[NGHIEN CUU I RESEARCH]
Cac dac khu kinh te cua Trung Quoc
Nhung gai y cho Viet Nam
PGS.TS Le Van Sang TS. Nguyen Minh Hang
Trung tam Kinh te Chau A - Thai Binh Dtrang
Nhieu nghien ciru tren the giai di den ket luan, sir phat trien kinh te ky dieu cua Trung Quoc 30 nam qua chu yeu do chinh sach cai each mof cira du-a den, trong do su sang tao cac hinh thirc md ci/a
vung ven bien - cac dac khu kinh te tir thap den cao, tir nho den Idn, tir mien duyen hai tien sau vao luc dja ddng vai trd quyet dmh.
I. VE CAC LOAI HINH DAC KHU KINH TE CUA TRUNG QUOC
Nen kinh te thj trudng XHCN d i e sic Trung Qudc la nen kinh te md thanh cdng b i c nhat tren the gidi hien nay. Tir khi xiy dyng the che kinh te thi trudng XHCN dac sic Trung Qudc, hg da xic dinh ro chien lugc md ctra vdi ben ngoai d nhieu cap dp, "trgng diem md cua khu vyc duyen hii, tirng budc md cua luc dja", hinh thinh ket ci'u md loan dien, da ting. Ndi dung cu the gdm: xiy dyng cic khu kinh te dac biet (ggi tit la d i e khu), cac thanh phd md ctra duyen hai, xay dyng cac khu khai phat kinh te duyen hii, khu vyc kinh le md viing bien, khu vyc kinh te md vting sdng, thanh phd md luc dia. ,Sau khi Hong Kdng, Ma Cao trd ve vdi Tmng Qudc, hp thyc hien chinh sich "mgt qudc gia hai che do", xiy dyng dac khu hanh chinh Hong Kdng, Ma Cao, giir nguyen he thdng kinh le ty do ciia hai vting niy, bie'n chting thinh ciu ndi quan trgng gitra kinh te dai lyc vdi kinh te the gidi, thtic day cii each kinh te Trung Qudc di vao ting siu, phat trien thi trudng hien dai, hgi nhip siu rdng vao nen kinh le the gidi.
Xet ve mat sing tao ra cac loai hinh khu kinh te ty do d mdt qudc gia dang phit trien chuyen doi nen kinh
te ttr ke hoach tap tmng sang kinh te thj tmdng, thi Trung Qudc xirng ding nhan tam huy chuang quan quin the gidi.
Sau day la nhung loai hinh khu kinh te ty do cua Trung Qud'c theo cich phan loai ctia nghien ciru nay.
1. Dac khu kinh te tong hgp dac biet, goi tit la dac khu kinh te
Die khu kinh te' li "cua ngd" md cua ddi ngoai cua Tmng Qudc, li con dudng d i e biet de nudc nay tin dung ngudn vdn nudc ngoai, thu htit ky thuat lien tie'n, tie'p can thi tmdng qudc te. Theo cich ndi ciia dng Ding Tieu Binh (thing 11/1984) la cac d i e khu kinh 16' phai hoan thanh nhiem vy "4 cira so" la ctra sd ky thuat, ctra so quan ly, ctra so tri thirc vi ctra sd chinh sach ddi ngoai". Chinh phti Trung Qudc ap dung chinh sach v i ca che quan ly kinh te rieng ddi vdi die khu kinh te. Chii yeu la:
- Die khu dugc xiy dyng chii ye'u de tin dung nguon vd'n nudc ngoai; co cau ciia d i e khu kinh te la sy tdng hgp ciia cac loai thanh phan kinh le gdm doanh nghiep nha nudc, doanh nghiep tip the, doanh nghiep tu nhin, doanh nghiep cd vdn dau tu nudc ngoai v.v... van dgng theo kinh te thi trudng trong sy
3 4 S 6 2 5 3 + Z 5 4 NC3AY 1 7 / 0 3 / Z D D 9
TO'NG HOP • PHAN TiCH - DU BAO
quin ly ciia mdt chinh quyen d i e khu.
- Dua ra thyc hien nhieu chinh sich uu dil vi thuin tien trong xuit nhap canh cho cic thuang gia nudc ngoii vao diu tu.
- Quyen han quin ly kinh te ciia chinh quyen dac khu kha Idn. Ttr nam 1980 Qud'c Vy vien Trung Qud'c da lin lugt quye't dinh cic die khu kinh te tdng hgp li Thim Quyen, Chu Hii, Sin Dau, Ha Mdn va Hii Nam.
2. Khu khai phat kinh te ky thuit (goi tdt la khu khai phat)
Nam 1984, sau khi tryc tiep thi sit die khu Thim Quyen, Dang
lieu Binh khing dinh quyet sach phit trien dac khu kinh te, dng ndi:
"Chung ta thanh lip d i e khu, thyc hien chinh sich md ctra, phai xic dinh ro tu tudng chi dao, dd li md chu khdng phai thu." "Ngoii nhirng dac khu hien nay ra, cd the tinh de'n viec md them vai khu vyc nira, tang th6m vai thanh phd md ctra duyen hai Nhting khu nay khdng ggi la dac khu, nhung cd the ap dung mot s6 chinh sach ciia dac khu."
Theo quyet dinh cua TW Ding Cdng sin vi Qud'c Vu vien Tmng Qudc, tir 26/3 de'n 6/4/1984 tai Bic Kinh da di^n ra hpi nghj ban ve phat trien cic thinh phd md cira vting duyen hii. Hdi nghj da tiep thu y kien chi dao cua nhi kien true su
"cii cich md cua" Trung Qudc — dng Dang Tieu Binh ve viec md cua vdi nudc ngoai va nhtrng vin d^ lien quan den dac khu; da nhin manh den cic van de nhu lim the nio de cd nhung budc ddt phi, md cua rdng hon, tin dung vdn dau tu nudc ngoai nhieu hon, thu hiit ky thuat lien tie'n ciia the gidi. Hpi nghi da dua ra viec timg budc xiy dyng cac khu khai thic phit trien kinh te ky thuat (ggi tit li khu khai phit) va thinh phd md cua ven bien.
Trong bdi cinh lich sir dd, tir nam 1984 de'n 1986, Qud'c Vu vien da lin lugt phe chuan viec thinh lip 14 khu khai phit cip qud'c gia dau lien ciia Trung Qud'c. Cting vdi viec khdng ngirng cai each the che kinh te ciia Trung Qud'c, ap dung hai chien lugc ldn d hai khu vyc cdng nghiep tmyen thdng vdi viec hinh thinh cue dien md cua ddi
ngoai toin dien, pham vi rdng, nhieu ting b i c va viec md rdng khu phia Tiy, chin hung Dong Bic v.v..., den cud'i nam 2006 da cd 54 khu khai phat cap nhi nudc dugc Qudc Vy vien phe chuan thinh lip, tu 14 thinh phd md cua duyen hai dugc phe chuan diu tien md rgng ra 31 tinh, khu tu tri, thinh phd trgc thuoc trong ca nudc. Trong dd 10 tinh thanh duyen hai (gdm c i Bic Kinh) da thanh lap 32 khu; 8 tinh thanh Tmng bd thinh lip 9 khu; 12 tinh thinh phia Tiy (gdm ca Quing Tiy) da xay dung dugc 13 khu.
Tdng dien tich qu>' hoach cua 54 khu khai phat cap nhi nudc niy la 888 km2, trong dd 32 khu d phia Ddng chiem 682,02 km^, 9 khu Trung bd chiem 93,74 km^, 13 khu d phia Tay chiem 111,75 km-^.
Cung vdi su phit trien cic khu khai phit cip qudc gia, cic dja phuong cung phit trien rit manh cic khu khai phit. Nam 2003 con sd khu khai phit cap dja phuang len tdi 6.866 khu. Sy lam dung quy dat vi sy kem hieu qui cua nhieu dia phuong d i budc nhi nudc phii dieu chinh. Nam 2004, sd khu khai phit cip dja phuong giim xudng cdn 2.053 khu, dien tich quy hoach dugc rut xud'ng tu 386 ngin km^
xudng cdn 137 ngin km^.
Muc tieu ciia cic khu khai phit li phit huy tdi da uu the vdn cd cua thinh phd, trong mdt thdi gian ngin xiy dyng mdi tmdng lot dep de thu htit cic nhi diu tu nudc ngoii, hgc hdi kinh nghiem quin ly kinh te hien dai, thue day kinh te vi ky thuat dia phuang phit then ban.
Theo cich ndi ctia ngudi Trung Qudc, phai "lam td cho phugng hoing de'n de trung"
Bien phip chinh sich phat then cic khu khai phat nhu ong Dang
s o ZS3 + ZS-i MQAV 1 7 / D 3 / Z a a 9
3 5
[NGHIEN CUU I RESEARCH]
Tieu Binh ndi: "... khdng ggi la dac khu nhung cd the ap dung mdt sd chinh sach cua dac khu". Tren thyc te, cac chinh sach phat trien thinh cdng d cac dac khu kinh te deu dugc img dung vao cac khu khai phat vdi nhieu khia canh uu dai ban de thu hut diu tu nudc ngoii, dac biet dau tu cua cac cdng ty xuyen qudc gia.
Cung vdi sy phit trien nhanh chdng cua khoa hgc ky thuat va kinh te the gidi, ky thuit cao mdi va sy phit trien cua nd da trd thinh hat nhan ciia canh tranh qudc te, trd thinh giudng cdt cho sy phit trien kinh te, li tieu chi ctia ngudn lyc tdng hgp dil nudc. Do vay chinh phil Tmng Qud'c d i i p dung c i c chinh sich dac biet, thue day cac khu khai phit hudng vio phat trien cic ky thuit cao mdi. Do vay khu khai phit trd thinh bd phin ci'u thinh quan trgng cua chie'n lugc phit trien ky thuit cao mdi ciia dat nudc, dang phit trien nhanh chdng, trd thinh khu vyc phit trien da dang hoi ky thuit cao mdi cua Trung Qud'c. Nhung thinh cdng lieu bieu ciia cic khu khai phit niy nhu Khu cdng nghe cao Quan Tmng Thdn (Bic Kinh), khu khai phil Nam Thdng v.v... (se dugc phin tich ky d phin sau).
3. Thanh phd md ciia
Sau nhtrng thinh cdng budc dau cua cic dac khu kinh te, dng Dang Tieu Binh da chi dao xay dung cac dac khu mdi nhu tren, ddng thdi chi dao md cira mdt sd thanh phd ven bien.
Thanh cdng cua 14 thanh phd md cira duyen hai da tao cho Trung Qudc niem tin, manh dan thue day xay dyng cac tinh thanh md cira luc dia, die biet la cic tinh thinh md ctra viing bien gidi.
4. Phat trien lien ket kinh te viing ven bien, tao dung cac cue tang trudng kinh te
Sy thinh cdng cua chinh sach dac khu kinh te va thanh phd md cira ven bien da thue day Trung Qudc xay dyng sang tao md hinh lien ket kinh te tieu vting ven bien, tao ra cac cyc tang trudng manh ctia dat nudc. De'n nay khu vyc ven bien da lan lugt hinh thanh bdn cyc tang trudng kinh te cap nha nudc gdm "Tam giac tang trudng Trudng Giang", "Tam giac tang trudng Chau Giang", "Khu mdi Tan Hai" va "Khu kinh te mdi Vinh Bic Bg Quang Tay".
5. Dac khu hanh chinh Hong Kdng, Ma Cao.
Bing chinh sich "mgt qudc gia hai che do", d i e khu hanh chinh Hdng Kdng, Ma Cao thyc sy trd thinh loai die khu kinh te phat trien cao nhat Tmng Qud'c hien niy, cd vai trd quan trgng ddi vdi cdng cudc cii each md cua ciia Tmng Qudc, dugc Tmng Qudc coi li cira ldn phia nam md ra the gidi, la "cau ndi" kinh te trong nudc vdi the gidi, tbuc day nang cap ket cau nganh nghe kinh te trong nudc, gdp phan to Idn ddi vdi sy phat trien ngoan muc cua Tmng Qudc nhirng nam qua, tie'p tyc phat huy vai trd dgng lyc tbuc day kinh te Tmng Qud'c phit trien, hdi nhap qudc te trong thdi gian tdi.
II. MOT SO KET LUAN RUT RA
QUA SU PHAT TRIEN CAC DAC
KHU KINH TE CUA TRUNG QUOC 1. Su lua chon dia diem xay dung dac khu kinh te
Tai sao Tmng Qudc quye't dinh xiy dyng dac khu kinh te nay? Dd la vi cac nai nay deu cd lich sir lau dai tiep xuc vdi nudc ngoai ciia Tmng
Qud'c, n i m sat cac thj trudng tu bin (Tham Quyen tie'p giap vdi Hong Kdng, Chu Hai n i m canh Ma Cao, San Dau va Ha Mdn ddi dien vdi Oil Loan), giao thdng dudng bien dudng sdng rat thuin tien vdi ben ngoii. Cac dac khu nay cdn la qu6 huong cua hang chuc trieu ngudi Hoa va Hoa kieu d nudc ngoai. Ho cd vdn, cd kha nang quan ly hi6n dai, cd kinh nghiem boat ddng tai chinh, cd kien tbuc tie'p thi... Nhieu ngudi trong so hg giir nhtrng vi tri quan trgng trong hau het cac nganh kinh doanh khip Ddng Nam A.
Cic dac khu nay deu chgn noi cd cang bien nudc sau vi chgn vting da't hoang hoa hoac viing dat thua dan gin bien. Ching ban dac khu Thim Quyen dugc xiy dyng tai mgt ling chii ri't ngheo, din thua, cd cing nudc sau, tie'p giap vdi Hong Kdng.
2. Dac diem ciia cac dac khu kinh te Trung Qudc
Cic dac khu kinh te (Special Economic Zones- Sezs) ciia Tmng Qudc cd ding d i p nhu cic khu che xuat (Expoct Processing Zones- EPZs) d mgt sd nudc dang phat trien dugc thanh lap de thu but FDI, ap dung va chuyen giao cdng nghe mdi va ky ning quan Iy, md rdng xuat khau, tao cdng an viec lam, tao thuan Igi cho nen kinh te phit trien thdng qudc lien ket kinh te trong va ngoii d i e khu. Nhung die khu kinh te ciia Tmng Qudc khdng hoin loan la ban sao ciia FPZs, nd cd nhieu net rieng sang tao.
3. Thanh tuu phat trien vk nhung thach thiic moi ciia cac ddc khu kinh te Trung Quoc.
3.1 Nhung ttianh lini
3.1.1 Nhtrng thanh tyu kinh t^' vi md
3 6
S 6 2 5 3 + 2 5 4 ISIGAY 1 7 / 0 3 / 2 0 0 9
TONG HOP - PHAN TICH • DU BAO
Cic dac khu kinh te da cd kha nang thu hut vdn nudc ngoii va trong nudc de bu thu nhip ttr thue, day manh diu tu vao dai luc va khuyen khich phit trien kinh te ctia nhimg viing lac hiu. Hiu bet cic dac khu kinh te ty do deu trd thinh cic cyc tang trudng de phit trien nen kinh te qudc din vi vyc diy cic tmng tim kinh te tmyen thdng nhu Khu mdi Phd Dong thinh phd Thugng Hii va khu khai phat kinh te va cdng nghe Thien Tan.
3.1.2. Thanh tyu chinh sich kinh te vi mo
Cic dac khu kinh te cua Tmng Qudc khdng chi la
"ctra sd" cua chinh sach md cua, thu htit vdn nudc ngoai, cdng nghe lien lien va kinh nghiem quin ly m i cdn li cic co sd thi diem cii cich the che kinh te nhim tao ra nen kinh te thi trudng XHCN d i e sic Tmng Qudc. Nhtrng thu nghiem d i dugc thyc hien diu lien d cic dac khu kinh te va cac khu khai phit, sau dd cic kinh nghiem thanh cdng niy dugc nhin rdng tren tpin qud'c.
3.2 Nhirng thdch thue mai cua cac dgc khu kinh te Trung Qud'c
3.2.1 Nhimg thich thue ben trong
Dya vao vj the ven bien vi chinh sich uu dai, cac dac khu kinh le da trd thinh cic thinh phd hay dd thi hien dai vi ddng thdi la cic tmng tam kinh te. Sy cich biet gitra vting ven bien va dat lien, giira cic khu die khu vi cic viing khic ngiy cang Idn. Dieu dd se cin trd muc tieu cudi cung cua Trung Qudc li phit trien hii hoi. Vi sy mit can ddi nay da gay ra nhieu van de chinh trj vi xa hgi nghiem trgng.
3.2.2 Nhtrng thach thtrc ben ngoai
Nhung cam ket va luit se inh hudng de'n chinh sich uu lien uu dai ciia cic dac khu kinh te vi Tmng Qudc d i li thinh vien day dii cua WTO nam 200 I.Ben canh cac nguyen tic tdi hue qudc, ddi xtr qud'c gia, lgi nhuin cdng bing va ciing cd lgi, giam thue hai quan, WTO cung cd nhung nguyen tic khic ve chdng phi gii, chdng trg cip, chdng ban ngach, minh bach, thdng nhit ve chinh sach kinh te va he thdng thue hii quan thip. Tuy nhien, mdt sd chinh sich uu lien uu dai ciia mgt sd die khu kinh te miu thuin vdi nhung nguyen tic nay, di^u nay se anh hudng de'n sy phit trien ciia cic dac khu kinh te trong tuong lai.
4. Hudng phat trien cac ddc khu kinh te Trung Qudc thdi gian tdi
4.1 Mo rong tham gia phdn cong quoc te
Nhtrng nam 80, muc tieu chu yeu cua qui trinh md ctra vdi nudc ngoii cua Tmng Qud'c li ning cao muc do dya vio thuong mai, nhim ning cao ti trgng mau dich xuit nhip khau trong tdng gii tri sin xuat qudc din. Budc vao nhimg nam 90, qua trinh md ctra dd'i ngoai ctia Tmng Qud'c bit dau timg budc tham gia vao sy chuyen hoa phan cdng qud'c te.
4.2 Di lien phong trong xdy dung co che kinh te thi truong, xdy dung kinh nghiem qudn ly kinh te thi truong
Dac khu kinh te mac du li khu vyc kinh te phit trien nhat ctia Tmng Qud'c, nhung vin chua hoan thanh qua trinh cii cich the che kinh te thi tmdng XHCN. Cic dac khu kinh te da cd nen ting khi vung trong cii cich md cua, song vin phii xiy dyng the che kinh te thi trudng trong nhirng nam tdi.
4.3 Thu hilt dau tu cua cdc cong ty xuyen qud'c gia, thue ddy cdc cong ty Trung Quoc ddu tu ra nuoc ngodi
4.4 Phdt huy vai tro quan trong trong he thong hop tdc kinh te Trung Hoa
4.5 Loi dung thi truong tien te, thu hut udn de phdt trien
4.6 Phdt trien chirc ndng khu tti do thuong mgi qud'c le
III. NHITNG GO! Y CHO VIET NAM TU SU PHAT TRIEN CAC DAC KHU KINH TE CUA TRUNG QUOC
Nhieu nghien ctixi tren the gidi di de'n ket luan, sy phit trien kinh te ky dieu cua Trung Qudc 30 nam qua chu y^u do chinh sich cii cich md cua dua den, trong dd sy sing tao ra cic hinh tbuc md cua ddi ngoai vting duyen hii — cic dac khu kinh te tir thap de'n cao, tu nhd de'n ldn, tu mien duyen hii lien siu dan vao luc dja ddng vai trd rit quyet djnh.
Nghien ciru ciia de tai cua chting tdi cho phep di de'n ket luin, mpi Ipai hinh dac khu kinh te ctia Tmng Qudc deu li nhtrng ggi y let cho Viet Nam, deu cd thd vin dung sing tao vio hoan canh Viet Nam trong thdi dai mdi toin cau hoi kinh te ngiy nay, trong dd ding chil y nhat li cic loai hinh dac khu kinh le nhu cic dac khu kinh te duyen hai, cac khu khai phat kinh te ky thuat duyen hai, cac khu bao thue duyfen hai, cac thanh phd md cua duyen bai, va tdng hgp ban, bao trum len tit c i cic loai hinh tren li cic tam giic tang trudng kinh te duyen hii hay cac cyc tang trudng duyen hii •
S 6 2 5 3 + 2 5 4 I 7 / 0 3 / 2 0 0 0
