeuna geus jarang kapanggih di unggal imah sabab geus ka ganti ku pakakas modern nya éta kompor gas. Ku ayana ieu panalungtikan, dipiharep bisa dipaké bahan pangajaran dina ngawanohkeun pakakas tradisional.

Dina kahirupan sapopoé, manusa interaksi jeung manusa séjénna ngagunakeun basa. Basa nya éta salah sahiji kamampuh dasar jeung alamiah anu dianugerahkeun ka sakabéh umat manusa. Basa ogé erat pakaitna jeung lingkungan. Hubungan basa jeung lingkungan kahirupan dikaji ku élmu antardisiplin anu disebut ekolinguistik.

Dina konteks kabasaan, ayana ngaran pakakas tradisional anu unik, khas tur aneka ragam nembongkeun ayana pamahaman masarakat Sunda kana ulikan ekolinguistik. Eta hal nembongkeun yén dina basa Sunda aya pangajaran/ajen inajen anu luhung ngeunaan pakakas tradisional anu mangrupa gambaran kaselarasan masarakat Sunda jeung alam (silih asah).

Foley (1997) ngébréhkeun yén ulikan ekolinguistik, henteu ngan saukur dina wangun konteks linguistik wungkul, tapi ogé konteks sosial budaya anu leuwih jembar nepi mampuh ngahontal pungsi-pungsi sosial, kultural, jeung lingkungan anu nyoko kana kabudayaan.

(14)

6

Ai Herlina, 2015

modernisasi méh kuat mangaruhan kana ajen-inajen tradisi nu di dijaga ku para karuhunna. Ku kituna, mikabutuh tarékah-tarékah anu dilakukeun sacara tuluy-tumuluy, kaasup pakakas tradisional anu aya di Kampung Naga. Ieu panalungtikan téh jadi hiji tarékah pikeun ngajaga kaarifan lokal bangsa Indonesia. Dumasar kana pedaran di luhur ieu panalungtikan téh dijudulan “

Kandaga Kecap Pakakas Tradisional di Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya (Ulikan Ekolinguistik)”.

1.2 Watesan Masalah jeung Rumusan Masalah 1.2.1 Watesan Masalah

Sangkan masalah nu ditalungtik ambahanana teu léga teuing, masalah nu dipedar museur dina sabudereun kandaga kecappakakas tradisional anu aya dina Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya maké ulikan ekolinguistik anu ngawengku interrelationships (interalasi basa jeung lingkungan), environment (lingkungan ragawi jeung sosial budaya), jeung diversity (keberagaman basa jeung lingkungan).

1.2.2 Rumusan Masalah

Luyu jeung kasang tukang, sarta watesan masalah nu geus diébréhkeun saméméhna, masalah dina ieu panalungtikan dirumuskeun sapérti dihandap :

1) Kandaga kecap pakakas tradisional naon bae anu aya di Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya?

2) Kumaha klasifikasi kandaga kecap pakakas tradisional anu aya di Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya ditilik tina jihat interrelationships?

(15)

4) Unsur lingkungan naon baé anu nyampak dina kandaga kecap pakakas tradisional Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya ditilik tina jihat diversity?

5) Kumaha patalina antara kandaga kecap pakakas tradisional nu aya jeung tradisi masarakat Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya?

1.3Tujuan Panalungtikan

Panalungtikan ieu miboga tujuan pikeun mikanyaho jeung ngadeskripsikeun lima hal, nya éta:

1) kandaga kecap pakakas tradisional anu aya di Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya;

2) klasifikasi kandaga kecap pakakas tradisional anu aya di Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya ditilik tina jihat interrelationships;

3) fungsi kandaga kecap pakakas tradisional anu aya di Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya ditilik tina jihat environment;

4) unsure lingkungan anu nyampak dina kandaga kecap pakakas tradisional Kampung Naga ditilik tina jihat diversity; sarta

5) patalina antara kandaga kecap pakakas tradisional jeung tradisi masarakat Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya.

1.4 Mangpaat Panalungtikan 1.4.1 Mangpaat Tioritis

(16)

8

Ai Herlina, 2015

1.4.2 Mangpaat Praktis

Panalungtikan ieu dipiharep bisa méré mangpaat, di antarana nya éta : 1) Pikeun Panalungtik

Nambahan pangalaman dina prosés panalungtikan kabudayaan, utamana dina budaya sunda.

2) Pikeun pangajaran

Ngajembaran pangaweruh ngeunaan kabudayaan Sunda dina ngaran-ngaran pakakas tradisional, sarta nambahan pangdeudeul ulikan, utamana ulikan ekolinguistik.

3) Pikeun sakola

Ku ayana panalungtikan ieu, dipiharep bisa nambahan référensi kajian, utamana dina pangajaran kabudayaan di sakola., Méré informasi, ngawanohkeun tur ngamumule khazanah budaya lokal.

1.5 Sistematika Tulisan

Sanggeus data réngsé dianalisis, tahap ahir dina ieu panalungtikan nya éta nyusun hiji laporan dina wangun tesis. Sistematika tulisanana kabagi jadi lima bab, nyaéta:

Bab I mangrupa tahap munggaran dina ieu panalungtikan. Dina ieu bab dipedar ngenaan kasang tukang panalungtikan, watesan jeung rumusan masalah, tujuan panalungtikan, mangpaat panalungtikan jeung sistematika panalisan,

Bab II mangrupa bab anu medar ngeunaan tiori-tiori anu aya dina ieu panalungtikan, anu eusina ngawengku wangenan kecap,pakakas tradisional, ekologi Kampung Naga, wangenan ekolinguistik, hubungan antara basa, jeung lingkungan, panalungtikan nu geus aya, sarta anggapan dasar.

(17)

Bab IV ngadéskripsikeun hasil panalungtikan. Eusina ngawengku prak-prakan panalungtikan, nganalisis data hasil panalungtikan jeung medar ngeunaan kandaga kecap pakakas tradisional di Kampung Naga Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya maké ulikan ekolinguistik.

(18)

31

Ai Herlina, 2015

BAB III

MÉTODE PANALUNGTIKAN

3.1 Desain Panalungtikan

Dina ieu panalungtikan, digunakeun pamarekan kualitatif. Numutkeun Sugiyono (2009:15) panalungtikan kualitatif hiji panalungtikan dumasar filsafat postpositivisme, anu gunana pikeun nalungtik kondisi objek alamiah,anu cirina panalungtik salaku instrument konci, sumber data dilakukeun sacara purposive, téhnik pangumpulan data ku cara triangulasi, analisis data sifatna

induktif/kualitatif, jeung hasil panalungtikan kualitatif leuwih nandeskeun ma’na

tibatan generalisasi. Panalungtikan kualitatif dumasar kana kasang tukang alamiah sacara holistik, ngagunakeun jalma salaku alat panalungtikan, nganalisis data sacara induktif, leuwih mentingkeun proses tibatan hasil sarta hasil panalungtikan dilakukeun dumasar kasepakatan panalungtik jeung subjek panalungtikan.

Nurutkeun Sugiyono (2010:283), métode panalungtikan mangrupa cara ilmiah pikeun meunangkeun data anu miboga tujuan jeung mangpaat. Métode anu dipaké dina ieu panalungtikan nyaéta métode déskriptif. Métode déskriptif nya éta panalungtikan nu miboga tujuan pikeun nalungtik kaayaan atawa kondisi hiji hal nu digambarkeun dina wangun laporan panalungtikan, (Arikunto, 2010: 3). Ieu métode digunakeun lantaran data anu ditalungtik leuwih nyoko kana bahan anu bisa dianalis ku cara déskriptif. Dina masalahna méré gambaran sacara sistématis, faktual jeung akurat ngeunaan fakta-fakta, jeung sipat-sipat populasi.

(19)

Ai Herlina, 2015

ngagambarkeun hungkul, teu nguji hipotésis, teu nyieun ramalan, atawa teu

meunangkeun ma’na implikasi.

Anu jadi dadasar panalungtik ngagunakeun ieu métode, nya éta pikeun ngungkab sacara jero kaarifan lokal kahirupan masarakat Kampung Naga, minangka tradisi nu diwariskeun ku karuhunna. Analisis kualitatif dilakukeun pikeun maluruh fenomena sosial kandaga kecap pakakas tradisional anu aya di Kampung Naga ditilik jihat interrelationships, environment, jeung tina jihat diversity. meunangkeun informasi ti sudut pandang palakuna. Ngumpulkeun data ngaran-ngaran pakakas tradisional anu aya patalina jeung kaayaan lingkungan biotik jeung fisik ku cara wawancara anu inténs jeung kuncén atawa warga kampung adat anu maham pisan jeung bisa méré informasi sajelas-jelasna. Hal éta dilakukeun pikeun ngaguar sabab jeung prosés kajadianana hiji peristiwa kaarifan budaya lokal, utamana kana rupa-rupa ngaran pakakas tradisional nu aya di Kampung Naga. Dina ieu panalungtikan, maké desain panalungtikann kualitatif hususna leksikografi.

Desain ieu panalungtikan ngawengku (1) ngarumuskeun masalah, (2) nyiapkeun instrumén panalungtikan, (3) ngumpulkeun data ku cara obsérvasi, (4) transliterasi rekaman, nganalisis, jeung (5) nyieun kacindekan.

Desain ieu panalungtikan bisa dititénan dina bagan ieu di handap:

3.1 Desain Panalungtikan

Masalah

Téhnik Ngumpulkeun

Data: Obsérvasi Instrumén Panalungtikan: Format obsérvasi jeung pedoman wawancara

Téhnik Ngolah Data: Transkrip Rekaman,

analisis deskripsi

(20)

33

Ai Herlina, 2015

3.2 Partisipan jeung tempat Panalungtikan 3.2.1 Partisipan

Prosedur nangtukeun partisipan jeung sumber data panalungtikan kualitatif umum kudu merhatikeun karakteristik jalma (Sarantakos, dina Poerwandarim 2005:95), nya éta:

a. Henteu ngutamakéun jumlah sampel anu loba tapi kasus tipikal saluyu jeung masalah anu rek di talungtik.

b. Henteu ditangtukeun timimiti, tapi bisa barobah dina hal jumlah oge karakteristik partisipasina, saluyu jeung pamahaman konseptual anu mekar dina panalungtikan.

c. Henteu diarahkeun dina katerwakilan dina harti jumlah atawa kajadian acak. Dumasar kana prosedur diluhur, dihandap pamilihan karakteristik, jeung jumlah partisipan anu digunakeun dina ieu panalungtikan.

3.2.2 Karakteristik Partisipan

Sacara umum, karakteristik partisipan anu aya dina ieu panalungtikan mibanda kriteria saperti di handap.

a) Umur antara 30-70 taun, lantaran aya patalina jeung kamampuh ngeunaan pakakas tradisional masarakat Kampung Naga anu masih keneh dipake ku masarakatna.

b) Ditilik tina pakasabanana, nya éta Kuncén, Patani, Tukang Ngala Lauk, Tukang ka Kebon, jeung Tukang nyieun parabot tina bahan tradisional. c) Ditilik tina kalungguhanana di masarakat Kampung Naga saperti Punduh, jrd. d) Jenis kelamin, bebas bisa awéwé atawa lalaki.

(21)

Ai Herlina, 2015

Saperti anu geus disebutkeun samemehna, panalungtikan kualitatif henteu ngutamakéun jumlah partisipan anu loba, tapi kasus tipikal saluyu jeung masalah anu rek ditalungtik (Sarantakos, dina Poerwandari, 2005). Ieu hal dumasar kana pamikiran yén panalungtikan kualitatif henteu condong kana lobana jumlah partisipan, tapi leuwih jero kana informasi anu bisa di cokot di unggal partisipan, nepi ka muncul panemuan anu nembongkeun pangaweruh partisipan. Panalungtik, netepkeun jumlah partisipan opat jalma anu dipihareup bisa ngawakilan informasi anu rek ditalungtik ngeunaan pakakas tradisional anu aya di masarakat Kampung Naga.

3.2.4 Tempat Panalungtikan

Tempat panalungtikan dilaksanakeun di Kampung Naga, Desa Neglasari Kecamatan Salawu, Kabupaten Tasikmalaya, Provinsi Jawa Barat. Jarak tempuh ti kota Tasikmalaya sakitar 30 km, ti kota Garut mung 25 km atawa sakitar 90 km ti Bandung ngaliwatan Garut (Disbudpar, 2008:14).

Numutkeun data ti Desa Neglasari wangun tanah di Kampung Naga mangrupa bukit anu produktivitas tanahna subur. Luas tanah Kampung Naga kurang leuwih 10,5 hektar, sabagian dipaké pikeun imah, pakarangan, empang jeung saleuwihna digunakeun pikeun tatanén. Dusun Naga ayana di hiji lembah anu rata-rata 500 meter dpl. anu sarupa ciga mangkok gede. Hawana seger, suhu rata-rata 21,5-23 derajat celcius. Angka curah hujan unggal taun ngahontal 3.468 mm.

Pikeun nepi ka Kampung Naga kudu ngaliwatan jalan anu leutik tur ngaliwatan tangga anu lobana 344. Sanggeus ngaliwatan tangga tuluy ngaliwatan ciwulan anu bersih tur kapiara. Sacara global masarakat Kampung Naga dibagi jadi dua kelompok, nya eta:

a) kelompok masarakat Kampung Naga anu aya di pamukiman Kampung Naga, jeung

(22)

35

Ai Herlina, 2015

Penduduk Kampung Naga jumlahna 325 jiwa anu mibanda 106 pupuhu kulawarga jeung jumlah bangunan 111, 108 imah, 1 bale, 1 masjid, jeung 1 bumi ageung. Kasang tukang masarakat Kampung Naga teu dijelaskeun sacara jelas timana asalna, sabab buku anu ngajelaskeun ngeunaan sajarah Kampung Naga kaduruk waktu jaman DI/TII. Tapi numutkeun masarakat Kampung Naga, karuhun anu kawentar Sembah Dalem Singaparna jadi panutan sakabeh tatanan kahirupan adat istiadat sarta hukum adat salaku penghormatan ka anjeunna, ku kituna anjeunna dimakamkeun sabeulah kulon Kampung Naga.

Pakasaban masarakat Kampung Naga, lolobana Patani. Tapi, dina kamekaran jaman aya sababaraha parobahan diantarana, salaku Patani jeung ditambah buka usaha leuleutikan saperti kerajinan tangan, buruh, jrrd. Dina umumna atikan masarakat Kampung Naga masih keneh handap, tapi aya oge tamatan SMP boh SMA. Urang Naga, ngagem agama Islam. Anu kawentar ku falsafah hirupna silih asah, silih asih, tur silih asuh.

3.3 Ngumpulkeun Data 3.3.1 Jenis Data

Data anu dikumpulkeun dina ieu panalungtikan nya éta, data kualitatif. Data kualitatif mangrupa data dina wangun kalimah, lain dina wangun angka. Data kualitatif bisa di beunangkeun ngaliwatan pangumpulan data saperti analisis dokumen, wawancara, diskusi, observasi. Wangun data kualitatif nya éta mangrupa poto atawa gambar.

Data dina ieu panalungtikan nyaéta ngaran pakakas tradisional masarakat Kampung Naga maké ulikan ekolinguistik anu ngawengku interrelationships (interalasi basa jeung lingkungan), environment (lingkungan ragawi jeung sosial budaya), jeung diversity (keberagaman basa jeung lingkungan).

(23)

Ai Herlina, 2015

Lingkungan hirup manusa nyoko kana lingkungan fisik jeung lingkungan budaya. Ku sabab kitu, manusa bisa ditingali salaku mahluk biososiobudaya (Adimiharja, dina Sudaryat:2014). Dina ieu hal, pangaweruh manusa bisa digunakeun pikeun maham, ngamumule, jeung mere harti lingkungan sarta pangalaman anu bakal nguatan kana paripolah pikeun hirup babarengan. Dina kahirupan manusa, basa patalina jeung sababaraha aspek, kaasup kana lingkungan. Eta kabeh dipaluruh maké jihat environment.

Ragam basa nurutkeun sikep panyatur raket patalina jeung kakawasaan, kalungguhan, sarta lomana antara panyatur, pamiarsa, jeung jalma anu dicaritakeun, disebut undak usuk basa atawa tatakrama basa. Undak usuk basa enas-enasna mangrupa sopat santun makéna basa, ku kituna, undak usuk basa sok dipasing-pasing jadi ragam basa lemes (hormat) jeung ragam basa kasar (loma, atawa teu hormat) anu dipaluruh tina jihat diversity (keberagaman basa jeung lingkungan).

3.3.2 Téhnik Ngumpulkeun data

Téhnik panalungtikan nu dipaké pikeun ngumpulkeun data nyaéta, téhnik obsérvasi, jeung wawancara. Obsérvasi didieu nyaéta pengamatan langsung ka lapangan pikeun ngumpulkeun data kandaga kecap pakakas tradisional anu aya di Kampung Naga. Dina téhnik ieu ogé digunakeun alat nu bisa ngarojong prosés panalungtikan, nya eta kaméra, jeung Hp. Wawancara dimaksudkeun pikeun meunangkeun data kandaga kecap pakakas tradisional ditilik tina jihat

interalationship,environment jeung diversity langsung ti informan atawa tokoh

masarakat nu langsung mikawanoh data-data anu baris dikumpulkeun.

3.3.2.1Téhnik Obsérvasi

Marshall dina Sugiyono (2010:316) nétélakeun yén tina obsérvasi, anu nalungtik bakal diajar ngeunaan paripolah, jeung ma’na tina éta paripolah.

(24)

37

Ai Herlina, 2015

Obsérvasi dilakukeun ku cara niténan langsung hiji objék data pakakas tradisional anu aya di Kampung Naga.anu bakal ditalungtik. Dina ieu kagiatan panalungtikan, obsérvasi dilakukeun ku cara rekaman gambar. Pikeun ngarojong proses panalungtikan tangtuna ngagunakeun média atawa alat saperti kaméra, handphone, jste. Obsérvasi dilaksanakeun sangkan meunang gambaran anu nyata ngeunaan kabudayaan Sunda, hususna pakakas tradisional. Léngkah-léngkah anu dilaksanakeun dina téhnik obsérvasi, nya éta:

1) nyieun pedoman obsérvasi,

2) ngalaksanakeun observasi ka lapangan

3) niténan langsung kaayaan masarakat Kampung Naga

4) Kaayaan masarakat diasupkeun kana naon-naon anu aya dina pedoman obsérvasi.

3.3.2.2Téhnik Wawancara

Esterberg (dina sugiyono, 2010:317) nétélakeun yén wawancara mangrupa patemon dua jalma pikeun nukeur informasi jeung idé ku cara tanya jawab nepi ka bisa meunang ma’na dina hiji topik.

Wawancara mangrupa téhnik anu dilakukeun ngaliwatan komunikasi langsung atawa Tanya jawab jeung Kuncén, masarakat Kampung Naga, wawakil ti kulawarga, patani, jeung tukang nyieun imah. Léngkah-léngkah dina ngalaksanakeun téhnik wawancara, di antarana nya éta:

1) nyieun pedoman wawancara;

2) yusun daptar patalékan jeung tujuan panalungtikan;

3) néang narasumber pikeun meunangkeun informasi ku cara wawancara; tuluy

4) nulis jawaban anu dipibeunang ku narasumber

3.3.3 Instrumen Panalungtikan

(25)

Ai Herlina, 2015

Numutkeun Arikunto (2010:192) instrumén panalungtikan nyaéta alat anu digunakeun dina waktu panalungtikan nu nyoko kana métode jeung téhnik panalungtikan nu digunakeun. Instrumén panalungtikan nu digunakeun pikeun ngumpulkeun data dina ieu panalungtikan nya éta:

a. Pédoman Obsérvasi

Pédoman wawancara nu baris aya di antarana mangrupa patalékan-patalékan. Obsérvasi didieu nyaéta pengamatan langsung ka lapangan pikeun meunangkeun data anu valid.

Tabél 3.1 Pedoman Obsérvasi

Lokasi Obsérvasi : Jenis Obsérvasi : Tgl Obsérvasi : Observer :

No Kode Daftar Tanya Dipake Ngartieun Istilah Sejen

b. Pédoman Wawancara

Pédoman wawancara digunakeun pikeun ngawawancara masarakat Kampung Naga, meunangkeun data dumasar kana masalah nu ditalungtik.

Tabél 3.2 Pedoman Wawancara

Wasta :

Jenis Kelamin :

(26)

39

Ai Herlina, 2015

Universitas Pendidikan Indonesia | repository.upi.edu | perpustakaan.upi.edu Kalunggguhan di kulawarga :

Pakasaban :

Jenjang atikan :

Kalungguhan di masarakat :

Patalékan :

No Patalékan

1. Naon waé pakakas anu digunakeun ku masarakat Kampung Naga, dina kahirupan sapopoé, hususna:

a. Pakakas Rumah tangga: b. Pakakas Tatanén: c. Pakakas Ngala lauk : d. Pakakas Ngebon :

2. Kumaha fungsina, éta pakakas tradisional teh?

3. Unsur lingkungan naon baé anu nyampak dina kandaga kecap pakakas tradisional?

4. Kumaha patalina antara kandaga kecap pakakas tradisional nu aya jeung tradisi masarakat Kampung Naga?

e. Kaméra jeung Hp

Ieu alat digunakeun pikeun ngadokuméntasikeun sakabéh kagiatan panalungtikan. Hasil ieu instrumén nya éta mangrupa gambar dua diménsi atawa visual.

3.4 Analisis Data

(27)

Ai Herlina, 2015

a. Reduksi data (data reduction)

Reduksi data nya éta analisis data anu dilakukeun pikeun milih hal-hal anu utama, fokus neangan kode pakakas rumah tangga, pakakas tatanen, pakakas ngala lauk, jeung pakakas ka kebon, sarta data ditilik tina jihat interrelationships, environment, jeung diversity . Data anu dipibeunang di lapangan ditulis/diketik dina wangun uraian atawa laporan terperinci.

b. Penyajian data (data display)

Panyajian data dilakukeun dina wangun uraian singgget, bagan, hubungan antar kategori, flowchart¸jst. Miles dan Huberman ( Sugiyono, 2007) ngebrehkeun yén anu palingmindeng digunakeun pikeun nyajikeun data dina panalungtikan kualitatif nya éta teks anu sipatna naratif.

Tabél 3.3 Kode Data

No Kode Data Data

c. Conclusion drawing/verification

Tina data anu geus dipibeunang, satuluyna dikategorikeun, diteangan téma jeung polana, tuluy nyieun kacindekkan. Kacindekkan awal anu diebrehkeun masih kenah sipatna samentara, jeung bakal barobah lamun teu kapanggih bukti anu kuat pikeun ngarojong kana tahap pangumpulan data.

3.4.1 Lengkah Ngolah Data

(28)

41

Ai Herlina, 2015

data nya éta mikir patalina data jeung kasang tukang nu ngabalukarkeun ayana sasaruan atawa bédana éta data, nu tuluy bisa dijieun hiji kacindekan panalungtikan.

Dina ieu panalungtikan, aya léngkah-léngkah ngolah data nu geus dikumpulkeun, di antarana:

1) Niténan deui data nu geus dikumpulkeun; 2) Ngayakeun transkrip rékaman wawancara; 3) Nyieun papasingan data;

4) Nganalisis data;

5) Ngadéskripsikeun data; jeung

6) Nyieun kacindekan tina data anu dipaluruh.

Tabél 3.4 Analisis Kandaga Kecap Pakakas Tradisional

No Data Kandaga

Kecap

Klasifikasi Fungsi Unsur

(29)

Ai Herlina, 2015

2) S : Sosial 3. Unsur Lingkungan

1) F : Fisik/abiotik

2) E : Ekonomis

(30)

Ai Herlina, 2015

BAB V

KACINDEKAN JEUNG REKOMENDASI

5.1. Kacindekan

Saluyu jeung rumusan masalah, aya opat kacindekan dina ieu panalungtikan. Ka opatna, leuwih condong kana fenomena basa jeung budaya di Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya. Budaya jeung basa anu dimaksud nyaeta kandaga kecap pakakas tradisional di Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya, anu mangrupa produk hasil tina pamangpaatan tutuwuhan sarta ajen tina kaarifan lokal masarakat Kampung Naga.

Dumasar hasil panalungtikan di Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya, kandaga kecap pakakas tradisional anu aya di Kampung Naga aya 79, anu masih keneh dipake aya 63. Klasifikasi kandaga kecap ditilik tina jihat Interraltionship di bagi jadi opat bagian, nya eta : 1) kandaga kecap tradisional dumasar pakakas rumah tangga, 2) kandaga kecap pakakas tradisional dumasar pakakas tatanen; 3) kandaga kecap pakakas tradisional dumasar pakakas ngebon; jeung 4) kandaga kecap pakakas tradisional dumasar pakakas ngala lauk.

(31)

Fungsi kandaga kecap pakakas tradisional anu aya di Kampung Naga ditilik tina jihat Environment kaasup kana fungsi individu. Unsur lingkungan anu nyampak dina kandaga kecap pakakas tradisional di Kampung Naga Desa Neglasari Kecamatan Salawu Kabupaten Tasikmalaya ditilik tina jihat Diversity kaasup kana lingkungan fisik, nya eta anu ngawengku karakter geografis saperti topografi (lembah, daratan,gunung, jrrd), lamun dina élmu biologi mah disebut lingkungan abiotic

Patalina antara kandaga kecap pakakas tradisional anu aya jeung tradisi masarakat Kampung Naga erat pisan. Katingali tina bahan anu di jieuna. Kitu deui masarakat di Kampung Naga erat pakaitna jeung alam. Anu bisa katiten dina palsafah silih asih silih asah jeung silih asuh. Masarakat Kampung Naga miara jeung ngamumule kaayaan lingkunganana anu bisa katiten dina sakabeh pakakas tradisional anu aya di luhur. Sawangan hirup ngeunaan hubungan manusa jeung lingkungan masarakat mangrupa gambaran kaayaan lingkungan di Kampung Naga.

5.2. Rekomendasi

Panalungtikan ieu, nembongkeun yén ulikan ekolinguistik kawilang penting pikeun dimangpaatkeun salaku péso keur nalungtik basa jeung lingkungan. Ieu panalungtikan mere wawasan yén élmu basa bisa dimangpaatkeun dina sagala widang kahirupan. Ku kituna, élmu basa lain ngan

saukur ngungkab msalah bener jeung salah dina basa, tapi oge ma’na na. Anapon

rekomendasi anu rek ditepikeun di antarana:

1) Panalungtikan ekolinguistik leuwih beunghar lamun leuwih dilegaan bahasan jeung studina. Komo deui, ulikan ekolinguistik masih keneh jarang ditalungtik. 2) Panalungtikan ekolinguistik bisa oge dijadikeun bahan ngabandingkeun jeung

(32)

Ai Herlina, 2015

KANDAGA KECAP PAKAKAS TRADISIONAL DI KAMPUNG NAGA DESA NEGLASARI KECAMATAN SALAWU KABUPATEN TASIKMALAYA

DAFTAR PUSTAKA

Al-Gayoni, Yusradi Usman. 2010. Penyusutan Tutur dalam Masyarakat

Gayo: Pendekatan Ekolinguistik (Tesis). Medan: Sekolah

Pascarjana USU.

Alwasilah, A. C., spk. (2009). Etnopedagogi: Landasan praktek pendidikan dan pendidikan guru. Kiblat Buku Utama, Bandung.

Arikunto, S. (2010). Prosedur Penelitian. Jakarta: PT Asdi Mahastya. Bang, J. Chr. dan Door, J. (1996). Language, Ecology.

Bang, J.Chr. dan Door, J. (1993). EcoLinguistics: A Framework. [online] Blackwell Publishers.

Bundasgaard, Jeppe & Sune Steffensen. 2000. “The Dialectics of Ecological Continuum.

Danadibrata, R. A. (2006). Kamus Basa Sunda. Bandung: Kiblat.

Fill, Alwin and Peter Mühlhäusler. 2001. The Ecolinguistics Reader Language, Ecology and Environment. London: Continuum.

Foley, William A. 2007. Anthropological Linguistics: An Introduction. Oxford: Fungsinya dalam Melestarikan Lingkungan”. Linguistika. Volume 9: No Gramedia.

Geertz. 1992. Tafsir Kebudayaan. Kanisius Press: Yogyakarta.

(33)

Jaenudin, 2013. Nama Perkakas Berbahan Bambu dalam Bahasa Sunda di Desa Parapatan, Kecamatan Purwadadi,. Kabupaten Subang (Kajian Ekolinguistik). Skripsi. Bandung: UPI.

Koentjaraningrat. (2009). Pengantar Ilmu Antropologi. Jakarta: Rineka Cipta.

Kridalaksana. 1984.Kamus Linguistik. Jakarta: Gramedia.

Laza. 2012. Khazanah Leksikon dan Budaya Keladangan Masyarakat Tolaki: Kajian Ekolinguistik” (Tesis). Kendari: Universitas Haluoleo.

Lindø, Anna Vibeke and Jeppe Bundsgaard (eds). 2000. Dialectical

Ecolinguistics Three Essays for the Symposium 30 Years of

Language and Ecology in Graz December 2000. Austria: Univerisity of Odense Research Group for Ecology, Language and EcologyLingkungan”: Bahan Matrikulasi bagi Karyasiswa Program Magister Linguistik. Denpasar: Program Pascasarjana UNUD

Lyons, John. (1971) Pengantar Teori Linguistik Cambridge:. University Press.

Mbete, Aron Meko. 2009. “Refleksi Ringan Tentang Problematika

Keetnikan dan Kebahasaan dalam Perspektif Ekolinguistik.”

Makalah Seminar Nasional Budaya Etnik III, USU Medan. Mbete, Aron Meko. 2009.”Refleksi Ringan tentang problematika keetnikan

dan kebahasaan dalam perspektif ekolinguistik”. Makalah Seminar Nasional Budaya Etnik III, USU. Medan.

Otto Sumarwoto, 1989. Ekologi, Lingkungan Hidup dan. Pembangunan. Jakarta: Gramedia.

(34)

83

Ai Herlina, 2015

KANDAGA KECAP PAKAKAS TRADISIONAL DI KAMPUNG NAGA DESA NEGLASARI KECAMATAN SALAWU KABUPATEN TASIKMALAYA

Ricklefs, Robert E. 1976. The Economy of Nature A Textbook in Basic Ecology. New York: Chiron Press Incorporated.

Sudaryat, Y. Spk . (2007). Makaya Basa jeung Sastra Sunda. Bandung: JPBD FPBS UPI.

---. (2009).Tata Basa Sunda Kiwari. Bandung: Yrama Widya. --- . (2009). Pragmatik dalam Bahasa Sunda.Bandung: JPBD

FPBS UPI.

--- . (2010). Pedaran Basa Sunda. Bandung: CV. Geger Sunten. --- . (2010). Ulikan Wacana Basa Sunda. Bandung: CV. Geger

Sunten.

--- . (2014). Wawasan Kesundaan. Bandung: Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah FPBS UPI.

Sugiyono. (2009). Metode Penelitian Bisnis (Pendekatan Kuantitatif, Kualitatif, dan R&D). Bandung: Alfabeta.

Sugiyono.(2007). Metode Penelitian pedidikan pendekatan kuantitatif, kualitatif, dan R&D.Bandung: ALFABETA

Sugiyono.(2010). Metode Penelitian Kuantitatif Kualitatif & RND. Bandung : Alfabeta.

Sukara, Endang. 2007. Man and the Biosphere. Jakarta: Yayasan Obor Indonesia.

Sukharani, Dewi. 2010. Leksikon Nomina bahasa gayo dalam lingkungan kedanauan lut Tawar: kajian ekolinguistik (Tesis). Medan: Sekolah Pascarjana USU.

Suryani NS, Elis. 2010. Kampung Naga di antara himpitan modernisasi. Tasikmalaya: Kota dan Kabupaten Tasikmalaya

Suyatna, A. (2002). Pengantar Metodologi Penelitian dan Pengajaran Bahasa. Bandung: UPI.

(35)

SUMBER INTERNET

Nababan. A. 2003, Pengelolaan Sumberdaya Alam Berbasis Masyarakat. http : //www. ulayat. or .id / artikel /pengelolaan – sumberdaya – alam – berbasis – masyarakat – adat / (diakses 10, februari, 2015).

DOKUMEN

Dinas Kebudayaan dan Pariwisata Bandung tahun 2008.

UU No. 32 Tahun 2009 tentang Perlindungan dan Pengelolaan Lingkungan Hidup.