T NG QUAN ÂM THI N TH THI N NH N NG B NG B C B
L Hoà c
Khoa G áo d c u h c M m non Ema l Duclh@dhhp edu n Ngày nh n bài: 23/02/2022
Ngày PB ánh giá: 23/4/2022 Ngày duy t ng: 28/4/2022
TÓM T T H nh t ng Quan m thi n th thi n nh n có m t t ng i s m trong ngh thu t t o h nh n c ta t th i L , Tr n r i phát tri n trong th i k h u L , nhà M c. Th k XVI ánh d u v i pho t ng Quan m ch a H i H , th k XVII dòng t ng Quan m t t i nh cao qua t ng Quan m thi n th thi n nh n ch a Bút Tháp và t ng Quan m ch a M S th k XVIII. V i s phát tri n v k thu t i u kh c, th pháp t o h nh, s thay i trong nguy n t c t o tác t ng, ta có th nh n th y quá tr nh phát tri n và bi n ng c a l ch s i u kh c Ph t giáo Vi t Nam.
T khóa Thi n th thi n nh n, Quan m, i u kh c, ngh thu t
STATUE OF GUANYIN WITH A THOUSAND EYES AND A THOUSAND HANDS IN THE NORTHERN DELTA
ABTRACT The image of Guanyin with thousand eyes and thousand hands appeared relatively early in the visual arts of our country in the Ly and Tran dynasties and then developed in the post-Le and Mac dynasties. The 16th century marked with the statue of Quan Am in Hoi Ha Pagoda, in the 17th century, the appearance of Quan Am statues reached its peak with the statue of Quan Am with thousand eyes and thousand hands in But Thap pagoda and the statue of Quan Am in Me So pagoda in the 18th century. With the development of sculpture techniques, shaping techniques, and changes in the principles of statue creation, we can see the development and change of the history of Vietnamese Buddhist sculpture.
Ke words Thousand eyes thousand hands, Guanyin, sculpture, art
1. T V N
Tín ng ng th Quan m xu t hi n Vi t Nam xu t hi n t khi nào v n luôn là v n c bàn lu n. Có th nói h nh t ng c a v Ph t bà này còn ph bi n h n c vi c ng i ta bi t n m t c Thích Ca, hay m t c A Di à t n t i m t v th nào ó trong o Ph t. Bà c coi là v B Tát ng u hàng v n B Tát trong vi c c u chúng sinh, ban phát s an lành, phúc c, ban cho nh n gian t vi c c c m no áo m, làm n phát tài phát l c, cho n vi c sinh con trai, con gái… Trong h th ng Ph t i n các ngôi
ch a Vi t, h nh nh c d n gian th ng xuy n cúng bái, v h nh, t c t ng, cúng dàng công c cho các ch a, ít khi là t ng Thích Ca hay A Di à mà ph bi n là t ng Ph t bà Quan m. Theo l ch s ghi l i th Ph t giáo vào Vi t Nam t r t s m, ngay t nh ng th k u công nguy n. Tuy nhi n, vào giai o n này h nh t ng Quan m xu t hi n ch a th không có m t c li u nào minh ch ng. Ch bi t r ng vào giai o n T y ng, khi h nh t ng Quan m r t th nh hành Trung Qu c v i 33 hóa th n, Vi t Nam n m trong giai o n B c thu c, r t có th tín ng ng này c ng
có m t t i Vi t Nam. Qua nh ng th k r c r c a n n i u kh c d n gian Vi t Nam, t ng Quan m chi m m t v trí khá quan tr ng. Chúng góp ph n t o n n s hoàn thi n c a c m t h th ng t ng th s và ph c t p. T th k XVII tr i, s bài trí t ng th trong các ngôi ch a v ng ng b ng B c b có th coi nh t n m c hoàn thi n, t y theo t ng ch a mà t ng Quan m thi n th thi n nh n c b trí khác nhau v i b c c và h nh t ng khác nhau.
2. T NG QUAN NGHIÊN C U H nh t ng Quan m thi n th thi n nh n có m t t ng i s m trong l ch s m thu t Vi t Nam và phát tri n n t n ngày nay v m t t o h nh. y là m t tài khó, ph m vi nghi n c u khá h p, các tác gi nghi n c u th ng ph i có nh ng hi u bi t nh t nh v Ph t giáo và tín ng ng d n gian. Công tr nh H nh t ng con ng i trong ngh thu t t o h nh c a PGS Tr n L m Bi n c coi là công tr nh nghi n c u có h th ng u ti n v t ng Ph t Vi t Nam, tác gi li t k và ph n tích t ng i y v h th ng, c i m t o h nh c a t ng Ph t trong ó có t ng Quan m thi n th thi n nh n. PGS Chu Quang Ch trong công tr nh nghi n c u T ng c Vi t Nam v i truy n th ng
i u kh c d n t c ph n tích c i m nh n d ng c a t ng th lo i t ng Quan m trong các ngôi ch a v ng ng b ng B c b . Sách Trí tu t o h nh ng i Vi t t h nh t ng quan m ngh n m t ngh n tay c a tác gi oàn Th M H ng là công tr nh g n y nh t i s u v phong cách i u kh c h nh t ng con ng i thông qua h nh t ng Quan m. Các công tr nh k tr n u nghi n c u r t chuy n s u v h nh t ng Quan m thi n th thi n nh n
trong i u kh c c Vi t Nam, các tác gi ph n tích tr n ph ng di n ngh thu t t o h nh, c i m nh n d ng c a t ng trong m t giai o n nh t nh c ng nh ngh a và n i dung th pháp t o h nh c a t ng th lo i t ng Quan m. Trong bài vi t này, ng i vi t ti p thu nh ng nghi n c u c a các h c gi i tr c và i theo h ng ph n tích v ngh thu t t o h nh c a t ng Quan m qua các giai o n l ch s . H nh t ng Quan m v i nh ng nguy n t c t o t ng, ch t li u và quy tr nh t o t ng c ng nh s chi ph i c a b i c nh x h i, s giao l u ti p bi n v n hóa s t o ra nh ng nét khác bi t trong t o h nh t ng Quan m thi n th thi n nh n là nh ng n i dung chính mà ng i vi t c p.
3. N I DUNG
3 1 1 Ch t l u à qu tr nh t o t ng Trong n n i u kh c c Vi t Nam, ch t li u t o t ng r t phong phú. T á , ng, vàng cho n t u c s d ng t o t ng, nh ng phong phú nh t, thông th ng nh t v n là g . Các t ng g s m nh t t m th y Vi t Nam có ni n i khá mu n kho ng th k XVI-XVII. Tuy là khó l u gi qua thi n ni n v n i, nh ng g l i là cái d dàng nh t t o tác và di n t h nh t ng.
Lo i g c d n gian a d ng nh t t o t ng là g mít. Lo i g d t m th y trong kh p các làng qu Vi t Nam, v a d c o, l i v a b n, ít b n t sau khi c gia c . Nó c ng là lo i g a s n, khác v i các lo i g nh inh, lim, s n, táu khi s n th p d b bong. V i các lo i thu c t thi t này ng i ta th ng ch m kh c xong m c, không s n, c ng t o ra v p ri ng, n n ph i ch m khéo và ít m i ghép hàn.
Còn i v i g mít, nó cho phép ngh nh n
th s c ch m ho c g n ghép các chi ti t mà không l các v t ch p n i. M t c y mít già th ng c n r i a ra ao làng r a s ch, ng m vài tháng. Vi c ng m này giúp cho g lo i i m t s ch t và côn tr ng kí sinh trong th n c y. Sau ó g c v t l n n i thoáng mát cho mau khô, bóc v và pha c t theo kích th c c a t ng
4,tr.384 .
Vi c t o t ng là m t quá tr nh h c h i l u dài c a các ngh nh n. Kh u u ti n bao gi c ng là vi c o c và phác h a h nh t ng. N u th n g v a c t ng, ng i th kh c ch vi c o b i ph n th a, n u t ng quá l n, ho c g quá nh , ngh nh n tính n vi c ghép và làm m ng cho nh ng ch ch p này. Theo các ngh nh n làng S n ng, t c n n m t tác ph m t ng Quan m thi n th thi n nh n không khó nh ng ph i tr i qua khá nhi u công o n t m . N u t ng có nhi u tay và có th m ph n b u r ng, th m i ph n u c t c ri ng. Sau ó c ghép l i và ph ra ngoài m t l p t ph sa tinh luy n tr n v i s n, hom toàn b pho t ng, gi u i nh ng v t ghép. K công nh t là nh ng ôi tay, c n ph i có m t s gia công, g t gi a c n th n t m theo t ng th tay v i nh ng quy nh ri ng. Các tay l n r i n các tay nh trong tr ng h p có th m vành tay phía sau l ng t ng. Các tay l n c ng t y theo s l ng tay y u c u mà t c nh ng th tay cho ph h p. Sau ó là vi c c m ng cho tay. M ng này có th là m ng tròn, nh ng c ng có th là m ng vuông. N u là m ng tròn th khi ghép các cánh tay ngh nh n có th xoay sao cho v a úng l i v a p. Còn n u là m ng vuông, m i v trí c a các cánh tay u ph i th ng nh t ngay t khi c. ph ng th c này y u c u m t tr nh k thu t cao , n n
trong d n gian th ng chu ng lo i m ng tròn h n.
Sau khi hom s n, t ng b t u c s n th p. u ti n t ng c ph m t l p s n then có màu en. L p s n c ph k vài l n chúng ng m th m vào l p t hom ph l n b m t tr c ó. Nh ng l p s n này, ngoài tác d ng ph kín m t t ng d dàng cho vi c th p sau ó, còn có tác d ng giúp cho t ng có kh n ng ch ng ch i l i s x m th c c a thi n nhi n. Sau vài l n ph , t ng c ánh bóng b ng gi y giáp cho th t tr n th t ph ng và t a tót th t k nh ng nét kh c sao cho t ng t c v hoàn thi n nh t. Sau ó t ng c ph l n m t l p s n cánh gián m ng dát vàng và b c. Vi c dát vàng b c c làm m t cách t m , c bi t v i nguy n li u là vàng ph i che ch n và th p n i kín gió kh i m t các v n vàng. Vàng b c bao gi c ng c dát theo l i v y cá, v a nhanh l i v a có hi u qu .
s n th p t ng, d n gian có nh ng quy nh ri ng. Quy cách này cho th y nh ng th b c c a t ng. Quy nh chung, t ng Thích Ca c th p vàng toàn b , còn t ng Quan m th l i t y lo i Quan m mà c th p vàng hay c s n n thu n. T ng Quan m Th Kính, Quan m t a s n ch c s n mà ít khi s d ng n th p. t ng Quan m thi n th thi n nh n th ng c th p vàng m t và các cánh tay tr n c l ra. Còn xi m y c a bà th t y theo t ng n i mà có th s n v khác nhau. Th ng l p trong c ng c s n màu son h ng, l p ngoài ph m t l p b c dát sau ó quét l p cánh gián l n t o ra màu n u trong su t có ánh b c. Nh ng n p áo d ng màu son ho c màu then en t o ra nh ng ng vi n m nh mai, tinh t . Cách s n th p này t o cho pho t ng Quan
m v a gi ng v i m t ng i ph n d n gi , thôn qu nh ng không kém ph n cao sang, tôn qu
3 1 2 h ng qu cách t o t ng uan m
Nh ng quy cách này c t ng k t thành v n b n, hi n nay còn l u gi khá y m t s sách c nh : T n bi n tam mu i t o t ng kinh, Ph t t ng l ng c kinh, T o t ng c d ng, Di n quang tam mu i t o t ng. Nh ng cu n sách này cho bi t m t cách chi ti t nh ng quy cách t o t t c các lo i t ng Ph t t Thích Ca, A Di à, Quan m n t ng Kim c ng, H pháp, v i nh ng chu n m c quy nh ri ng nh t l u, tai, nh n trung…cho
n c t l ch n i v i các t ng ng.
Vi c t o tác t ng Ph t trong d n gian c truy n d y v i m t vài công th c khái quát nh sau:
T a t l p th t: T ng ng i b ng b n u, t ng ng b ng b y u. Nh t di n ph n l ng ki n : m t m t dài b ng chia ôi c a hai vai. Tr ng di n tam tr ng : chi u dài c a m t chia làm ba ph n chính. Các t l này coi nh là t l t ng i “chu n”
t c n n nh ng pho t ng. Có th chúng c rút ra t trong sách, nh ng r i sau ó
“b sách” mà truy n tay. Do các th ng i Vi t x a không ph i m y ai c ng c h c hành ch ngh a, n n vi c c sách, hi u sách là chuy n r t h n h u. H t y theo kinh nghi m ngh nghi p “thu n tay hay m t” mà t c n n các t ng Ph t nh ng dáng v sinh ng khác nhau. 4,tr.403
Ngoài sách và nh ng quy cách chung cha ông truy n l i, các ngh nh n còn ph i d a vào vi c quan sát con ng i ang s ng t i u ch nh, r i b ng chính cái t m, cái t nh c a m nh, ng i th t c n n th n thái cho nh ng tác ph m i u kh c truy n
i. “D nh n nh v c t t ng” là m t trong nh ng ti u chu n c ng i th S n ng t x a n nay luôn luôn tu n theo. H l y con ng i th c làm th c o, c n n n ch nh s a trong quá tr nh t o tác t ng Ph t. Ngoài ra i u c n thi t là ph i chú n không gian. M t ngh nh n gi i là ng i không hoàn toàn làm theo sách.
V t qua nh ng quy cách, h còn ph i tính n vi c bài trí t ng Ph t ó trong không gian c th n i t ng s ng tr . N u t ng t tr n cao, khi nh n l n t m m t b hút ng n l i n n t ng c n ph i t c cao h n so v i t ng b nh th ng, khi t vào v trí có c m giác v a t m. Còn nh ng t ng ngang t m m t th ng c l i. V i các t ng Quan m thi n th thi n nh n c ng v y.
Do k t c u c a t ng c bi t c u k , khi t c ngh nh n luôn ph i tính n c i m này. i v i lo i t ng ng i, n u c t chính i n, th a ph n ch làm n h t ài sen. Còn n u c t ri ng sang m t b n i n th ph n u qu - r ng i tòa sen c chú , t o ra kho ng ng t c n i cho t ng và b . V i các t ng ng, n u c ng c thi t k ph n b gi ng v i các t ng ng i, th chi u cao c a t ng s b t ng l n g p nhi u l n t o ra th ch nh v nh. Do v y các t ng này, ph n r ng i tòa sen ch c làm có tính ch t t ng tr ng. y c ng chính là s c u k trong vi c t o tác t o n n nh ng ti u chu n
p cho các lo i t ng.
T vi c quan sát con ng i c th và không gian c th trong khi t c kh c t ng Ph t, các ngh nh n t o cho t ng Vi t Nam v g n g i, th n thu c trong không gian ch a chi n. Tuy t a l c tr n ngôi v tôn qu , các t ng Ph t l i không có tính uy hi p, hay g y ra s choáng ng p các tín Ph t t . ó c ng là l do khi n các
t ng Ph t d t o tác theo chu n t c n hay Trung Qu c, nh ng v n r t Vi t Nam, không khuôn th c mà phong phú.
N u t ng Ph t Trung Qu c l y s s , t ng Nh t B n l y s tinh x o i u luy n làm ti u chu n cho s t o tác, th t ng Vi t Nam l i l y cái g n g i th n quen t o n n h nh t ng. c bi t là th lo i t ng Quan m, ta nh th y ó h nh nh c a nh ng ng i m , ng i v Vi t Nam ch u th ng ch u khó, khuya s m t o t n mà không kém ph n cao qu .
3.2. M t s t ng Quan Âm t u b u qua các th k
3 2 1 ng uan m th n th th n nh n ch a H H th k
Th k XVI là m t giai o n r t ph c t p, y là th i k có nhi u bi n ng v kinh t và chính tr . Nhà M c thay th nhà L s . Nhà M c xóa b s c m oán kh t khe n n có c h i cho t t ng Ph t giáo c ph c h ng. Dòng t ng Quan m g t hái c nhi u thành t u trong giai o n này. T ng Quan m thi n th thi n nh n ch a H i H nay c l u gi t i B o tàng m thu t Vi t Nam là m t trong nh ng pho t ng c tr ng cho phong cách t ng Ph t s m th k XVI. Gi ng nh ng i m t m linh, Quan m c t c trong dáng v m t ng i ph n nông thôn, ôn h u, d u dàng. Bà có m t khuôn m t y n phúc h u, m t to, v i cái nh n m chi u, m i n r ng, c m thon, ôi lông mày cong d i m t v ng trán p. Tai t ng dài, eo hoa tai h nh búp sen n ng r xu ng t n vai. C không cao l m, nh ng y n, có ba ng n. Phía tr n u i m thi n quan có vành cao. y là m t chi c m khá c bi t so v i các t ng Quan m c ng th k và k c th k sau. Tr n vành m có g n n i nh ng bông hoa d ng nh bông
sen. Phía chính di n v trí c a c Ph t A Di à m c g n m t m ng hoa xo n nhi u l p l ng vào nhau x p l n gi ng nh m t cái tháp. M ng trang trí này c l p l i hai phía b n ph i, trái, nh ng nh h n. Phía tr n vành m là nh ng l p d ng nh m y c kh c so le nhau t ng l p m t, t t c nh ng chi ti t này u c th p vàng sáng.
T ng có 38 tay. Nh ng cánh tay này tuy t c m p m p nh ng v n có c m giác m m m i, uy n chuy n và c n x ng v i th n h nh to l n c a c pho t ng. Hai tay ch p tr c ng c k t n li n hoa h p ch ng. ôi tay t trong lòng k t n thi n nh, còn 12 ôi tay khác c dang u sang hai b n khá ng i v i các ngón các t th khác nhau, cho ta c m giác thoáng nh ang chuy n ng. m i tay, bà u c m m t b o pháp t ng tr ng cho m t quy n l c khi c u giúp chúng sinh bao g m: b nh n c cam l , b o tháp, vòng d y, hòm kinh, g ng báu… t t c nh ng tay này c x p thành ba l p ch y d c theo th n và c l ra d i l p áo ngoài khá vuông. o t ng c ch m bong k nh thành hai l p, n u nh n nghi ng, ta có th nh n th y c c hai cánh tay k t n t trong lòng, mà khi chính di n th ch th y l p ló bàn tay. S vuông v n c a l p áo này t o cho b c t ng dáng v m ch t thôn d . Dáng v này k t h p v i th ng i bán ki t già x p bành r ng ch n ph i t tr n i ch n trái c c t c khá vuông càng làm t ng th m tính ch t thô m c g n g i ó 7, tr.107
B là m t ài sen to v i l p nh y ch y vi n phía tr n, phía d i là nh ng l p cánh sen to m p so le nhau. Trong m i cánh l i trang trí nh ng h nh tròn xo n vào nhau và r xu ng. Nó c ng t ng ng v i ki u
th c cách i u c a m ng ch m hoa xo n phía tr n nh m thi n quan. Hai b n ài sen này, khác r t nhi u v i các t ng quan m c ng lo i là có th m hai ài sen nh c làm nhô l n t phía d i hai v Kim ng và Ng c N ng h u.
i d i ài sen là u qu m t ng i v i ôi m t l i x ch, m i to, má ph ng ra d t n. Tóc qu phía ng sau c ch m r t k , nu t nà, c t o ra b i nh ng ng song song và cu n tròn l n phía d i.
M t vài n p tóc c làm xuôi xu ng, ti p n i v i nh ng l p sóng c a bi n Nam H i phía d i. Hai bàn tay qu to, m p, v n ra hai b n c a tòa sen. Bi n Nam H i c ng c ch m kh c c n th n, các v n sóng ng i sang hai b n t o c m giác nh qu r sóng nhô d y.
D i c ng là m t b t ng bát giác, các c nh không u nhau, c nh phía chính di n c làm l n nh t. B chia làm ba ph n, tr n m ng, gi a h i th t l i m t chút và d i c ng là m t b c cao dày. Trang trí tr n b phong phú t m . i m c s c nh t c a pho t ng này có l là h nh nh chim th n Garu a dang tay sáu góc c a b l c giác. y là m t loài linh v t m nh ng i u chim, th ng xu t hi n trong ngh thu t ch m kh c c ChamPa. Ngoài ra, trong các ô vuông và h nh ch nh t hay h nh lá c a b t ng u c trang trí nh ng hoa v n nh : m y ng s c, hoa cúc, hoa sen, r ng, l n…Nh ng h a ti t này ít nhi u nh h ng Trung Hoa.
Nh v y, v i s l i t o h nh nh tr n, ta có th h nh dung t ng i rõ nét v m t pho t ng Quan m Thi n Th Thi n Nh n u th k XVI v i m i y u t r t c bi t. H nh nh c a v Ph t bà ngh n m t ngh n tay y có c m giác nh không ph i t o n n b ng m t k thu t
cao si u hay m t công th c quá ch t ch , mà bà nh th c t o ra t chính t m t nh c a nh ng ng i th kh c d n gian.
Do ó ta c ng có th nói r ng tác ph m này là m t b c t ng l n hi m hoi trong h th ng t ng Quan m thi n th thi n nh n mang n ng tinh th n ng i Vi t nh t, m c d có nh ng chi ti t Ch mpa, Trung Qu c nh h ng vào.
3 2 2 ng uan m th n th th n nh n ch a Bút háp th k
Cu c chi n tranh àng trong àng ngoài th k XVII làm cho t t ng x h i có nhi u xáo ng, khuynh h ng t m v v i Ph t giáo c ng là t m l t t y u, không ch d n mà c vua quan tri u nh.
i v i t ng l p th ng nh n và th ng thuy n ông o, v Ph t c quan t m th tri n sông không ph i là Adi à hay Thích Ca mà ch y u là t ng Quan m.
T ng Quan m thi n th thi n nh n ch a Bút Tháp , x nh T , huy n Thu n Thành, t nh B c Ninh là pho c ti u bi u nh t trong giai o n này, t ng c b c c g n gàng ch t ch trong m t kh i cao 370cm, vành hào quang r ng 210cm và kh i b t ng dày 115cm g m ph n tr n là t ng ng i t nh t a, ph n d i là ài sen và b t ng, nh ng nh nh ng tà áo hai b n r xu ng r t m m m i che l p vài cánh sen t o ra s g n bó gi a hai ph n. Ngoài hai ôi tay, m t c ch p tr c ng theo dáng “li n hoa h p ch ng n” và ôi tay t tr n i theo dáng “thi n nh” li n v i th n th t ng có 38 tay n m hai b n. Phía ng sau l ng Ph t là 789 cánh tay nh t o thành m t vòng hào quang l y t ng làm trung t m, các cánh tay m c so le t ng l p theo nh ng vòng tròn ng t m lan r ng d n ra nh nh ng tia sáng t a chi u r ng m i vào không gian. Ph i nói
r ng v i h nh th c này t ng Quan m thi n th thi n nh n ch a Bút Tháp t n m t s h nh t ng hóa r t cao. N u t ng Quan m ch a H i H hay a T n , nh ng cánh tay nh c x p h nh d qu t ch c h n ch trong 5 l p và kho ng cách r ng c a li n s n , th vi c làm r i ra c a vành hào quang ch a Bút Tháp m r ng th m cho s phát tri n c a con s tay t t i 1000 tay. ng th i trong lòng m i bàn tay nh ngh nh n u ch m m t con m t, làm cho b c t ng tr l n có ngh a kép. Nh ng cánh tay y v a là ánh sáng hào quang l ng c a c Ph t n v i qu ng i qu n chúng, v a t ng tr ng cho nh ng bàn tay dang ra c u v t i, v a là nh ng con m t th u su t coi sóc n nh n lo i.
V n ni n i c a các pho t ng quan m nói ri ng c ng nh t ng Ph t nói chung c a Vi t Nam th ng là r t khó xác nh, do ng i ngh nh n d n gian th ng ít khi ghi t n tu i c a m nh vào tác ph m. Do v y, ch a Bút Tháp dòng ch Hán c ghi l i tr n pho t ng này là m t tr ng h p c bi t. V i dòng ch
“Tu th Bính th n ni n, thu nguy t, c c nh t doanh t o”, “Nam ông giao th nam Tr ng ti n sinh ph ng kh c”. Nh v y nó c x p vào hàng tác ph m có t n tác gi , không còn là tác ph m d n gian vô danh, mà thu c v dòng “v n hóa mang tính bác h c”
Tính bác h c này còn c th hi n rõ nét h n n a n u nh n vào nguy n t c t c t ng Ph t c th hi n ra trong pho t ng. Kh i b t ng d i là h nh vuông, t ng ph n v i nó là vòng hào quang Ph t h nh tròn c ng t ra o n gi a là h nh t ng con r ng ng m ng c i tòa sen t o n n m t t l hài hòa c n i. Chính toàn
b b c t ng t o n n m t th c n b ng t nh có m t s tính toán m c th c không h mang tính t y ti n hay ng u h ng.
i m này t ng c a ch a Bút Tháp h n h n các pho t ng c a ch a H i H hay B i Kh có t l ho c l n quá, ho c ài sen to quá làm cho h nh t ng b ch m i, ho c ài sen quá nh th làm h nh t ng tr n n thô v ng. So sánh nh v y, ta có th kh ng nh th c b c c và con m t t o h nh y t n m t tr nh cao, mà nh ng pho t ng d n gian ch a t n. 3,tr.106
V i h nh t ng quan m ch a Bút Tháp, h nh nh ng i m , ng i ph n y có th nói t n m t ti u chu n cao v i d ng v m i. T ng qu c a ng i àn bà c b c l ra trong chi ti t c th n b ng ti u chu n c tr ng cho phong cách t ng Ph t n th k XVII và c ng là c tr ng cho h nh nh ng i ph n Vi t Nam. Khuôn b ng c t c y n t o cho các t ng m t th ng i v ng ch c.
C ng v i ó là m t t l v a ph i, c n i.
Vai không quá to, các n p áo x p theo úng th n h nh c a Quan m ch a Bút Tháp t o ra m t nét p n gi n. Khuôn m t Ph t ôn h u, nét m t i m t nh si u thoát , môi nh dày, má b u b nh, c m n i kh i có g ph n bi t rõ ràng. c bi t hai b n u t ng, còn c t c th m hai b m t hai b n má, và 8 u c x p thành 3 t ng tr n m , tr n nh n ng m t pho A Di à nh bi u hi n s g n bó gi a hai nh n v t này. ng v m t b c c t o h nh, h nh chóp c a m t ng v i nh ng t ng ch a khuôn m t Ph t t o cho tác ph m dáng v thanh thoát hi m có. Nó cho ta c m giác nh t ng c t ng th m v chi u cao, gi m i cái bè ngang mà nh ng cánh tay hai b n t o ra. y c ng là chi ti t c bi t c a t ng so v i nh ng tác ph m
khác trong dòng t ng quan m nhi u tay.
Tr n c s nh ng c i m b c c c a t ng, k c nh ng m i giao l u nh h ng ngo i lai, chúng ta v n ph i công nh n r ng t ng Quan m thi n th thi n nh n ch a Bút Tháp là m t s k t h p hài hòa gi a quan ni m và truy n thuy t.
ng th i d i bàn tay c a nh ng ng i ngh nh n Vi t Nam x a, nó còn là s k t h p hài hòa gi a th c d n gian và th c bác h c trong i u kh c. ó có s h i t c a nh ng thành qu sáng t o c hun úc t nh ng th k tr c ó trong s ti p bi n v n hóa tr thành m t bi u t ng nh cao c a i u kh c Ph t giáo Vi t Nam th k XVII.
3 2 3 ng uan m th n th th n nh n ch a M S
Trong s các t ng Quan m thi n th thi n nh n th k XVIII XIX, pho Quan m ch a M S , thu c x M S , huy n V n Giang/ H ng Y n là t ng s nh t v i s l ng tay nhi u nh t, t i h n m t ngàn chi c, t o thành m t vành cung l n phía sau l ng. y ta l i g p m t th th c khác trong vi c t c kh c các tay nh . Vi c ghép các tay tr n m t vành tròn nh t ng ch a Bút Tháp c bi n i thành d ng vành cung, t o cho t ng m t cái nh n a chi u h n. Vành cung này còn c phát tri n l n phía tr n thành nh ng ám m y cu n l i nh th v n l n c a m t con r ng cho b c t ng cái th k v hi m th y. V i m i l p tay m i b n và s phát tri n c a các vành cung g n tay tr n nh thành nh ng ng vòng u n khúc li n t c t o cho pho t ng này s r m rà nhi u chi ti t nh t trong h th ng các t ng Quan m. c bi t các tay nh không ch t c t cánh tay tr ra, mà c u k h n có c ph n g p c a khu u tay. Do ó ta c m giác vành
cung c t ng th m l n v dày, các tay t san sát nhau mà không tua t a. V i s ken dày nh v y, vành cung này gi u i nh ng v t v ch làm c cho vi c ghép tay.
So v i t ng Bút Tháp, th n m nh c a t ng M S có ph n nh h n nh ng l i ph c t p h n. Cách ngh nh n mô t k nh ng n p áo và s xo n v n c a các nút bu c cho ng i ta li n t ng n các pho t ng ch a T y Ph ng. Các tay k t n hai b n h nh t ng, so v i giai o n tr c có v nh a d ng h n, ít b tr ng l p. Tuy nhi n các b o pháp c c m trong các tay này th l i không th t chính xác. Có th k ra là : bút nghi n, b nh cam l , m y báu, vòng lu n xa, sách kinh và c bi t là h nh nh gi ng nh hai qu cau và cái mõ. V i v t t ng tr ng này có l ch t n t i trong t ng Quan m d n gian Vi t Nam. ôi tay tr n c ng c a t ng Ph t c ch m l i phía tr n nh c a m thi n quan là tay nh Hóa Ph t, y là th c tay hoàn toàn theo khuôn m u c a t ng Ph t Trung Qu c mà ít t m th y trong các t ng Thi n th thi n nh n giai o n tr c.
c i m c s c nh t c a pho t ng Quan m thi n th thi n nh n ch a M S này là vi c có th m m t ôi tay Ph l ch p phía sau l ng t ng. y c ng là lí do vành hào quang bi n d ng thành h nh cung t o ra m t kho ng r ng gi a cho ôi tay này. ôi tay này b sung th m cho ngh a i t , i bi, c u kh p l c o lu n h i, m i n i, m i ch n h ni m c u
n Quan m th u c bà cho.
Ngoài ra, ng v m t t o h nh mà nói th vi c có th m ôi tay phía sau l ng cho b c t ng m t không gian m . Không ch là ba chi u mà không gian này c nh n l n thành a chi u cho s chi m ng ng. Có l do chú phát tri n s l ng
tay và vành hào quang, n n ngh nh n ph n nào n gi n hóa ph n b t ng phía d i. Không còn h nh nh qu hay r ng i thông th ng n a, phía tr n b l c giác, ài sen c h nh t ng hóa b ng h nh nh c a sóng n c. Nh ng con sóng cu n l i, t ng t ng l p l p, lô nhô thay vào ch c a nh ng cánh sen thông th ng . Nh ng phía d i b l i c t c vài nét gi ng nh cái lá sen úp, t o cho b sóng n c này có ngh a n. Có th ki u th c này h c c t ngh thu t t o h nh Trung Hoa mà ít khi có Vi t Nam. Có th nói y là m t trong s ít nh ng pho t ng l n nh t c a th k XVIII có c nh ng i m sáng t o khá c áo.
4. K T LU N
Tr n ph ng di n l ch s i u kh c c Vi t Nam th các t ng Quan m thi n th thi n nh n c t m th y s m nh t vào th k XVI. Chúng t o n n m t n n t ng c b n cho s phát tri n n r trong ngh thu t t o h nh t ng Quan m các giai o n sau này. V phong cách t o tác t ng Ph t, ta có th th y r ng h nh t ng Quan m là m t s l a ch n v n hóa c a ng i Vi t.
T ng v a ti p nh n nh ng y u t sung m n c a ngh thu t Champa, v a dung hòa v i nh ng ti u chu n t o t ng Trung Qu c, t m ra nh ng s bi u hi n ph h p v i t m th c và thói quen th m m c a ng i Vi t. Các t ng s m th k XVI th ng c t c theo ti u chu n th m m ch u nhi u nh h ng t n thông qua Champa. T ng th k XVII i n h nh là
t ng Quan m thi n th thi n nh n ch a Bút Tháp có s thay i nh ng ti u chu n th m m ch u nhi u nh h ng t ngh thu t Trung Qu c. Theo à c a t ng Quan m ch a Bút Tháp, t ng th k XVIII v n ti p t c phát tri n không ng ng v s l ng tay và m t t o ra các t ng
s nh pho Quan m ch a M S . T nh ng s thay i phong cách t o tác t ng Quan m qua các th k , ta có th nh n th y ti n tr nh phát tri n và bi n ng c a l ch s qua các th i i khác nhau. S chuy n i t x h i Ph t giáo L -Tr n sang x h i th nh hành Nho giáo và s xu t hi n c a y u t th ng m i ( XVI-XIX) l i tr n t ng nh ng giá tr ngh thu t và l ch s c s c.
TÀI LI U THAM KH O 1. Tr n L m Bi n (1993), H nh t ng con ng i trong ngh thu t t o h nh, NXB M thu t
2. Nguy n Ti n C nh (2021), M thu t th i M c, NXB M thu t.
3. Ph m Th Ch nh (2009), L ch s m thu t Vi t Nam,NXB i h c s ph m.
4. Chu Quang Tr (2016), T ng c Vi t Nam v i truy n th ng i u kh c d n t c, NXB M thu t.
5. Chu Quang Tr (2013), V n hóa Vi t Nam nh n t m thu t, NXB M thu t.
6. L Bá D ng (2009), i c ng m thu t, NXB i h c Qu c gia Hà N i.
7. oàn Th M H ng (2014), Trí tu t o h nh ng i Vi t t h nh t ng quan m ngh n m t ngh n tay, NXB Chính tr qu c gia.
8. Tr nh Quang V (2009), L c s m thu t Vi t Nam, NXB T i n bách khoa.
