3 Chính phủ nƣớc CHXHCN Việt Nam, Nghị định số 98/2020/NĐ-CP ngày 26 tháng 8 năm 2020 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thƣơng mại, sản xuất buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng. (đã đƣợc sửa đổi bởi Nghị định số 17/2022/NĐ-CP ngày 31 tháng 01 năm 2022 của Chính phủ).
140
Từ thực trạng những hạn chế của Bộ luật hình sự năm 2015 về bảo vệ ngƣời tiêu dùng nêu trên, chúng tôi đề xuất một số kiến nghị sửa đổi, bổ sung các quy định của Bộ luật hình sự năm 2015 về bảo vệ ngƣời tiêu dùng ở Việt Nam nhƣ sau:
Thứ nhất, dành một chương riêng trong Bộ luật hình sự quy định các tội xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng.
Hiện nay các tội xâm phạm quyền lợi ngƣời tiêu dùng ngày càng có chiều hƣớng gia tăng về quy mô và số lƣợng, đa dạng về hính thức do đó việc định danh các tội xâm phạm quyền lợi ngƣời tiêu dùng và quy định nhóm các tội phạm này trong cùng một chƣơng của Bộ luật hính sự là cần thiết, tạo điều kiện thuận lợi cho việc bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng bằng pháp luật hính sự.
Việc quy định các tội xâm phạm quyền lợi ngƣời tiêu dùng trong cùng một chƣơng là hoàn toàn có tình khoa học, bởi ví nhóm tội phạm này cùng có chung khách thể loại là quyền lợi của ngƣời tiêu dùng và “khách thể loại là cơ sở để hệ thống hóa các quy phạm trong Phần các tội phạm của Bộ luật hình sự thành từng chương”4.
Hiện nay ở nhiều nƣớc trên thế giới, các tội xâm phạm quyền lợi ngƣời tiêu dùng và các chế tài hính sự đƣợc hệ thống hóa trong luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng, hoặc bộ luật hính sự thành một nhóm tội phạm riêng. Ở Singapore, các tội xâm phạm quyền lợi ngƣời tiêu dùng và các chế tài hính sự đối với các tội phạm đó đó đƣợc quy định tại Phần V của Luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng Singapore; Ở Trung Quốc, các hành vi xâm phạm quyền lợi ngƣời tiêu dùng và chế tài hính sự đối với các hành vi xâm phạm quyền lợi ngƣời tiêu dùng đƣợc quy định trong Chƣơng VII của Luật bảo vệ ngƣời tiêu dùng.5
4 Nguyễn Ngọc Hòa (Chủ biên), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam – Tập 1, NXB Công an nhân dân, Hà Nội – 2011, tr91.
5 Cục Quản lý cạnh tranh - Bộ Công Thƣơng, So sánh Luật bảo vệ người tiêu dùng một số nước trên thế giới – Bài học kinh nghiệm và đề xuất một số nội dung cơ bản quy định trong dự thảo Luật bảo vệ người tiêu dùng của Việt
Nam, http://cuts-
hrc.org/images/stories/doc/full%20report_so%20sanh%20mot%20so%20luat%20bv%20ntd%20tren%20the%20gioi
%20%20de%20xuat%20cho%20vn.pdf. Truy cập ngày: 15/3/2022.
141
Ngoài ra, ở Trung Quốc, các tội sản xuất, buôn bán hàng giả và hàng kém chất lƣợng đƣợc quy định trong một mục riêng (Mục 1) Chƣơng III Phần các tội phạm của Bộ luật hình sự Trung Quốc năm 1997.6
Thứ hai, cần tăng hình phạt đối với một số tội xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng.
Cần tăng hính phạt đối với một số tội xâm phạm quyền lợi ngƣời tiêu dùng, trong đó có Tội vi phạm quy định về cung ứng điện theo quy định tại khoản 3 Điều 199 Bộ luật hính sự năm 2015. Ngoài hính phạt tù là hính phạt chình, cần quy định hính thức phạt tiền là hính phạt bổ sung đối với các tội xâm phạm quyền lợi của ngƣời tiêu dùng mà ngƣời phạm tội có động cơ vụ lợi và thu lợi bất chình từ hành vi phạm tội. Mức phạt tiền cần tƣơng xứng với lợi nhuận mà ngƣời phạm tội thu đƣợc và thiệt hại về tài sản mà ngƣời phạm tội gây ra. Có nhƣ vậy mới có đánh mạnh vào lợi ìch kinh tế của ngƣời phạm tội, đạt đƣợc mục đìch trừng trị riêng và phòng ngừa chung.
Thứ ba, cần có sự phân biệt rõ ràng giữa các tội sản xuất, buôn bán hàng giả về hình thức và các tội sản xuất, buôn bán hàng kém chất lượng (hàng giả về chất lượng).
Để bảo vệ ngƣời tiêu dùng bằng pháp luật hình sự một cách có hiệu quả, thì phải có sự phân biệt rõ ràng giữa các tội sản xuất, buôn bán hàng giả về hình thức và các tội sản xuất, buôn bán hàng kém chất lƣợng. Trong thực tế, hàng giả về hình thức không phải lúc nào cũng là hàng kém chất lƣợng, mà ngƣợc lại, có những hàng giả về hình thức nhƣng có chất lƣợng tốt hơn hàng thật, và do đó không xâm phạm quyền lợi ngƣời tiêu dùng. Do đó, có quan điểm cho rằng “nhiều khi vấn đề hàng giả là câu chuyện của hành vi cạnh tranh không lành mạnh, xâm phạm sở hữu trí tuệ liên quan đến việc xâm hại trật tự quản lý kinh tế, trật tự công cộng và quyền lợi của nhà sản xuất chứ không phải là quyền lợi người tiêu dùng. Chúng tôi cho rằng, không thể gộp hành vi sản xuất, buôn
6 Quốc hội nƣớc Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, Bộ luật hình sự nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa năm 1997. (National People's Conngress of the People's Republic of China, Criminal Law of the People's Republic of China 1997). https://www.oecd.org/site/adboecdanti-corruptioninitiative/46814270.pdf. Truy cập ngày 15/3/2022.
142
bán hàng giả về hình thức với hành vi sản xuất, buôn hàng kém chất lượng, độc hại gây nguy hiểm cho tính mạng, sức khỏe, quyền lợi kinh tế của người tiêu dùng”.7
Bộ luật hính sự ở một số quốc gia đã quy định rất cụ thể các hành vi sản xuất, buôn bán hàng kém chất lƣợng. Bộ luật hính sự Trung Quốc dành toàn bộ Mục 1 Chƣơng III Phần các tội phạm với 11 điều luật quy định tội phạm và hính phạt đối với các hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả và hàng kém chất lƣợng. Phần lớn các tội phạm đƣợc quy định trong Mục này đều quy định tội sản xuất, buôn bán hàng kém chất lƣợng (hàng độc hại, hàng không đạt tiêu chuẩn) nhƣ: Tội sản xuất hoặc bán các loại thuốc có chất lƣợng kém gây hại nghiêm trọng cho sức khoẻ con ngƣời (Điều 142), Tội sản xuất hoặc bán thực phẩm không đạt tiêu chuẩn vệ sinh gây hại nghiêm trọng cho sức khoẻ con ngƣời (Điều 143), Tội pha chế thực phẩm với các nguyên liệu phi thực phẩm độc hại (Điều 144), Tội sản xuất hoặc bán dụng cụ y tế, dụng cụ hoặc vật liệu vệ sinh y tế không đạt tiêu chuẩn gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khoẻ con ngƣời (Điều 145), Tội sản xuất hoặc bán mỹ phẩm không đạt tiêu chuẩn vệ sinh gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 148)...8
Từ những phân tích nêu trên, chúng tôi nhận thấy cần tách hành vi sản xuất, buôn bán hàng giả về hình thức với hành vi sản xuất, buôn hàng kém chất lƣợng thành các tội phạm khác nhau, theo đó chế tài đối với hành vi sản xuất, buôn hàng kém chất lƣợng cần nghiêm khắc hơn mới đủ sức răn đe đối với ngƣời phạm tội. Cần cơ cấu lại các điều 192, 193, 194, 195 của Bộ luật hình sự năm 2015 thành 5 điều quy định cho các tội sau đây:
Tội sản xuất, buôn bán hàng giả gây hậu quả nghiêm trọng; Tội sản xuất, buôn bán hàng độc hại gây nguy hiểm cho tính mạng, sức khỏe ngƣời tiêu dùng; Tội sản xuất, buôn bán hàng kém chất lƣợng là lƣơng thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm; Tội sản xuất, buôn bán hàng kém chất lƣợng là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh; Tội sản xuất, buôn bán hàng kém chất lƣợng là thức ăn dùng để chăn nuôi, phân bón, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây trồng, giống vật nuôi.
7 Đinh Thế Hƣng, Bảo vệ người tiêu dùng bằng pháp luật hình sự, Tạp chí Kiểm sát, số 9/2010, tr29.
8 Quốc hội nƣớc Cộng hòa nhân dân Trung Hoa (1997), Bộ luật hính sự nƣớc Cộng hòa nhân dân Trung Hoa.
(National People's Conngress of the People's Republic of China (1997), Criminal Law of the People's Republic of China). https://www.oecd.org/site/adboecdanti-corruptioninitiative/46814270.pdf, truy cập ngày 15/3/2022.
143
Ngoài ra, cần bổ sung thêm một số điều luật trong Bộ luật hính sự năm 2015 quy định các tội sau đây: Tội sản xuất, buôn bán hàng kém chất lƣợng là dụng cụ y tế, dụng cụ hoặc vật liệu vệ sinh y tế, Tội sản xuất, buôn bán mỹ phẩm không đạt tiêu chuẩn vệ sinh gây hậu quả nghiêm trọng…
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Chình phủ nƣớc CHXHCN Việt Nam, Nghị định số 98/2020/NĐ-CP ngày 26 tháng 8 năm 2020 của Chình phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chình trong hoạt động thƣơng mại, sản xuất buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng.
2. Chình phủ nƣớc CHXHCN Việt Nam, Nghị định số 17/2022/NĐ-CP ngày 31 tháng 01 năm 2022 của Chình phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của các nghị định quy định về xử phạt vi phạm hành chình trong lĩnh vực hóa chất và vật liệu nổ công nghiệp; điện lực, an toàn đập thủy điện, sử dụng năng lƣợng tiết kiệm và hiệu quả;
hoạt động thƣơng mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi ngƣời tiêu dùng; hoạt động dầu khì, kinh doanh xăng dầu và khì.
3. Cục Quản lý cạnh tranh - Bộ Công Thƣơng, So sánh Luật bảo vệ người tiêu dùng một số nước trên thế giới – Bài học kinh nghiệm và đề xuất một số nội dung cơ bản quy định trong dự thảo Luật bảo vệ người tiêu dùng của Việt Nam, http://cutshrc.org/images/stories/doc/full%20report_so%20sanh%20mot%20so%20lu at%20bv%20ntd%20tren%20the%20gioi%20%20de%20xuat%20cho%20vn.pdf.
Truy cập ngày 15/3/2022.
4. Nguyễn Ngọc Hòa (Chủ biên), Giáo trình Luật hình sự Việt Nam – Tập 1, NXB Công an nhân dân, Hà Nội – 2011.
5. Đinh Thế Hƣng, Bảo vệ người tiêu dùng bằng pháp luật hình sự, Tạp chí Kiểm sát, số 9/2010.
6. Quốc hội nƣớc CHXHCN Việt Nam, Bộ luật hình sự năm 2015.
7. Quốc hội nƣớc Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, Bộ luật hình sự nƣớc Cộng hòa nhân dân Trung Hoa năm 1997 (National People's Conngress of the People's Republic of
144
China 1997, Criminal Law of the People's Republic of China).
https://www.oecd.org/site/adboecdanti-corruptioninitiative/46814270.pdf. Truy cập ngày 15/3/2022.
145
12. MỘT VÀI LUẬN ĐIỂM VỀ VẤN ĐỀ HÌNH THỨC ĐIỀU TRA TẬP THỂ