Essays in Philosophy and Kalam

Essays in Philosophy and Kalam

213 - 197‌ص‌،1399‌ناتسمز‌و‌زییاپ‌-105‌یپایپ‌هرامش‌-‌2‌هرامش‌–‌52‌لاس‌

2008-9112 یپاچ اپاش HomePage: https://jphilosophy.um.ac.ir/

2538-4171 یكینورتكلا اپاش

1401/01/10:شریذپ خیرات 1400/09/29 :یرگنزاب خیرات 1400/04/27:تفایرد خیرات DOI: https://doi.org/10.22067/epk.2022.71537.1052 یشهوژپ :هلاقم عون

ملاک و هفسلف رد ییاهراتسج

»دحاولا ۀدعاق« تلااكشا و هلدا لیلحت و یسررب

‌یمیرك‌نیسح

مق ۀیملع ۀزوح یلاع حطس ؛لوصا و هقف ،هفسلف راهچ حطس سردم

Email: Hossainkarimi10@gmail.com

هدیکچ خساپ و شدافم هدودحم ،شتابثا لیلد تهج هب اما ،هدشن عقاو نافوسلیف رتشیب راكنا دروم دحاولا ۀدعاق دنچره یهیدب ار هدعاق نیا یا هدع .تسا هتفرگ رارق نامیكح رظن تقد و یسررب دروم ،نافلاخم طسوت هدش دراو تلااكشا زا ناوت یم ار هدش رکذ هلدا .دنا هدرک هماقا شتابثا یارب زین ییاه للادتسا لاح نیع رد یلو ؛دنا هتسناد للادتسا زا زاین یب و هدعاق نیا تابثا ددص رد ،تلع رب موهفم ود قدص مدع رب هیكت اب هک دنتسه یا هلدا لوا هتسد :درک میسقت هتسد ود هب رد .دنزادرپ یم هدعاق نیا تابثا هب ،لولعم و تلع نایم تیخنس موزل هب هجوت اب هک دنتسه یا هلدا مود هتسد و دندمآرب نییبت هب ادتبا ،راتشون نیا رد ساسا نیا رب .دنا هدرک حرطم هدعاق نیا لاطبا یارب ار یددعتم تلااكشا نافلاخم ،لباقم هجیتن رد .تسا هدش هتخادرپ اه نآ زا خساپ و تلااكشا نایب هب سپس و اه نآ یسررب و دقن و دحاولا هدعاق هلدا حیحص ،ناهرب نیا اب قباطم .دوش یم تباث تسا )حیحص ریسفت هب( تیخنس لصا رب ینتبم هک یناهرب طسوت هدعاق نیا زین ۀیحان رد دحاو زا دارم و ،یعون و یصخش دحاو زا معا ؛دشاب یم هوجولا عیمج نم دحاو ،تلع ۀیحان رد دحاو زا دارم تدحو هكنیا و تیخنس ۀلئسم ینعی هتكن ود نیا هب هجوت اب .هوجولا عیمج نم دحاو هن دشاب یم یدوجو دحاو ،لولعم .دوش یم عفد تلااكشا بلغا ،تسین هوجولا عیمج نم تدحو لولعم ۀیحان رد .دحاولا ۀدعاق ،دوجو تلاصا ،لوا رداص ،تیخنس ،دحاو تلع :اه‌هژاودیلك

Vol. 52, No. 2: Issue 105, Autumn & Winter 2020-2021, p.197-213

Print ISSN: 2008-9112 HomePage: https://jphilosophy.um.ac.ir/

Online ISSN: 2538-4171

Revise Date: 20-12-2021 Accept Date: 18-07-2021 DOI: https://doi.org/10.22067/epk.2022.71537.1052 Article type: Original Research

Essays in Philosophy and Kalam

Receive Date: 30-03-2022

A Review and Analysis of the Arguments and Criticisms of the “Rule of One” (Qāʿida Al-Wāḥid)

Hossein Karimi

Teacher of the advanced fourth level of philosophy, jurisprudence and principles of jurisprudence, Qom Seminary

Email: Hossainkarimi10@gmail.com Abstract

Although the “rule of one” (qāʿida al-wāḥid)” has not been denied by most philos- ophers, it has been studied and carefully considered by the scholars in terms of its arguments, its scope and the answer to the objections made by the opponents. Some have considered this rule self-evident and needless to argue, but at the same time they have put forward arguments to prove it. The proposed arguments can be divided into two categories: the first category are the arguments that try to prove this rule by rely- ing on the invalidity of applying two concepts to the cause and the second category are the arguments that prove it with regard to the necessity of cognation between cause and effect. Opponents, on the other hand, have raised a number of objections to disprove the principle. Therefore, in this article, first, we will explain and analyze the arguments for the rule, and then deal with some of the criticisms and try to answer to them. As a result, this rule can be proved by the argument which is based on the principle of cognation (in the correct interpretation). According to this argument, the one on the side of cause is the “one in its all aspects” including individual and specific one, and the one on the side of effect refers to the existential one, not the “one in its all aspects”. Thanks to these two, namely the cognation and the fact that the one on the side of effect is not the “one in its all aspects”, most criticisms are rejected.

Keywords: the single cause, cognation, the first emanation, existential priority of being, rule of one (qāʿida al-wāḥid)

همدقم هدعاق نیا .تسا هدش عقاو یسررب و دقن دروم زابرید زا هک تسا هفسلف رد روهشم دعاوق زا یكی دحاولا ۀدعاق هدرمش یهیدب ار هدعاق نیا یا هدع ،تسا هدوب حرطم یننافراع و یفسلف ثحابم رد نانوی نامیكح نامز زا زا یخرب لباقم رد .تفای ناوت یم نآ یارب یددعتم هلدا نامیكح راثآ رد اما ؛دنا هتسناد للادتسا زا ینغ و طابترا .دنا هدرک حرطم یددعتم تلااكشا و هداد رارق دقن دروم ار نآ هلدا و هدش ركنم ار هدعاق نیا زین ناركفتم رد مهم و یساسا لئاسم حرط بجوم ،لولعم و تلع نایم تیخنس اب طبترم ثحابم و هدعاق نیا گنتاگنت رتشیب لوا أدبم زا تقلخ ماظن نایب رد ناوت یم ار هدعاق نیا مهم ریثأت .تسا هدش تیلع ثحابم اب هطبار کی اهنت دیاب هدعاق نیا لوبق اب و تسا لاعتم دنوادخ ،نامیكح مومع دزن دحاولا قادصم هکارچ ؛درک هدهاشم ریسفت رد ییاه فلاتخا ،ناش ینابم رد فلاتخا هب هجوت اب نافوسلیف و نافراع هتبلا .دوش رداص بجاو زا لولعم .تسین تقلخ ماظن یارب ینییبت نینچ هب یزاین رگید هدعاق نیا راكنا اب اما ؛دنراد لوا رداص نایب و هدعاق نیا دحاولا ۀدعاق .1 لولعم کی ینعی ؛دحاولا نع لاا ردصیلا دحاولا .1 :تسا هدش هدیمان دحاولا هدعاق مان هب هفسلف رد هدعاق ود نیا رب لئاق یگمه و تسین یفلاتخا نامیكح نایم هدعاق نیا دافم رد .دشاب همات تلع ود یاراد دناوت یمن لدابتم ای دنشاب مه اب تلع ود نیا هكنیا زا معا ،دوش رداص همات تلع ود زا دناوت یمن لولعم کی هک دنتسه لحم .دوش رداص دراد ناكما لولعم کی اهنت تلع کی زا ینعی ؛دحاولا لاا هنع ردصیلا دحاولا .2 ¹.دنشاب تسا نیا دیآ یم تسد هب نافراع و نامیكح راثآ هعلاطم زا هچنآ .تسا مود هدعاق راتشون نیا رد ام ثحب فلتخم لئاسم رد نآ زا و هدوب حرطم ینافرع و یفسلف ثحابم رد نانوی نامیكح نامز زا دحاولا هدعاق هک زا ینغ و یهیدب ار هدعاق نیا ...و دامادریم ،یسوط ۀجاوخ دننام نامیكح زا یخرب .تسا هدش یم هدافتسا ؛70 ،4 ،1372 ،یدرورهس( .دنک یم تیافک شقیدصت یارب نآ هب هیبنت هک یوحن هب ؛دنا هتسناد للادتسا رد اما )232 ،1374 ،دامادریم ؛92 ،1381 ،یضاق ؛334 ،1383 ،یروزرهش ؛684 ،3 ،1386 ،یسوط ،دشر نبا ،یباراف دننام ینافراع و نافوسلیف .دوش یم تفای هدعاق نیا تابثا یارب یددعتم نیهارب یفسلف نوتم نآ زا فلتخم ثحابم رد و هدرک هماقا نآ تابثا یارب للادتسا ،هدرب مان هدعاق نیا زا ...و یبرع نبا و انیس نبا ،یبرع نب نیدلا یحم ؛163 ،م 1994 ،دشر نبا ؛134 ،ق.ه 1413 ،نیطولف ؛7 ،ات یب ،یباراف( .دنا هدرب هرهب نبا( یلعاف تلع هب صتخم ار هدعاق نیا ،یدزی حابصم هللا تیآ و دشر نبا دننامه یضعب )178 ،2،م 1946

امهنم لک ةیصوصخل نوكی نأ امإ امهنأ لكلا یف ةلاحتسلاا هجو ایبقاعت وأ ایئادتبا لادابت نیتلدابتم وأ نیتعمتجم نیتلقتسم نیتلع یلإ هدانتسا لیحتسملا نمف« .1 کلذ یف لخدم نیتیصوصخلا نم ءیشل نوكی لا نأ امإ و امهعومجمب هدوجو بجو لب ةرورضلاب یرخلأاب هدوجو عنتمیف لولعملا دوجو یف لخدم امهدحأ وأ )210 /2 ،1368 ،یزاریش نیدلاردص( ».مومعلاب ول و ادحاو ارمأ نیریدقتلا یلع ةلعلا نوكیف ةاغلم تایصوصخلا و کرتشملا ردقلا یه ةقیقحلاب ةلعلا تناكف یدؤملا -دحاولا تاذ یف ضقانتلا یلإ یدؤی هنلأ -دحاو ضرع یف عامتجلاا لیبس یلع ناک ءاوس -ةریثک للع هیف لعفی لا دحاولا لولعملا نأ« :ییابطابط هملاع )166 ،1416 ،ییابطابط( »روذحملا نم مدقت ام موزلل -ةلع دعب هیلع ةلع مایقب -دراوتلا لیبس یلع ناک وأ -ةرثكلا یلإ

خیش دننامه رگید یضعب و )639 ،1386،3 ،یضایف ؛95 1366،2 ،حابصم ؛164 :ص ،م 1994 ،دشر ؛646 ،1382،1 ،یزاریش نیدلاردص( .دنا هتسناد تاهجلا عیمج نم دحاو هب صتخم اردصلام و قارشا )348 ،1 ؛64، 4 ،1372 ،یدرورهس ؛206 ،1،ق.ه 1425 ،یجیهلا ؛94 ،2 ،1366 ،حابصم ینابم اب هک دننک یم هئارا هدعاق نیا زا توافتم یریسفت ناشیا هک میرب یم یپ نافراع راثآ رد عبتت اب هتبلا نافوسلیف هاگدید زا دحاولا هدعاق دافم یاه توافت هب نافراع و نامیكح تارابع رد .دشاب یم راگزاس ینافرع رودص ۀوحن یلوا ،ددرگ یمرب ناشیا نایم رد مهم یانبم ود هب اه توافت نیا ۀدمع .تسا هدش هراشا نافراع و دزن و )301 ،1416 ،ییابطابط( دوجو داجیا تروص هب نافوسلیف دزن رد هک تسا یلاعت بجاو زا تاقولخم دزن .تسا دحاو هک تسا قولخم نیلوا زا دارم یمود )158 ،1360 ،هکرت نبا( .تسا یلجت تروص هب نافراع نیدلاردص( .دشاب یم ینامحر سفن نافراع دزن و )309 ،1381 ،انیس نبا( لوا لقع ،قولخم نیلوا نافوسلیف )276 ،ق.ه 1415 ،یداتسا ؛78 ،1360 ،ینایتشآ ؛9 ،1361 ،یزاریش نافراع و نافوسلیف تارابع رد تسا ینافرع و یفسلف ینابم زا یشان هک هدعاق نیا ریسفت رد فلاتخا نیا ادتبا هجیتن رد .دوش یم نشور هلدا یسررب اب هدعاق نیا دافم )313-308 ،1394 ،داژن ینیما( .تسا دوهشم ۀدعاق تابثا یارب نامیكح زا یخرب هک اجنآ زا .تسا شریذپ لباق هدعاق نیا تابثا یارب یلیلد هچ دید دیاب ار تیخنس هلئسم تسخن تسا مزلا ،دنا هدرک هدافتسا لولعم و تلع نایم تیخنس موزل ۀلئسم زا دحاولا .میوش هلدا نایب دراو سپس و مینک یسررب ًلاامجا تیخنس .2 زا هک اجنآ زا .تسا لولعم و تلع نایم تیخنس ،دشاب یم نامیكح لوبق دروم هفسلف رد هک یلئاسم زا یكی ۀلدا و هدرک حرطم ار تیخنس زا فلتخم ریسافت دیاب ادتبا ،هدش هدافتسا دحاولا ۀدعاق رب للادتسا رد ینبم نیا .میزادرپب دحاولا ۀدعاق ۀلدا زا ثحب هب سپس مینک یسررب ار نآ لولعم‌و‌تلع‌نایم‌بسانت‌:لوا‌ریسفت ینعی ؛دوش رداص تلع نآ زا لولعم ات دشاب بسانت یعون لولعم و تلع نایم دیاب یم ،ریسفت نیا اب قباطم تسه تلع رد یتیصوصخ رگید ترابع هب .دوش رداص لولعم نیا تلع نآ زا هک دشاب یوحن هب دیاب تلع ار نآ هنوگچ دیاب و تسیچ تیصوصخ نیا هكنیا .دنک داجیا ار صاخ لولعم دناوتب تلع دوش یم بجوم هک تیلع هک تسا هدش نشور هلئسم نیا لولعم و تلع ثحابم رد .دراد تقد هب زاین هک تسا یبلطم ،درک نایب اب هک تسا لولعم ِدوجو و ؛دهد یم دوجو لولعم هب هک تسا تلع ِدوجو .تیهام هن ،تسا دوجو تفص تاذلاب و ًلاوا هچنآ اما ؛دنوش یم دوجوم دوجو ققحت هب مه دوجو عباوت دنچ ره .دوش یم ققحم تلع داجیا بجوم هک یتیصوصخ نآ ،دش دوجو تفص تیلع رگا .تسا دوجو ،دنک یم لوبق ار داجیا و دنک یم داجیا تافص زا یتفص و تیصوصخ ینعی ،دشاب دوجو رد دیاب ،دشاب رگید دوجو تلع دناوتب دوجو کی دوش یم

تسا دوجو اریز ؛دوش عرفتم نآ رب دناوتب تیلع ات دشاب یلامک یتیصوصخ دیاب رگید ترابع هب .دشاب دوجو .دشاب هتشاد شلولعم اب بسانت دیاب هک تسا دوجو سپ ،تسا تلع هک نیا رگنایب دنناوت یم ،دننک یم تیاكح دوجو یاه ییاراد زا هک یتافص هک دوش یم نشور نایب نیا اب دنناوت یمن دننک یم تیاكح دوجو کی یاه یرادن و اه تیدودحم زا هک یتافص یلو ؛دنشاب تیصوصخ یاه ییاراد زا هک مینادب یزیچ ار تیهام رگا هک مییوگب دیاب تیهام ۀرابرد .دنشاب تیصوصخ نیا رگنایب تیصوصخ رگنایب دناوت یم تروص نیا رد ،دشاب اه یرادن نایب شا همزلا دنچ ره ،دنک یم تیاكح دوجو رد یصاخ یگژیو دوجو یانعم هب لولعم و تلع نایم تیخنس هک میریگ یم هجیتن سپ .دشاب تیخنس رد مزلا رب تیلع ات دشاب یلامک عون زا دیاب یگژیو نیا و دوش رداص وا زا صاخ لولعم دوش یم بجوم هک تسا تلع .تفای نامیكح تاملک رد ناوت یم ار للادتسا نیدنچ ریسفت نیا یارب .دوش عرفتم نآ

:مكی‌للادتسا یزیچ ره هک تسا نآ مزلتسم ،دوش لولعم داجیا ببس هک دشابن یصاخ تیصوصخ دجاو تلع رگا صاخ لولعم داجیا ببس ،صاخ یتلع هكنیا ات درادن دوجو یا هطباض اریز ؛دوش رداص رگید زیچ ره زا دناوتب

.دشاب دیاب تلع هجیتن رد .تسا نلاطبلا یهیدب یتلع ره زا یلولعم ره رودص ینعی ،تسا لطاب یلات نكیل

:دوش یم صاخ لولعم داجیا بجوم هک دشاب صاخ تیصوصخ یاراد زاج لاإ و رخلآا ریغ و امهنم دحاولا نیب تسیل ةیتاذ ةیخنس اهلولعم و ةلعلا نیب نوكی نأ بجاولا نم«

ةصصخملا یه اهلولعمل ةخناسم ةهج ةلعلا یفف ،ئش لكل لاولعم ئش لک و ئش لكل ةلع ئش لک نوک )166 ،ق1416 ،ییابطابط( .»اهنع هرودصل

:مود‌للادتسا لولعم رگا اریز ؛نآ اب تنیابم تهج و لعاف اب تهباشم تهج :تسا تهج ود زا بکرم یلولعم ره ،تهج ره زا و لماک تروص هب هک دوب دهاوخ نآ مزلتسم ،دشابن لعاف اب تنیابم و تهباشم تهج ود زا بکرم

.دشاب لعاف اب نیابم ای هباشم لاحم لماک تهباشم .تسا لاحم لعاف اب لولعم لماک تهباشم و تینابم اریز ،تسا لطاب یلات نكیل ،دشاب لعاف نامه لولعم رگا .دوب دهاوخ لعاف نامه ،دشاب لعاف هباشم تهج ره زا لولعم رگا اریز ،تسا .تسا لاحم هک تسوا دوخ یارب ئش تیلع مزلتسم رما نیا هکارچ ،دوب دهاوخن نآ زا هدشرداص و لولعم ندوب لولعم رد فلخ اریز .تسا لطاب )دشابن یلعاف تلع یوس زا هدش رداص ،لولعم هكنیا( یلات نكیل نیابم تهج ره زا لولعم رگا هک تسا تهج نیدب ،تسا لاحم لعاف اب لولعم لماک تنیابم هكنیا اما .تسوا تنیابم رگید یوس زا و تسا دوجوم یلعاف تلع وس کی زا اریز ؛دوجوم هن ،دوب دهاوخ مودعم ،دشاب لعاف اب

لصا رد دشاب دوجوم لولعم رگا هکارچ ،دشاب مودعم لولعم هک تسا نآ یانعم هب یلعاف تلع اب لولعم لماک رگا .دراد تافانم یلعاف تلع اب وا لماک تنیابم اب یزیچ نینچ و دوب دهاوخ یلعاف تلع اب هباشم دوجو ئش کی ضیقن و تسا دوجو ضیقن ْمدع اریز ؛دشاب یلعاف تلع زا هدش رداص دناوت یمن دشاب مودعم لولعم یلولعم ره هكنآ هجیتن .تسوا ندوب لولعم رد فلخ و تسا لطاب یلات نكیل .دوش یمن رداص نآ زا هاگ چیه اب تنیابم تهج و تسا تلع اب لولعم تیخنس نامه هک لعاف اب تهباشم تهج :تسا تهج ود زا بکرم )420 ،1368،1 ،یزاریش نیدلاردص( .لعاف

:مود‌للادتسا‌دقن تباث للادتسا نیا .دنک یم تباث للادتسا نیا هک تسا یزیچ زا شیب لوا ریسفت رد تیخنس یاعدم فرص اب رما نیا و دنشابن تاهج عیمج زا نیابتم و دشاب لولعم و تلع نایم یتهباشم دیاب یم هک دنک یم نیا زا شیب یزیچ لولعم و تلع نایم تیخنس لصا هک یلاح رد .دبای یم ققحت لولعم و تلع ندوب دوجوم و دوش رداص نآ زا صاخ لولعم هک دشاب تلع رد یتیصوصخ دیاب ،ندوب دوجوم رب هولاع .دنک یم نایب ار للادتسا هک لوا للادتسا هب هجوت اب اما .دنک یمن تباث تلع یارب ار یتیصوصخ نینچ موزل للادتسا نیا تباث روکذم ریسفت هب لولعم و تلع نایم تیخنس موزل لوا ریسفت نایب رد روکذم بلاطم و تسا یحیحص .دوش یم یدزی حابصم هللا تیآ .تسا فرشا و یلعا وحن هب لولعم تلاامک یاراد تلع هک تسا نیا مود ریسفت

:دنناد یم تباث نایب ود اب ار بلطم نیا نآ تلاامک هک دوش یم رداص یتلع زا لولعم هک مینک یم کرد هبرجت اب ام :ینوریب و ینورد هبرجت )فلا

.دشاب اراد یرتلااب دح رد ار لولعم لولعم تلاامک دقاف تلع سپ ،دوش یمن ئش دقاف ئش یطعم :تسا لولعم تلاامک یطعم تلع )ب

)91 /2 ،1366 ،حابصم( .دوش یمن یزیچ ندرک اطع یانعم هب ءاطعا رگا .تسا نزهر یترابع لولعم رب تلع ریثأت نایب رد ءاطعا ترابع مزلتسم ًاعطق ،دوش هفاضا یرگید هب و هدش رسک یكی زا یزیچ هک یوحن هب دشاب یرگید هب دوخ بناج زا دارم و تسین اطعا زا وحن نیا لولعم و تلع نایم رد اما .دشابن هدش اطع ئش دقاف ،یطعم هک تسا نیا روط نامه ؛دوش یمن رسک تلع زا یزیچ لولعم رد تلع ریثأت اب اریز ،تسین اطعا عون نیا زین ناگدننک للادتسا .ءاطعا دوخ هن دنا هدرک ریبعت ءاطعا هب هیبش یزیچ ار تلع داجیا ییابطابط ۀملاع هک (171 /1416 ،ییابطابط ) .»ءاطعلإاب هیبش نأش هیلإ ةبسنلاب هئازجأ ضعب وأ ح ّجرمللف«

لیلد داجیا فرص ،دوشن رسک یزیچ تلع زا هک یوحن هب تسا تلع داجیا نامه ءاطعا زا دارم رگا یلو هک تسا نیا تسا مّلسم هچنآ .دشاب اراد تسه لولعم رد هک لامک خنس نامه زا دیاب تلع هكنیا رب تسین

تلاامک نامه یاراد دیاب مه شدوخ هكنیا یلو دنک داجیا ار لولعم نآ دناوتب هک دشاب یا هنوگ هب دیاب تلع هكنیا هب هجوت اب .دنا هدومن هشقانم للادتسا نیا رد یرگید وحن هب یخرب .دوش یمن تباث نایب نیا اب ،دشاب زا تادوجوم یارب هک یلامک ینعی ،تسا تباث دوجو قلطم یارب هک یلامک .1 :دنا مسق ود رب دوجو تلاامک هن ،تسا لامک ،دوجو دوخ یارب هک تسا یلامک لوا مسق رگید نایب هب .تسا لامک دندوجوم هک تهج نآ هب صاخ تادوجوم یارب هک یلامک ینعی ،تسا یصاخ دوجوم هب صتخم هک یلامک .2 .صاخ یدوجو یارب )فلا :تسا هتسد ود رب لامک زا مسق نیا .دندوجوم هک لیلد نآ هب هن ،تسا لامک دنراد هک یتیصوصخ لیلد دودحم دوجو یارب نآ ققحت ًاساسا هكلب ،وا ریغ یارب هن ،تسا لامک دودحمان دوجو یارب طقف هک یلامک هک تهج نآ زا دودحم دوجو یارب طقف هک یلامک )ب .یتاذ للاقتسا و دوجو ِبوجو دننام ،تسا لاحم لسع یارب هک لسع ینیریش دننام ،دشاب یم لاحم دودحمان دوجوم یارب نآ ققحت و تسا لامک تسا دودحم )192 /3 ،1396 ،نایوبن( .تسا لاحم دودحمان دوجوم یارب نآ ققحت هكلب .یدوجوم ره هن تسا لامک :دسر یم رظن هب هشقانم نیا هرابرد ققحم دوجو تقیقح هب قئاقح هیقب و تسا دوجو دراد تقیقح تاذلاب و ًلاوا هچنآ ،دوجو تلاصا قبط

.دنتسه ،صقن و تسا یدوجو ،لامک سپ .تسا یرادان هک صقن لباقم رد ،ییاراد زا تسا ترابع یقیقح لامک

.یمدع رگنایب تایصوصخ نیا .دنتسه دوجوم نآ دوجو هوحن نامه هب هک دراد یتایصوصخ صاخ دوجوم ره

.دنشاب یم صاخ دوجوم ِتلاامک نامه ای یاه ییاراد رادقم دیاب ،دوش رداص وا زا یصاخ لولعم دوش یم بجوم تلع رد هک یتیصوصخ ،هتشذگ تاحیضوت قبط ،دوش یم صاخ لولعم ققحت بجوم تلع رد هک یتیصوصخ ینعی ؛دشاب تلع یارب یدوجو تیصوصخ

.تسا تلع دوجو هوحن هک دشاب یم یلامک تیصوصخ نامه دراد لولعم هک یتلاامک ینعی ؛تسین لولعم دوجو زج یزیچ مه لولعم دوجو هوحن و تیصوصخ دوجو نامه لولعم لامک سپ .تسا لولعم یاه ییاراد رادقم رگناشن شدوجو هوحن و دنتسه لولعم دوجو

.تسوا یاه ییاراد و دهد یم هک یدوجو دنچ ره .دهد یمن ماجنا نداد دوجو زج یراک تلع سپ ،نداد دوجو ینعی داجیا .دنتسین دوجو ضرع رد یزیچ و دنتسه دوجو نیا هوحن تایصوصخ نآ یلو ،تسا یتایصوصخ یاراد ًاعطق

.دنوش یم دوجوم لولعم دوجو هب مه تایصوصخ نآ ،لولعم داجیا اب سپ زا و تسا لولعم هک تسا نیا رب ضرف اریز ؛تسا تلع بناج زا تسا لولعم یارب ییاراد هک هچنآ ره

.درادن یزیچ دوخ بناج

تلع سپ .تسا ندوب رت لماک نامه دوجو رد ندوب یوقا و ؛تسا لولعم دوجو زا یوقا تلع دوجو و دوجو قلطم لامک هب لامک هیلوا میسقت رگید ترابع هب ؛تسا اراد فرشا و یلعا وحن هب ار لولعم لامک هب تادوجوم مامت نیب کرتشم -1 :تسا مسق ود رب لامک ینعی ؛تسا یحیحص میسقت صاخ دوجو لامک میسقت اما .صاخ دوجوم ره صاخ یدوجو ۀرهب رطاخ هب یدوجو ره هب صتخم -2 .ناشندوب دوجوم لیلد رگا .تسا دودحم دوجو صتخم لامک و دودحمان دوجو صتخم لامک ِمسق ود رب صاخ دوجو لامک ،مود نخس ،دراد لامک شیوخ صاخ یدوجو هرهب ۀزادنا هب یصاخ دوجوم ره هک دشاب ینعم نیدب نخس نیا رد هک دوجو زج تسا یزیچ دودحم دوجوم صتخم لامک هک دشاب ینعم نیدب رگا یلو ؛تسا یحیحص .درادن ریثأت دوجو زج ،یزیچ ندوب لامک رد اریز ،دسر یمن رظن هب یحیحص نخس ،دشاب یم لیخد نآ و اه یرادن رطاخ هب هن ؛دراد هک تسا یا یدوجو ۀرهب رطاخ هب تسا لسع یارب لامک لسع ینیریش رگا لامک رادقم و تسا ئش دوجو نامه ،لامک سپ .دشاب لامک بجوم دناوت یمن تیدودحم .شیاه تیدودحم رت فیعض و رتمک مه نآ تلاامک ،دشاب رت فیعض هچ ره ئش دوجو .تسا هتسباو ئش یدوجو ۀرهب رادقم هب نیا رد دوجو تلاصا ۀلئسم ریثأت هک تساجنیا .تسا قداص نآ یدوجو ۀرهب رب طقف لامک ناونع یلو ؛تسا هب دشاب دوجوم هک هچنآ ره و دوش هداد دوجو هب یجراخ ققحت رد تلاصا ًاعقاو رگا .دوش یم نایامن ثحب نآ ْدوجو هكنیا رگم ،دشاب هتشاد ندوب دوجوم زا یا هرهب دناوت یمن جراخ رد یزیچ رگید ،دشاب دوجوم دوجو .دشاب هدرک دوجوم ار دحاولا ۀدعاق ۀلدا .3 لوا‌للادتسا‌)فلا تاریرقت اب للادتسا نیا .تسا تلع بیکرت و تلع رب ددعتم میهافم قدص نایم مزلات رب هیكت اب للادتسا نیا بیترت هب هک هدش نایب اردصلام و قارشا خیش ،انیس نبا ینعی گرزب فوسلیف هس یوس زا مه هب کیدزن و هیبش .دوش یم هئارا

انیس‌نبا .تسا قداص وا رب مود دوجو تلع و لوا دوجو تلع موهفم ود ،دشاب زیچ ود یارب تلع زیچ کی رگا .دنتسه تقیقح ود سپ دنتسه مه زا ریغ موهفم ود نیا هک اجنآ زا دنتسه مزلا ضارعا زا ای دنشاب ضارعا زا رگا و ضارعا زا ای دنتسه تلع تاموقم زا ای تقیقح ود نیا

.قرافم ضارعا زا ای و .ددرگ یمرب موزلم تاموقم ۀیحان رد تقیقح ترثک هب دنتسه ناشموزلم لولعم نوچ ،دنشاب ضارعا زا رگا

.تسا تلع کی ندوب تقیقح ود بجوم تلع کی زا لولعم ود رودص سپ ؛108 ،1381 ،انیس نبا( .دشاب تقیقح ود دناوت یمن دحاو تلع و تسا دحاو ْتلع هک تسا نیا رب ضرف

)435 ،1376 بکرم یثیح چیه زا هک تسا یتقیقح ،دحاو تلع زا دارم هک دوش یم نشور روکذم للادتسا هب هجوت اب للادتسا نیا هک تشاد هجوت دیاب هتبلا .درک تقیقح ود هب فصتم ار نآ ناوتب هک دشابن یوحن هب ینعی ؛دشابن یدوجوم نینچ ًلاصا ای دوش یم قیبطت دوجوم مادک رب هدعاق نیا هكنیا اما ؛تسا هدعاق لصا تابثا ماقم رد .تسا رگید یثحب ،هن ای تسه

قارشا‌خیش تطاسب زین ناشیا ناهرب رد .دنا هدرک هماقا دحاولا ۀدعاق تابثا رب انیس نبا ناهرب هب هیبش یناهرب ناشیا نم طیسب تلع زا لولعم رودص ۀلاحتسا ات هدمآرب شلات رد و تسا هدش هتفرگ رظن رد تهج ره زا تلع

.دننک تابثا ار تاهجلا عیمج ءاضتقاف ،رخلآا ریغ امهدحأف نیئیش یضتقا ول هّنلأ ،ادحاو ّلاإ یضتقی لا هوجولا عیمج نم دحاولا«

،امهؤاضتقا فلتخیل ناتفلتخم ناتهج هیف مزلیف ،هیف ةفلتخم ءاضتقلاا ةهجف ،هنیعب رخلآا ءاضتقا سیل امهدحأ

1)226،64/4 ،1372،یدرورهس( ».هوجولا عیمج نم ادحاو ضرف دق و هتاذ بکرتیف نیهلأتملاردص نیا رتشیب ندش حضاو یارب و دنا هتخادرپ دشاب یم انیس نبا لیلد نامه ًابیرقت هک یلیلد نایب هب ناشیا تسا ترابع تفای ناشیا تاحیضوت رد ناوت یم هک یدیدج ۀتكن .دنا هدرک همیمض نآ هب ار یتاحیضوت ،لیلد و یجراخ بیکرت هچ - یبیکرت هنوگ چیه هک تسا یتلع ،دحاو تلع زا دارم هک دندرک حیرصت ناشیا هكنیا زا لمحت دناوتن ار یبیکرت هنوگ چیه هک هچنآ ره و تلع و تاذ بیکرت یتح .درادن دوجو نآ رد -یلقع بیکرت هچ تلع ندوب بکرم مزلتسم لولعم ود یارب تیلع اریز ؛دشاب لولعم ود یارب تلع تسناوت دهاوخن ًاعطق ،دنک نیدلاردص( .دنتسه مه زا ریغ و تقیقح ود ،ود نیا و تسا مود دوجو تلع و لوا دوجو تلع تقیقح ود زا :درک هجوت دیاب هتكن دنچ هب للادتسا نیا هب هجوت اب )204 /2 ،1368 ؛295 ،ق.ه1422 ،یزاریش

.تسا هدش هتسناد بیکرت اب مزلام -ب- تیلع و -أ- تیلع موهفم ود قدص تانایب نیا رد .تسا هدش ضرف هوجولا عیمج نم دحاو و طیسب تلع ،هدعاق عوضوم لولعم تسین مزلا ینعی ؛تسین هوجولا عیمج نم دحاو ،تسا هدش هتفگ لولعم فرط رد هک دحاو زا دارم ،دشاب بکرم مه یتاهج هب رگا دنچ ره ؛دشاب دحاو دوجو دیاب لولعم هكلب ،دشاب هوجولا عیمج نم دحاو مه رگا سپ .تسا تلع زا رتدودحم ینعی تلع زا رت فیعض یدوجو ظاحل هب شندوب لولعم هب لولعم اریز شندوب بکرم یارب نیمه و تسا دودحم شتیلولعم هب لولعم ،دشاب دودحمان هوجولا عیمج نم دحاو تلع

،یزاریش نیدلا بطق ؛334 ،1383 ،یروزرهش( .دنا هداد حرش ار نآ ینایب اب کی ره و هتخادرپ ناهرب نیمه حیضوت هب یزاریش نیدلا بطق و یروزرهش بانج 1 )69 /4 ،1372

.دنک یم تیافک تدحو هن تسا یصخش تدحو هب دحاو تلع یارب دحاو لولعم ترورض تابثا للادتسا نیا دافم

.یعون درک نایب هنوگ نیا ار دحاولا هدعاق لوا للادتسا ناوت یم ،هدش هئارا تاحیضوت هب هجوت اب سپ ددعتم میهافم قدص اریز ؛دنک یم قدص نآ رب موهفم کی اهنت ،دشاب هوجولا عیمج نم دحاو تلع رگا

.تسا دحاو دوجو هب یتح ددعتم قئاقح ققحت زا یکاح .دراد تافانم تاهجلا عیمج نم تطاسب اب دوجو کی هب یتح ددعتم قئاقح ققحت

.تسا تلع رب موهفم ود قدص مزلتسم دحاو تلع زا لولعم ود رودص تلع تاهجلا عیمج نم تطاسب مدع و بیکرت زا یوحن مزلتسم تلع کی زا لولعم ود رودص سپ

.دشاب هتشاد لولعم ود دناوت یمن دشاب طیسب تاهجلا عیمج نم هک یتلع هجیتن رد .تسا لوا‌للادتسا‌دقن مزلتسم ددعتم میهافم عون ره قدص هكنیا .دوش عقاو یسررب و دقن دروم دناوت یم لوا ۀمدقم ،للادتسا نیا رد یتاذ تافص رگنایب میهافم رگا .تسین لوبق لباق ،دشاب یم جراخ رد دوجو کی هب یتح ددعتم قئاقح ققحت رظن هب حیحص بلطم نیا لعف تافص دروم رد اما ؛تسا لوبق لباق بلطم نیا ،دنشاب ناشفوصوم یارب لعف تافص اریز ؛دشاب یجراخ قئاقح ددعت مزلتسم یلعف ددعتم تافص قدص هكنیا رب تسین یلیلد .دیآ یمن ترثک زا هجیتنرد .فوصوم یتاذ قئاقح ددعت هن ؛دنشاب یم لعف ددعت مزلتسم و دنتسه لعف ماقم زا هتساوخرب هب للادتسا نیا رد هک دنامن هتفگان هتبلا .تفرگ هجیتن ار فوصوم هیحان رد بیکرت ناوت یمن لعف تافص قدص نامه للادتسا نیا رد ناگدننک للادتسا دارم دوش اعدا رگا اما ،تسا هدشن هراشا لولعم و تلع نایم تیخنس .تخادرپ میهاوخ نادب مود للادتسا یسررب رد )تسا لمتحم یلو تسا رهاظ فلاخ هک( تسا تیخنس مود‌للادتسا مهم ریرقت ود .تسا دحاولا ۀدعاق تابثا ددص رد لولعم و تلع نایم تیخنس موزل هب هیكت اب للادتسا نیا نیا رب یناهفصا ققحم .تسا هدش هئارا یدزی حابصم هللا تیآ و یناهفصا ققحم یوس زا للادتسا نیا یارب تلع رب صاخ لولعم ندش صتخم بجوم هک دشاب یصاخ یگژیو دیاب لولعم و تلع نایم هک تسا رواب تلع کی زا لولعم ود رگا .تسا تاذلاب شتیلع اریز ،دشاب تلع تاذ نیع دیاب یگژیو نیا .دوش صاخ بجوم تلع رد یگژیو ود ندوب .دنوش یم تلع رد ناشدوخ صاخ یگژیو یعدتسم کی ره ،دوش رداص ترابع هب )276 ،1415 ،یداتسا( .تسین راگزاس ضورفم تدحو و تطاسب اب و تسا تلع یتاذ بکرت دوش رداص صاخ لولعم نآ زا هک دشاب یتیصوصخ یاراد و دشاب یوحن هب دیاب تلع هک میدرک لوبق رگا رگید لولعم کی اهنت یتلع نینچ زا ،تسا دحاو و طیسب هوجولا عیمج نم تلع هک دشاب نیا رب ضرف و )تیخنس(

ود اب تلع تیخنس .تسا لولعم ود اب تلع تیخنس یانعم هب لولعم ود رودص اریز ؛دوش رداص دناوت یم ضرف فلاخ نیا و دشاب صاخ لولعم ود اب بسانتم هک تسا تلع رد تیصوصخ ود دوجو یانعم هب لولعم .تسا تلع هوجولا عیمج نم تدحو هک لوا ریسفت هب تیخنس هتبلا ؛لولعم تلع نایم تیخنس موزل رب ینتبم و تسا حیحص للادتسا نیا نامیكح نوتم رهاظ اب قباطم دش نایب هک یللادتسا ود دنچ ره هتبلا .دش باختنا حیحص ریسفت ناونع هب دنا هتخادرپ هدعاق نیا تابثا یارب للادتسا هب لوا تروص هب هک یناسک دارم هک دیآ یم رظن هب یلو ،دشاب یم تیلع ریاغت زا دارم رگید ترابع هب .تسین للادتسا ود عقاو رد و دشاب مود للادتسا رد هدش حرطم نایب ،زین دوش یم تلع زا لولعم کی رودص بجوم کی ره هک تسا تلع رد تیصوصخ ود ریاغت ،ب تیلع و فلا .موهفم ود ریاغت ًافرص هن لولعم و تلع نایم تیخنس زا ناشریسفت اب قباطم ناشیا للادتسا هک دندقتعم یدزی حابصم داتسا اما ،لولعم و تلع نیب تیخنس ۀدعاق قبط .دنا هدش لئاق دحاولا هدعاق و تیخنس هدعاق نایم مزلات هب و تسا یاراد یتلع هک مینک ضرف رگا نونکا .دشاب هتشاد یرت لماک تروص هب دهد یم لولعم هب هک ار هچنآ تلع دیاب اراد ار لامک نامه زا یرت لزان ۀبترم هک دوش یم رداص وا زا یلولعم ًاعبط ،دشاب یدوجو تلاامک زا خنس کی یصاخ خنس یاراد مادک ره هک دنوش رداص وا زا فلتخم لولعم ود مینک ضرف رگا و ار یرگید لامک هن ؛دشاب نیا ضرف هک یتروص رد ؛دشاب لامک زا خنس ود یاراد مه تلع دیاب هدشدای ۀدعاق ساسا رب ،دنشاب لامک زا )94/2 ،1366 ،حابصم( تسا یدوجو تلاامک زا خنس کی یاراد اهنت هک دوب مه ار بلطم نیا روکذم بلاطم ۀمیمض هب یلو ؛تسین ینعم نیا هب تیخنس ،دش نایب ًلابق هچنآ قبط .درک تباث ار دحاولا ۀدعاق ناوت یم مه نایب نیا زا هدافتسا اب سپ .تسا یحیحص بلطم و درک تابثا ناوت یم هولاع دحاولا هدعاق دافم ،دنتشاد یرتشیب هجوت تیخنس ۀلئسم هب هک ریخا للادتسا ود قبط هكنیا رگید ۀتكن ۀمتاخ رد مهم ۀتكن )95 /2 ،نامه( .دوش یم زین یعون تدحو هب دحاو تلع لماش یصخش دحاو تلع رب قح رد ار هدعاق نیا و هتخادرپ دحاولا ۀدعاق تابثا هب هلدا نیا نایب اب نامیكح هک تسا نیا هلدا زا ثحب رد یترثک هنوگ چیه هک دنناد یم هوجولا عیمج نم دحاو قادصم ار بجاو ینعی ؛دنناد یم یراج یلاعت بجاو یثحب هن ای دشاب دناوت یم هدعاق نیا یارب یرغص یلاعت بجاو ایآ هكنیا .تسین روصت لباق یلقع ترثک یتح وا ینعی .دش لئاق کیكفت ود نیا نایم ناوت یم و رگید یثحب هن ای تسا حیحص نایب نیا اب هدعاق نیا هكنیا و تسا ار یلاعت بجاو نوچ یخرب هک روط نامه ؛دریذپن ار یلاعت بجاو رب هدعاق نیا قیبطت یلو دریذپب ار هدعاق یسک دحاولا ۀدعاق ،دنا لئاق بجاو رد یلیلحت یلقع ترثک یوحن هب و دنناد یم یدوجو تلاامک عون نیدنچ دجاو )اجنامه( .دنراد لوبق ار هدعاق لصا یلو ،دنناد یمن یراج بجاو قح رد ار

اه نآ خساپ و هدعاق رب هدش حرطم تلااکشا .4 لوا‌لاكشا زا دارم رگا :اریز ،دوش لولعم ود رب دحاو تلع تیلع زا عنام دناوت یمن ب تلع و فلا تلع موهفم قدص تیلع اریز ،دنک یمن داجیا تلع تدحو رد یللخ ،دشاب یموهفم ریاغت ب تیلع و فلا تیلع تقیقح ریاغت رد یجراخ ریاغت دارم رگا اما .دوش یجراخ یقیقح دحاو رب ضراع هک درادن یتقیقح و تسا یرابتعا رما تافانم یجراخ تدحو اب و تسین یجراخ ریاغت بجوم زیچ کی رب ناونع ود قدص مییوگ یم ،دشاب تلع کی ره هک تسا تلع رد تیصوصخ ود ریاغت ،ب تیلع و فلا تیلع ریاغت زا دارم هک تسا نآ خساپ .درادن تدحو ضرف اب یفانم تلع رد یجراخ تیصوصخ ود دوجو و ؛دوش یم تلع زا لولعم کی رودص بجوم )207 /1 ،1425 ،یجیهلا( .تسا تلع مود‌لاكشا زا هک یلولعم ره نكل ،دشاب دحاو ،دحاو تلع زا هدش رداص لولعم دیاب ،دشاب حیحص دحاولا ۀدعاق رگا سپ .تسا تیهام و دوجو زا بکرم ینكمم ره :اریز ،تسین دحاو ینعی ،تسا بکرم دوش یم رداص تلع دوجو هک تسا تلع دوجو ،تسا دوجو رد اهنت تیلع هک تسا نیا خساپ .تسین حیحص دحاولا هدعاق تسا یتیصوصخ یاراد تلع دوجو سپ ،تسا دوجو رد مه لولعم و تلع تیخنس .دنک یم داجیا ار لولعم تیصوصخ کی یاراد اهنت هک یتلع هک تسا نیا دحاولا ۀدعاق دافم .دوش یم صاخ لولعم داجیا بجوم هک دوش یم رداص نآ زا دوجو کی طقف سپ .تسا دوجو مه لولعم .دوش رداص دناوت یم نآ زا لولعم کی ،تسا زا تیهام سپ .دراد ققحت دوجو هب تیهام و تسا دوجو دراد ققحت هچنآ ،دوجو تلاصا قبط .تیهام هن .دشاب دحاولا هدعاق اب یفانم ات تسا هدشن رداص تلع رداصلا نوكیف لولعم امهنم لک و ادوجوم ارمأ هنوک ةرورض دوجو و ةیهام هلف ةلعلا نع ردصی ام لک نإ«

جراخلا بسحب ددعتم ةیهاملا عم دوجولا نوک ملسن لا انأب بیجأ و ددعتم ضحملا دحاولا یتح ةلع لک نع یلع امأ لولعملا لب ،لولعم امهنم ًلاک نإ مّلسن لاف مّلس ول و طقف روصتلا یف اهیلع هتدایز نأ نم ققحت امل نیدلاردص( ».ریغ لا ةیهاملا وهف نییقاورلا یأر یلع امأ و هب ةیهاملا فاصتا وأ دوجولا وهف نیئاشملا یأر )299 ،ق.ه 1422 ،یزاریش دوش یم دوجوم دوجو هب هكنیا ولو تیهام هک تفگ دیاب دسر یم رظن هب ،لاكشا هب روکذم باوج دروم رد نم دحاو لولعم دوش یم بجوم نیمه و تسا هارمه لولعم اب هک تسا ییانعم ،تسا دوجو اب تلاصا و تلع زا هک تسا نیا دحاولا هدعاق دافم رگا هک تساجنیا رد عقاو رد لكشتسم لاكشا .دشابن هوجولا عیمج هک یلاح رد .دشاب هوجولا عیمج نم دحاو دیاب تلع دننام زین لولعم ،دوش یم رداص دحاو لولعم ،دحاو عفد ار لاكشا نیا روکذم باوج و تسین هوجولا عیمج نم دحاو سپ ،تسا تیهام و دوجو زا بکرم

نیا دحاولا ۀدعاق دافم ،قباس تاحیضوت و هتشذگ ۀلدا قبط هک تفگ دیاب لاكشا نیا باوج رد .دنک یمن عیمج نم دحاو تلع زا هک تسا نیا هدعاق دافم هكلب ،دشاب هوجولا عیمج نم دحاو دیاب لولعم هک تسین بکرم رگید تاهج هب هک دنچ ره ؛دوش یم رداص دراد دوجو کی هک لولعم کی ینعی دحاو لولعم ،هوجولا .دنک یمن داجیا یلكشم تیهام و دوجو زا بیکرت سپ .دشاب موس‌لاكشا رد دحاولا ۀدعاق اریز ،دوش رداص لولعم کی دیاب یدعب ۀبترم رد مه لولعم زا دشاب حیحص دحاولا ۀدعاق رگا هتشاد ریثک دارفا دناوت یمن عون کی هاگ چیه سپ .دنک یم ادیپ همادا روط نیمه هلسلس نیا و تسا یراج مه نآ فلتخم تارابتعا تهج زا اریز ؛دشاب ریثک یارب تلع دناوت یم ،دحاو ِتلع ِلولعم هک تسا نیا خساپ .دشاب یباوج نامه رگید ترابع هب )اجنامه( .دوش یم تلع لاوحا فلاتخا بجوم نیمه و دشاب ریثک دناوت یم .دشاب تاهجلا عیمج نم دحاو تسین مزلا لولعم ینعی دوش یم نایب مه اجنیا ،دش نایب یلبق لاكشا رد هک مراهچ‌لاكشا .تسا صقن زا هزنم ادخ و تسا صقن ،لیطعت .تسا ریثک لولعم داجیا زا دنوادخ لیطعت دحاولا ۀدعاق ۀمزلا مقس و تحص ًلاوا هک تسا نآ خساپ )214/5 ،ق.ه 1422 ،یلمآ( .تسا ریثک لولعم تلع دنوادخ سپ هدعاق لوبق زا و تسا رگید یثحب هن ای دوش یم قیبطت یلاعت بجاو رب ایآ هكنیا و تسا ثحب کی دحاولا ۀدعاق .دیآ یمن مزلا دحاولا هدعاق راكنا یلاعت بجاو رب قیبطت راكنا زا و دیآ یمن مزلا یلاعت بجاو رب قیبطت ،دحاولا ریثک لولعم داجیا هک تسا صقن و دنوادخ لیطعت بجوم ریثک لولعم داجیا مدع تفگ ناوت یم ینامز ًایناث یرما ینعی ،تسین نكمم رما نیا هک دش تباث ناهرب اب رگا اما .دوشن رداص یلاعت بجاو زا و دشاب نكمم هكلب تسین صقن و لیطعت بجوم اهنت هن لاحم ندشن ققحم هک تسا نشور و تسا هدشن ققحم لاحم تیلعاف رد تیدودحم مزلتسم دحاو لولعم داجیا هک تسا هدرک روصت لدتسم ًارهاظ ًاثلاث .تسا یرورض رد ،دیآ یم مزلا صقن و لیطعت ور نیا زا و دراد تافانم یلاعت بجاو یلزا تیلعاف اب و تسا یلاعت بجاو تلع هب جاتحم ًءاقب و ًاثودح لولعم اریز ،درادن تافانم یلزا و یمئاد تیلعاف اب دحاو لولعم داجیا هک یلاح .دوش یمن لیطعت تیلعاف زا هاگ چیه و تسا دحاو لولعم لعاف لزا زا یلاعت بجاو سپ .تسا مجنپ‌لاكشا رد ب تیلع و فلا تیلع موهفم ود قدص دروم رد فلتخم تلاامتحا هكنیا زا دعب یراسناوخ نیسح اقآ موهفم ود نآ ۀرابرد لامتحا و ریسفت نیا تیاهن رد ،دنهد یم خساپ کی هب کی و دننک یم حرطم ار دحاو تلع لولعم ود ،دحاو تلع زا رگا ینعی ؛دشاب لولعم و تلع نایم تیخنس و تیصوصخ ،دارم هک دننک یم نایب ار لصا :اریز ،تسا مامتان زین نایب نیا ناشیا هاگدید زا .دشاب خنس مه لولعم ود اب دحاو تلع دیاب ؛دوش رداص تیصوصخ کی تلع رگا هكنیا اما .تسا حیحص دشاب خنس مه شدوخ زا رداص لولعم اب دیاب تلع هكنیا

دناوت یم تیصوصخ کی یاراد تلع هكلب ؛تسین حیحص دوش رداص دناوت یم نآ زا لولعم کی اهنت ،تشاد ضرف کرتشم تیخنس ینعی ؛دشاب اه نآ ۀمه رودص بجوم تیصوصخ نیا و دشاب زیچ دنچ یارب تلع ،تسین یتلع مییوگ یم ،دوش رداص دناوت یم لولعم کی اهنت یتیصوصخ ره زا هک مینک لوبق مه رگا .دوش )305/2 ،1388 ،یراسناوخ( .تفرگ رظن رد یددعتم یرابتعا تاهج شیارب ناوت یم هكنیا رگم تیصوصخ کی یاراد اهنت هک یتلع ،دش نایب دحاولا ۀدعاق زا هک یدافم قبط هک تسا نیا لاكشا خساپ ترثک :اریز ؛تسا تلع رد ریثک تایصوصخ مزلتسم ریثک لولعم .دشاب لولعم کی تلع دناوت یم اهنت ،دشاب لولعم تیصوصخ ،تسا دوجو رد تیلولعم هک اجنآ زا و تسا نیلولعم یدوجو ریاغت اب مزلام لولعم رد ریاغت اب مزلام یدوجو ریاغت سپ .دشاب یم لولعم دوجو رد ،دوش یم صاخ تلع زا شرودص بجوم هک اب خناسم دیاب ،دوش لولعم ود تلع دهاوخب یزیچ رگا هجیتن رد .تسا لولعم ود رد دوجوم یاه تیصوصخ نیاربانب .دشاب اراد ار تسا لولعم ود ره اب تیخنس یارب مزلا هک ییاه تیصوصخ ینعی ،دشاب لولعم ود ره .تسین راگزاس تلع ندوب هوجولا عیمج نم دحاو ضرف اب نیا و دشاب بکرم یوحن هب دیاب تلع مشش‌لاكشا ناشیا یفرط زا .تسا ضراعت رد دحاولا ۀدعاق دافم اب رهاظ هب هک دوش یم هدید ینایب نیهلأتملاردص راثآ رد ترثک و تطاسب ،لامک ،توق نایم یفرط زا و دنک یم هماقا ناهرب نآ رب و هدرک عافد دحاولا ۀدعاق زا ًاحیرص رداص راثآ ،دوش رتدیدش زیچ کی لامک و توق و تطاسب رادقم ره هک یوحن هب دندرک مزلات یاعدا ،راثآ روط نامه هكنیا رگید ۀتكن .تفای ناوت یم ناشیا زا یددعتم تارابع رد ار بلطم نیا .دوش یم رثکا زین نآ زا بجاو قح رد زین ار لاعفا ترثک و تطاسب مزلات ،دنناد یم یراج یلاعت بجاو قح رد ار دحاولا ۀدعاق هک .دنناد یم یراج /1 ،1368 ،یزاریش نیدلاردص( ».رثکأ هیلع ةبّترتملا راثلآا تناک ،لمکأو یوقأ دوجولا ناک امّلکو«

)34 ،1378 ؛61 /9 ؛148 /6 ؛6 /3 ؛263 ناوت یم ینامحر سفن ثحب رد نافراع ینابم و لوا قولخم ثحب رد نیهلأتملاردص ینابم هب هجوت اب ار هدعاق نیا زا نافراع ریسفت تیاهن رد زین ناشیا ًلاوا :هک تفای نایب ود نیا یارب یعمج هجو هنوگ نیدب هک تسا ینامحر سفن نامه لوا رداص ًایناث .دنا هدش لوا رداص یلجت هب لئاق ،تیلع یاج هب و تسا هتفریذپ ،تسا دحاو تسا هدش رداص یلاعت بجاو زا هک یلعف رگید ترابع هب ،تسا تانكمم تلاامک مامت عمجم تانایب نایم ناوت یم ینبم نیا هب هجوت اب دیآ یم رظن هب .تسا هداد یاج دوخ رد ار تارثک دحاو نیا یلو تانایب رد ضقانت لاكشا لح یارب نایب نیا هتبلا .داد باوج ار روکذم ضقانت و درک عمج ار نیهلأتملاردص نیدلاردص( .دراد یا هناگادج ثحب هب زاین ؟هن ای تسا حیحص نافراع یانبم لصا هكنیا هنرگو ،تسا ناشیا همادا هدام ملاع ات و دوش یم زاغآ لوا نیعت زا هک تسا هدرتسگ یتقیقح ینامحر سفن )41 ،1363 ،یزاریش

هنوگ ره نتفاین هار و شیوخ یقلاطا تدحو مكح هب ،دنک یم یرگ هولج دصق هک ماگنه نآ یلاعت قح .دبای یم لحارم رد هک تسا هولج کی نامه .نوگانوگ یاه هولج هن ،دراد دحاو یا هولج ،یو سدقم تاذ هب یترثک تروص هب تسخن .دهد یم لیكشت ار نوگانوگ لحارم و بتارم و دیآ یمرد فلتخم یاه تروص هب فلتخم نایرس یگژیو اب هک تسا سفن کی و یلجت کی اهنت سپ .هدام ملاع ات روط نیمه و یناث نیعت سپس لوا نیعت )20 ،2010 ،یونوق ؛546-539 ،1388 ،هانپ نادزی( .دنک مضه دوخ رد ار تارثک دناوت یم دادتما و یریگ هجیتن للادتسا عون ود .دوش رداص دراد ناكما لولعم کی اهنت تلع کی زا ینعی ؛دحاولا لاا هنع ردصیلا دحاولا تابثا ددص رد ،تلع رب موهفم ود قدص مدع رب هیكت اب هک یا هلدا لوا .تسا هدش هئارا هدعاق نیا تابثا یارب هوجولا عیمج نم یصخش تدحو هب دحاو تلع زا دحاو لولعم رودص موزل هلدا نیا دافم .دندمآرب هدعاق نیا نایم تیخنس موزل هب هجوت اب هک یا هلدا مود .دنیآ یم مامتان رظن هب دش هئارا هک یتاحیضوت اب هلدا نیا .تسا دوجو تلاصا اب هطبار رد هدش هداد تاحیضوت هب هجوت اب .دندمآرب هدعاق نیا تابثا ددص رد ،لولعم و تلع ناوت یم ینبم نیا اب و تسیچ تیخنس لصا حیحص دافم هک دش نشور ،تیخنس و تیلع ثحب رد نآ ریثأت و ای یصخش تدحو زا معا دحاو تلع زا دحاو لولعم رودص موزل ،هلدا نیا دافم .درک تباث ار دحاولا هدعاق .دشاب یم یعون هلئسم هب هجوت هكنیا لوا ۀتكن .دوش یم عفد نافلاخم طسوت هدش حرطم تلااكشا ،هتكن ود هب هجوت اب زا یخرب هجیتن رد ؛تسا دحاو تلع زا دحاو لولعم رودص تابثا مزلتسم ،لولعم و تلع نیب تیخنس عفد هتكن نیا هب هجوت اب ،دنشاب یم نآ مزاول و تیخنس ۀلئسم زا حیحص روصت مدع لیلد هب هک تلااكشا دیاب تلع ،تسا تیخنس ۀلئسم رب ینتبم هک دحاولا ۀدعاق تبثم ناهرب اب قباطم هكنیا مود هتكن .دنوش یم ینعی لولعم ندوب دحاو .شاب بیکرت و ترثک تهج یاراد دناوت یم لولعم اما ؛دشاب هوجولا عیمج نم دحاو تلااكشا زا رگید یخرب یور نیا زا .دشاب دحاو هوجولا عیمج نم هكنیا هن دشاب دوجوم دحاو دوجو هب لولعم .دوش یم عفد ،دشاب یم دحاو ِتلع ِلولعم ندوب هوجولا عیمج نم دحاو رب ینتبم هک عبانم .ق.ه1422 ،نارهت ،یملاسا داشرا ترازو تاراشتناو پاچ نامزاس ،مظعلاا طیحملا ریسفت ،ردیح دیس ،یلمآ ش.ه1360 ،یلاع شزومآ و گنهرف ترازو تاراشتنا ،دعاوقلا دیهمت همدقم ،نیدلا للاج دیس ،ینایتشآ ،)یملا سلإا ملا علإا ب تك مل عباتلا رشنلا زکرم( مق بآ تک نا ت سو ب ،تاهیبنتلا و تاراشلإا ،هللا دبع نب نیسح ،انیس نبا .ش.ه1381 ،ناریا - مق هزوح یملاسا تاغیلبت رتفد ،)یلمآ هداز نسح هملاع قیقحت( ءافشلا باتک نم تایهللإا ،--- .ش.ه1376 ،ناریا - مق ،تاراشتنا زکرم .مق هیملع

- نارهت ،لیگ کم هاگشناد - نارهت هاگشناد یملاسا تاعلاطم هسسوم ،داعملا و أدبملا ،--- .ش.ه1363 ،ناریا شزومآ و گنهرف ترازو تاراشتنا ،ینایتشآ نیدلا للاج دیس حیحصت ،دعاوقلا دیهمت ،نیدلا نئاص ،یناهفصا هکرت نبا ش.ه 1360 ،یلاع .م1994 ،نانبل - توریب ،ینانبللا ركفلا راد ،ةعیبطلا دعب ام ةلاسر ،دمحا نب دمحم ،دشر نبا ،یملاسا رشن هسسوم )یناهفصا نیسحدمحم( ینامسجلا داعملا یف هلاسر ،ةرشع ةعبرلاا لئاسرلا ،اضر ،یداتسا ق.ه1415 ،مق مراهچ پاچ ،ش.ه1394 ،مق ،ینیمخ ماما هسسوم ،یملاسا نافرع هعومجم اب ییانشآ ،یلع ،داژن ینیما ،ناریا - نارهت ،)س( ینیمخ ماما راثآ رشن و میظنت هسسؤم ،هرس سدق ینیمخ ماما هفسلف تاریرقت ،هللا حور ،ین یمخ .ش.ه1381 تاغیلبت رتفد تاراشتنا( مق باتک ناتسوب ،)یسوط( تاهیبنتلا و تاراشلإا حرش ،دمحم نب دمحم ،یسوط نیدلاریصن .ش.ه1386 ،ناریا - مق ،)مق هیملع هزوح یملاسا تاغیلبت رتفد تاراشتنا( مق باتک ناتسوب ،)لامج اقآ( تاراشلإا حورش یلع ةیشاحلا ،دمحم نب نیسح ،یراسناوخ .ش.ه1388 ،ناریا - مق ،)مق هیملع هزوح یملاسا هسسوم .یلاع شزومآ و گنهرف ترازو ،)قارشا خیش تافنصم هعومجم( ةیدامعلا حاوللأا ،شبح نب ییحی ،یدرورهس .ش.ه1372 ،ناریا - نارهت ،)هاگشهوژپ( یگنهرف تاقیقحت و تاعلاطم هسسوم .یلاع شزومآ و گنهرف ترازو ،)قارشا خیش تافنصم هعومجم( قارشلإا ةمكح ،--- .ش.ه1372 ،ناریا - نارهت ،)هاگشهوژپ( یگنهرف تاقیقحت و تاعلاطم تمكح یشهوژپ هسسؤم ،)ةیهللإا ةرجشلا( ةینابرلا رارسلأا و ةیهللإا مولعلا یف ةلاسر ،دومحم نب دمحم ،یروزرهش .ش.ه1383 ،ناریا - نارهت ،ناریا هفسلف و ،یوفطصملا ةبتكم ،2 و 1 دلج ،ةعبرلأا ةیلقعلا رافسلأا یف ةیلاعتملا ةمكحلا ،میهاربا نب دمحم ،یزاریش نیدلاردص .ش.ه1368 ،ناریا - مق یملاسا نمجنا .یگنهرف تاقیقحت و تاعلاطم هسسؤم ،نیمئانلا ظاقیإ ،--- .ش.ه1361 ،ناریا - نارهت ،ناریا هفسلف و تمكح .ق.ه1422 ،نانبل - توریب ،یبرعلا خیراتلا ةسسؤم ،ةیریثلاا ةیادهلا حرش ،--- - نارهت ،اردص یملاسا تمكح داینب ،)ملاعلا ثودح( ثودحلا یف ةلاسر ،--- .ش.ه1378 ،ناریا .ش.ه1363 ،ناریا - نارهت ،یروهط ،رعاشملا ،--- تمكح داینب ،)اردصلام( افش تایهلا رب نیهلاتملا ردص هقیلعت و حرش ،--- .ش.ه1382 ،ناریا - نارهت ،اردص یملاسا

.2010 ،لوا :پاچ ،توریب - هیملعلا بتكلا راد ،)سنلأا حابصم( بیغلا حاتفم ،یونوقلا نیدلا ردص - مق ،یملاسلإا رشنلا ةسسؤم .مقب ةیملعلا ةزوحلا یف نیسردملا ةعامج ،ةمكحلا ةیاهن ،نیسحدمحم ،ییابطابط .ق.ه1416 ،ناریا ،تاراشتنا زکرم .)هر( ینیمخ ماما یشهوژپ و یشزومآ هسسؤم ،)یضایف ةقیلعت( ةمكحلا ةیاهن ،--- .ش.ه1386 ،ناریا - مق ان یب ،لئاسر هعومجم ،دمحم نب دمحم ،یباراف .ق.ه1413 ،ناریا - مق ،رادیب ،ایجولوثأ ،نیطولف راونأ فشكل تاینیعبرلأا( تایسدقلا راونأ فشكل تاینیعبرلأا ةمدقم ،دیفم دمحم نب دیعس دمحم ،یمق دیعس یضاق .ش.ه1381 ،ناریا - نارهت ،بوتكم ثاریم یشهوژپ زکرم ،)تایسدقلا ،ناریا - مق ،ملاسلا هیلع قداصلا ماملإا ةسسؤم ،ملاكلا دیرجت حرش یف ماهللإا قراوش ،یلع نب قازرلادبع ،یجیهلا .ق.ه1425 .م1946 ،لوا :پاچ ،هرهاق - هیبرعلا بتكلا ءایحإ راد ،دلج 1 ،مكحلا صوصف ،یبرع نب نیدلا ییحم .ش.ه1366 ،ناریا - نارهت ،یگنهرف تنواعم .یملاسا تاغیلبت نامزاس ،هفسلف شزومآ ،یقتدمحم ،حابصم .ش.ه1374 ،ناریا - نارهت ،پاچ و تاراشتنا هسسؤم .نارهت هاگشناد ،تاسبقلا ،دمحم نب رقابدمحم ،دامادریم تمكح تاراشتنا ،یضایف هللا تیآ یصاصتخا ءارآ رب لمتشم یملاسا هفسلف رد ییاهراتسج ،یدهمدمحم دیس ،نایوبن .لوا پاچ ،1396 راهب ،مق ،ءارسا رشن و پاچ زکرم ،یملاسا .1388 ،)هر( ینیمخ ماما یشهوژپ و یشزومآ هسسؤم ،مق ،یرظن نافرع لوصا و ینابم ،هللادی ،هانپ نادزی