NGHIÊN CỨU TRAO ĐỖI - - - -
MỘT SÔ GIẢI PHÁP GÓP PHẦN NÂNG CAO HIỆU Lực, HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ Nước TRONG BỐI CẢNH
DẠI DỊCH COVID -19
SOME SOLUTIONS CONTRIBUTE IMPROVING EFFICIENCY AND FFECTIVENESS OF STATE BUDGET MANAGEMENT IN THE
CONTEXT OF THE COVID-19 PANDEMIC
Phạm Hồ Việt Anh, Lương Phước Thuận Tóm tắt: 1. Đặt vấn đề
Ngân sách nhà nước có vai trò đặc biệt quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại của đất nước, nhất là trong bối cảnh đại dịch Covid - 19 đang diễn biến hết sức phức tạp ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến tình hình phát triển kinh tế - xã hội và đời sống của nhân dân. Bài viết đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, qua đó góp phần tiếp tục bảo đảm nền tài chính quốc gia an toàn, bền vững.
Từ khóa: Ngân sách nhà nước, quản lý ngân sách nhà nước.
Abstract:
The state budget plays a particularly important role in all economic, political, cultural, social, defense, security and foreign affairs activities of the country, especially in the context of the Covid - 19 pandemic is happening very complicatedly, very seriously affecting the socio-economic development and people’s life. The article proposes a number of solutions to contribute to improving the effectiveness and efficiency of state budget management in the context of international economic integration, thereby contributing to further ensuring a safe and sustainable national financensteady.
Keywords: State budget, state budget management.
Báo cáo đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm giai đoạn 2016 - 2020 và phương hướng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm giai đoạn 2021 - 2025 trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2016 - 2020, Đảng ta đánh giá:
“Cơ cấu thu chuyển dịch tích cực theo hướng tăng tỷ trọng thu nội địa, các nhiệm vụ chi được thực hiện theo hướng tăng dần tỷ lệ chi đầu tư phát triển, giảm dần chi thường xuyên, bảo đảm các mục tiêu về bội chi và nợ công”; đồng thời, Đảng ta nhận định về bối cảnh tình hình trong nước giai đoạn tới nền kinh tế phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, tiềm ẩn nhiều rủi ro,
ThS. Phạm Hồ Việt Anh
Ban Tố chức Thành ủy cần Thơ Email: [email protected] ĐT: 0907 877 675
ThS. Lương Phước Thuận
Phòng Khoa học và Hợp tác quốc te - Trường ĐHXD Miền Tây
Email: [email protected] ĐT: 0939 791 819
Ngày nhận bài: 15/02/2022 Ngày gửi phản biện: 28/02/2022 Ngày chấp nhận đăng: 08/3/2022
90
số 47 - Ọuộ I năm 2022NGHIÊN CỨU TRAO ĐÔÌ
trong đó nhu cầu vốn đầu tư phát triển kinh tế - xã hội rất lớn trong khi đó nguồn vốn nhà nước, vốn ưu đãi và viện trợ đều có xu hướng giảm. Bên cạnh đó, đợt bùng phát dịch Covid - 19 lần thứ 4 đã ảnh hưởng nặng nề đến tình hình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong năm 2021 và có thể sẽ kéo dài trong năm 2022. Do đó, yêu cầu đặt ra trong giai đoạn hiện nay là phải nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước, nhất là trong bối cảnh đại dịch Covid - 19 đang diễn biến hết sức phức tạp, ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến tình hình phát triển kinh tế - xã hội và đời sống của nhân dân.
2. Nội dung
2.1. Khái quát một số nội dung về ngân sách nhà nước
Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo iảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Theo đó, ngân sách nhà nước gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Ngân sách trung ương là các khoản thu ngân sách nhà nước phân cấp cho cấp trung ương hưởng và các khoản chi ngân sách nhà nước thuộc nhiệm vụ chi của cấp trung ương. Ngân sách địa phương là các khoản thu ngân sách nhà nước phân cấp cho cấp địa phương hưởng, thu bổ sung từ ngân sách trung ương cho ngân sách địa phương và các khoản chi ngân sách nhà nước thuộc nhiệm vụ chi của cấp địa phương.
2.2. Một số quy định của pháp luật về quăn lý ngân sách nhà nước
Quy định của pháp luật về quản lý ngân sách nhà nước bao gồm quy định về lập, chấp hành, kiểm toán, quyết toán, giám sát ngân sách nhà nước; nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có liên quan trong lĩnh vực ngân sách nhà nước.
Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 quy định các khoản thu ngân sách nhà nước bao gồm toàn bộ các khoản thu từ thuế, lệ phí; toàn bộ các khoản phí thu từ các hoạt động dịch vụ do cơ quan nhà nước thực hiện, trường hợp được khoán chi phí
hoạt động thì được khấu trừ; các khoản phí thu từ các hoạt động dịch vụ do đơn vị sự nghiệp công lập và doanh nghiệp nhà nước thực hiện nộp ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật; các khoản viện trợ không hoàn lại của Chính phủ các nước, các tổ chức, cá nhân ở ngoài nước cho Chính phủ Việt Nam và chính quyền địa phương và các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. Đồng thời, các khoản chi ngân sách bao gồm chi đầu tư phát triển; chi dự trữ quốc gia; chi thường xuyên;
chi trả nợ lãi; chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định của pháp luật.
Luật Ngân sách nhà nước cũng quy định rõ bội chi ngân sách nhà nước bao gồm bội chi ngân sách trung ương và bội chi ngân sách địa phương cấp tỉnh. Theo đó, bội chi ngân sách trung ương được xác định bằng chênh lệch lớn hơn giữa tổng chi ngân sách trung ương không bao gồm chi trả nợ gốc và tổng thu ngân sách trung ương; bội chi ngân sách địa phương cấp tỉnh là tổng hợp bội chi ngân sách cấp tỉnh của từng địa phương, được xác định bằng chênh lệch lớn hơn giữa tổng chi ngân sách cấp tỉnh không bao gồm chi trả nợ gốc và tổng thu ngân sách cấp tỉnh của từng địa phương.
Để quản lý ngân sách nhà nước hiệu lực, hiệu quả, tạo động lực phát triển các nguồn lực, phân bổ ngân sách tập trung, hợp lý, bảo đảm công bằng, phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng của đất nước; ổn định và phát triển nền tài chính quốc gia, tăng trưởng kinh tế bền vững, thực hiện xóa đói giảm nghèo..., Luật Ngân sách nhà nước quy định nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước, theo đó ngân sách nhà nước được quản lý thống nhất, tập trung dân chủ, hiệu quả, tiết kiệm, công khai, minh bạch, công bằng;
có phân công, phân cấp quản lý; gấn quyền hạn với trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước các cấp. Toàn bộ các khoản thu, chi ngân sách phải được dự toán, tổng hợp đầy đủ vào ngân sách nhà nước. Các khoản thu ngân sách thực hiện theo quy định của các luật thuế và chế độ thu theo quy định của pháp luật. Các khoản chi ngân sách chỉ được thực hiện khi có dự toán được cấp có thẩm quyền giao và phải bảo đảm đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định. Ngân sách các cấp, đơn vị dự toán ngân
Thông tin KHGD Truông Đại học Xâu dụng Miền Tâụ 91
NGHIÊN CỨU TRAO DỔI - - - -
sách, đơn vị sử dụng ngân sách không được thực hiện nhiệm vụ chi khi chưa có nguồn tài chính, dự toán chi ngân sách làm phát sinh nợ khối lượng xây dựng cơ bản, nợ kinh phí thực hiện nhiệm vụ chi thường xuyên. Bảo đảm ưu tiên bố trí ngân sách để thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước trong từng thời kỳ về phát triển kinh tế; xóa đói, giảm nghèo; chính sách dân tộc;
thực hiện mục tiêu bình đẳng giới; phát triển nông nghiệp, nông thôn, giáo dục, đào tạo, y tế, khoa học và công nghệ và những chính sách quan trọng khác. Bổ trí ngân sách để thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội; bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại, kinh phí hoạt động của bộ máy nhà nước. Ngân sách nhà nước bảo đảm cân đối kinh phí hoạt động của tổ chức chính trị và các tổ chức chính trị - xã hội. Kinh phí hoạt động của các tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp được thực hiện theo nguyên tắc tự bảo đảm; ngân sách nhà nước chỉ hồ trợ cho các nhiệm vụ Nhà nước giao theo quy định của Chính phủ. Bảo đảm chi trả các khoản nợ lãi đến hạn thuộc nhiệm vụ chi của ngân sách nhà nước. Việc quyết định đầu tư và chi đầu tư chương trình, dự án có sừ dụng vốn ngân sách nhà nước phải phù hợp với Luật Đầu tư công và quy định của pháp luật có liên quan. Ngân sách nhà nước không hồ trợ kinh phí hoạt động cho các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách. Trường hợp được ngân sách nhà nước hồ trợ vốn điều lệ theo quy định của pháp luật thì phải phù hợp với khả năng của ngân sách nhà nước và chỉ thực hiện khi đáp ứng đủ các điều kiện sau: được thành lập và hoạt động theo đúng quy định của pháp luật; có khả năng tài chính độc lập; có nguồn thu, nhiệm vụ chi không trùng với nguồn thu, nhiệm vụ chi của ngân sách nhà nước.
2.3. Thực trạng thực hiện dự toán ngân sách nhà nước và công tác quản lý, điều hành thu, chi ngân sách nhà nước
Đại dịch Covid-19 bùng phát lần thứ 4 từ cuối tháng 4 năm 2021 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến mọi mặt hoạt động của nền kinh tế - xã hội, tạo sức ép rất lớn đến cân đối thu, chi ngân sách nhà nước. Theo Thông cáo báo chí ngày 08 tháng 11 năm 2021 của Bộ Tài chính về tình hình thực hiện
chương trình công tác tháng 10 năm 2021 và triển khai chương trình công tác tháng 11 năm 2021 của Bộ Tài chính, tình hình thu ngân sách nhà nước 10 tháng đầu năm ước đạt 1.224,3 nghìn tỷ đồng, bằng 91,1% dự toán.
Đồng thời, tổng chi ngân sách nhà nước 10 tháng ước đạt 1.149,4 nghìn tỷ đồng, bằng 68,1%
dự toán, trong đó: chi đầu tư phát triển đạt 257,39%
nghìn tỷ đồng, bằng 53,9% dự toán Quốc hội quyết định; chi trả nợ lãi đạt 85,37 nghìn tỷ đồng, bằng 77,6% dự toán; chi thường xuyên đạt gần 798,1 nghìn tỷ đồng, bằng 77% dự toán. Các nhiệm vụ chi ngân sách nhà nước trong 10 tháng đầu năm được thực hiện theo dự toán và tiến độ triển khai nhiệm vụ chuyên môn của các đơn vị sừ dụng ngân sách. Cả ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương đã ưu tiên bố trí chi cho công tác phòng, chống dịch Covid - 19. Ước tính đến hết tháng 10 năm 2021, ngân sách nhà nước đã chi 31,55 nghìn tỷ đồng cho phòng chống dịch và 19,22 nghìn tỷ đồng hỗ trợ người dân gặp khó khăn do đại dịch Covid - 19.
Do tiến độ chi thấp hơn tiến độ thu ngân sách, nên về tổng thể cân đối ngân sách nhà nước 10 tháng có thặng dư; trong đó, cân đổi ngân sách Trung ương có bội chi, ngân sách địa phương có thặng dư lớn. Theo đó, Bộ Tài chính đã chủ động điều hành việc phát hành trái phiếu Chính phủ để vừa sử dụng có hiệu quả ngân quỳ nhà nước, vừa đảm bảo nguồn thanh toán, chi trả kịp thời các khoản nợ gốc đến hạn và góp phần định hướng sự phát triển của thị trường, cơ cấu lại nợ công.
Bên cạnh đó, Bộ Tài chính dự toán tổng số thu ngân sách nhà nước năm 2022 là 1.411,7 nghìn tỷ đồng, tăng 3,4% so với ước thực hiện năm 2021;
tổng số chi ngân sách nhà nước là 1.784.600 tỷ đồng, tăng 4,5% so với dự toán chi ngân sách nhà nước năm 2021; mức bội chi ngân sách nhà nước là 372.900 tỷ đồng, tương đương 4% GDP và tổng mức vay của ngân sách nhà nước là 572.686 tỷ đồng.
2.4. Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước trong bối cảnh đại dịch Covid - 19
Để tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản
92
Số 47 - Quý I nồm 2022t
ý ngân sách nhà nước, nhất là trong bối cảnh dịch )ệnh Covid - 19 đang diễn biến hết sức phức tạp, bài viết đề xuất một số giải pháp sau đây:Một là, quán triệt và tổ chức thực hiện nghiêm túc, đồng bộ, hiệu quả Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 10 năm 2021 - 2030 và các nghị quyết, quy định của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về ngân sách nhà nước.
Hai là, điều hành chính sách tài khóa linh hoạt, hiệu quả; phối hợp chặt chẽ, đồng bộ với chính sách tiền tệ để phòng, chống dịch Covid-19 và hồ trợ phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội. Sửa đổi, bổ sung các luật về thuế, phí theo nguyên tắc thị trường, phù hợp với thông lệ quốc tể, gắn với cơ cấu lại nguồn thu, mở rộng cơ sở thuế, chống thất thu, gian lận thương mại, trốn thuế.
Ba là, tiếp tục cơ cấu lại đầu tư, trọng tâm là đầu tư công, nâng cao hiệu quả phân bổ, quản lý và sử dụng nguồn lực tài chính ngân sách nhà nước gắn với quá trình cơ cấu lại nền kinh tế.
Tiếp tục cơ cấu lại thu, chi ngân sách nhà nước, tăng tỷ lệ thu nội địa, tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển, giảm tỷ trọng chi thường xuyên. Tăng cường công tác quản lý, đẩy nhanh tiến độ giải ngân và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công. Cơ cấu lại và nâng cao hiệu quả sừ dụng nợ công. Kiểm soát chặt chẽ bội chi ngân sách nhà nước, bội chi ngân sách địa phương và mức vay nợ của ngân sách địa phương. Cơ cấu lại một số ngành, lĩnh vực quan trọng đang bị tác động trực tiếp bởi dịch Covid - 19 như thương mại, dịch vụ, hàng không, du lịch... để thích ứng với trạng thái bình thường mới.
Bổn là, tiếp tục đổi mới, sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy và tinh giản biên chế gắn với cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức theo vị trí việc làm; đẩy mạnh việc thực hiện cơ chế tự chủ về tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập. Đẩy mạnh cơ cấu lại, cổ phần hóa, thoái vốn;
nâng cao hiệu quả hoạt động, sử dụng vốn của các doanh nghiệp nhà nước.
Năm là, tiếp tục triển khai thực hiện lộ trình phát triển thị trường trái phiếu giai đoạn 2017 - 2020, tầm nhìn đến năm 2030 theo Quyết định số
- - - - NGHIÊN CỬU TRAO ĐỔI
1191/QĐ-TTg ngày 14 tháng 8 năm 2017 của Thủ tướng Chính phủ, góp phần huy động vốn trung và dài hạn quan trọng cho ngân sách nhà nước.
Sáu là, tiếp tục thực hiện nghiêm các biện pháp phòng, chống dịch bệnh Covid - 19 theo chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ Y tế và chính quyền địa phương các cấp. Tăng cường phòng, chống và xây dựng kế hoạch ứng phó với tình hình dịch bệnh kéo dài. Tiếp tục thực hiện tốt mục tiêu kép vừa tập trung chống dịch Covid - 19 vừa phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, xây dựng môi trường đầu tư, kinh doanh thông thoáng, thuận lợi cho doanh nghiệp, trước hết là thực hiện đầy đủ, kịp thời các giải pháp chính sách hỗ trợ tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, người dân ứng phó với đại dịch Covid - 19, qua đó giúp doanh nghiệp, người dân giảm bớt khó khăn, tiếp tục duy trì các hoạt động sản xuất, kinh doanh.
Bảy là, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin; thúc đẩy phát triển kinh tế số, xã hội số; thực hiện chuyển đổi số trong tất cả các doanh nghiệp và các cơ quan nhà nước. Siết chặt kỷ luật, kỷ cương tài chính - ngân sách nhà nước. Thực hành triệt để tiết kiệm, chống lãng phí.
Tám là, đẩy mạnh công tác ngoại giao kinh tế phục vụ phòng chống dịch bệnh Covid - 19, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
3. Kết luận
Đại dịch Covid - 19 bùng phát đã ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến mọi mặt của đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội ở nước ta, tạo sức ép rất lớn đến cân đối thu, chi ngân sách nhà nước trong thời gian qua. Bên cạnh đó, nền kinh tế phục hồi, tăng trưởng trở lại còn tùy thuộc vào diễn biến của dịch bệnh và khả năng phòng, chống, thích ứng an toàn với đại dịch. Trên cơ sở đó, bài viết đã tổng họp, phân tích một số quy định của pháp luật hiện hành; thực trạng thực hiện dự toán ngân sách nhà nước và công tác quản lý, điều hành thu, chi ngân sách nhà nước, qua đó, đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước trong bối cảnh đại dịch Covid - 19.
Thông tin KHGD Trưòng Đọi học Xây dựng Miền Tâụ 93
NGHIÊN cứu TRAO Đôì- - - -
Tài liệu tham khảo
[1] . Đảng Cộng sản Việt Nam, Vãn kiện Đại hội đại biêu toàn quốc lần thứXIII, Nxb Chính trị Quốc gia sự thật, Hà Nội, 2021.
[2], Quốc Hội, Luật Ngân sách nhà nước, Luật so 83/2015/QH13 ngày 25/6/2015.
[3], Quyết định số 1191/QĐ-TTg ngày 14/8/2017 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt lộ trình phát triển thị trường trái phiếu giai đoạn 2017-2020, tầm nhìn đến năm 2030.
[4]. Bộ Tài chính, Thông cáo báo chí ngày 08/9/2021 về tình hình thực hiện chưong trình công tác tháng 8/2021 và triển khai Chưomg trình công tác tháng 9/2021 của Bộ Tài chính.
[5], Bộ Tài chính, Bảo cáo ngân sách dành cho công dân, dự toán ngân sách nhà nước năm 2022, thảng 12/2021.
