Vai tro chu dao cua kinh te nha nu-oc
Le Hiru Thanh'
Tdm tit: Trong nhiing nam quit, tai Vift Nam, ldnh tS nha nuoc tia co nhijn dong gop cho xa hpt. Tny vay, co nhieu van tie cin tluoc dat ra khi xac dinh vai n-6 chtl dao ctia kinh tl nha nuac trong nen ktiA te th, tmong dinh hutjng xi h^i chti nghTa (XHCN). DS phat huy hon ntra vai tro cOa mtnh trong nen kinh te thi truong dinh huong xa hpi chu nghia, kinh tl nha nuoc phai d6i moi thuc day cac thanh phan kinh te khac cijng phat triln.
Tir khoa: Kinh tl nha ntttirc; vai tro chti dao; kmh tl thi truong; dinh huting xa hpi chti nghTa- Vi^t Nam. o V fe. ,
Abstract: Over the past years, the State economy has made plenty of contributions to the sociCQ, ,„ Vietnam. Under the socialist<,riented market economy, many issues are to be posed for s udy,ng when defining its leading role in that economy. To further bring its role into play under the economy, the State economy needs to renovate itself and boost other economic sectors, so that It and the other sectors develop strongly together.
Keywords: State economy; leading role; market economy; socialist-oriented, Vielnam.
1. Mff dau
Cuong llnh xay dtmg ilat ntrtJc trong thtri ky qua dp len chti nghia xa hoi (b6 sung, phat trien n t o 2011) da khjng dinh ring, kinh te nha nutjc c6 vai tro chti dao, kinh ik nha nutjc cung voi kinh te tap thi ngay cang tro thanh nen tang vftng chdc ctia nin kinh te qu6c dan. Vice bao dara vai tro chti ilao ciia kinh te nha nuoc la mot Uong nhimg npi dung co ban di giii vung dinh htriing xa hpi chli nghia Dai hpi Dang XII tiep tue khang djnh: "NSn kinh ti thi Uuong ilitih hirtjng XHCN Viet Nam ctj quan he sail xuit tiin bp phit hpp vtji trinh dp phat trien ctia luc lutjmg san xuat; co nhiiu hinh thirc so hftu, nhiiu thanh phSn kinh ti, trong do kinh te nha nuoc giir vai tro chti dao, kinh te tu nhan la mpt dpng luc quan trpng ciia nin kinh ti; cac chii thi thupc Ciic
thanh phan kinh ti binh ding, hop tac va canh tranh thep phap luat" [3, u.20]. Bai Viet de cap nhan thirc miji vi vai tto chti dao ctia kinh ti nha nutjc trong nin kinh ti thi trudng dinh huting XHCN o Viet Nam va mpt so khuyin nghi chinh sach di kinh tc nha nuoc giu vai tro chti dao.
2. Kinh te nha oirffc
Tnroc day, cr Viet Nam khong sir dung khai nicm kinh t i nha nuijc, ma thuong tiling khai niem kinh ti quoc doanh di chi bp phan kinh ti thupc so hiiu nha nutic, do Nha nuoc ttuc tiip quan ly va kinh doanh.
Dai hpi Dang VII neu ro: khan traong sip xep lai va dii moi quan ly kinh ti qu6c Tien SI, NhS xnal ban Khoa h9c xi hoi, Vign Hin lam Khoa hgc xi hpi Viet Nam. DT- 0916246179 Email: [email protected] vn
Khoa hoc xa hpi Vigt Nam, so 10 (107) - 2016 doanh, bao dam kinh te quoc doanh phat trien CO hi?u qua, nam vimg nhimg Iinh vyc va nganh then chot de phat huy vai tro chu dao trong nen kinh te. Den Hpi nghi dai bieu toan quoc giiia nhiem ky khoa VII (1994), khai niem kinh te quoc doanh khong duac sii dung nira ma thay vao do la khu vuc doanh nghiep nha nuac, bai vi trong cac doanh nghiep thugc so hihi nha nuac, Nha nuoc chi nam giu: quyen chii sa hiru chu khong true tiep nam quyen kinh doanh va quyen nay la thupc doanh nghiep.
Tai san va von thuoc sa hihi nha nuoc dugc sir dung duai nhihu hinh thiic nhu: dhu tu vao khu vuc doanh nghiep nha nuoc (gom doanh nghi?p 100% von nha nuoc hay Nha nu6c n3m mpt ty le c6 phan du siic kh6ng che); cho thue, to nhugng; lien doanh; gop CO phan; mua co phi6u cua cac doanh nghiep thupc nhung thanh phin khac,
Tii D^i hgi Dang VIII d£n nay, thuat ngir kinh te nha nuoc dugc sii dung rgng rai va hoan toan thay the cho thuat ngu: kinh tg quoc doanh. Day khong chi don thuan viec thay doi ten gpi, ma con tha hien sy thay doi trong tu duy, trong quan niem, tiep can gan hem vai each hieu chung tren thS giai, phu hgp voi xu the hpi nhap kinh th qufic tg hi?n nay, Kinh tg nha nuac la khai niem rpng hon kinh tg qu6c doanh. Ngu nhu kinh te qu6c doanli truoc day thuong dugc higu theo nghTa hep (chi khu vuc kinh doanh ciia nha nuoc, cy the la cac xi nghiep qu6c doanh), thi kinh tg nha nuoc c6 pham vi rpng han, bao gom khu virc kinh doanh ciia Nha nuoc va cac khu vuc khac (phi doanh nghi?p) nhu tai nguygn thign nhign, cac quy ho trg...
Mac du thuEit ngit kinh tg nha nuac da dugc Sli dung tucmg d6i ph6 bign, nhung trong cac Van kien Dai hpi Dang, khai m?m kinh tg nha nuac chua dugc xac dinh r6, do vay chua co each higu th6ng nhit vh kinh te nha nuac. Mgt so y kign d6ng nhit kinh tg nha nuac vcri khu virc doanh nghiep nha nuoc, phan tich sir kem hieu qua ciia khu virc doanh nghiep nay va tir do phg phan vai tro chu dao ciia kinh te nha nuoc. S6 khac cho rSng kinh te nha nuac bao g6m ca bg may nha niroc, cac to chtre chinh tri xa hpi, cac td chiic xa hoi hoat dpng chu ygu bang ngan sach nha nuac.
Chiing toi cho rang, thanh phin kinh tg nha nuac bao gom cac yeu t6 thupc sa hihi nha nuoc va so hihi toan din ma Nha nuoc dugc giao quygn dai dien chii sd huu.
Trong do, cac yeu t6 nay dugc chia thanh 3 nliom CO ban: (1) nhom cac ygu td thupc so hiru toan din (nhu dat dai va tai nguyen gin vod dit dai, vimg bien...; nhom nay co vai tro nhu digu kien dg phat trign tit ca cac thanh phin kinli tg); (2) nhom cac ygu to vit chat ma Nha nucrc sir dung v6n ngan sach, kg ca cac nguon v6n ma Nha nuoc huy dgng de diu tu phat trign (nhom nay cQng la dieu kien phat trign cac thanh phan kinh tg khac; su phat trign nhom nay thg hi?n vai tro ciia nha nuoc trong viec tao dieu kien vat chit de phat trign kinh te - xi hpi ciia dit nuoc); (3) nhom cac doanh nghiep nha nirac (DNNN) (nhom nay dugc hinh thanh trgn ca sa diu tu nha nuac, ke ca dau tu cua cac doanh nghiep nha nuac;
cac doanh nghiep nay hoat dpng theo cac nguyen tkc thi trucmg va binh ding vai cic doanh nghiep thugc cac thanh phin kinh te
Le Hiru Thanh khac, Nha nuoc chi can thiep vao hoat d6ng
ciia cac doanh nghiep ttong nhung truong hpp dac bipt; voi dac diim do, nhom nay co thi gpi la kinh ti quic doanh, bcti le day la biiu hien cu thi ciia viec Nha nutic thuc hi|n hoat dpng kinh ti).
Vipc phan bipt kinh t i nha nuoc VtH khu vuc doanh nghiep nha nuoc hay kinh ti quoc doanh la rit cJn thiit. Day la hai khai niem hoan toan khac nhau. Niu khong phan bipt ro cac khai nipm nay thl tit dl co nhung quyit djnh sai trong hoach dinh chinh sach va co chi quan ly kinh ti.
3. Quan diem ciia Dang ve vai tr6 chii dao cOa kinh te nha nuiJc trong nen kinh te Trong co ciu kinh ti nhiiu thanh phin, kinh te nha nuoc luon dupc xac dinh giu vai tro chtl dao. Do la tu hrong nhit quan, xuyen suit ttong cac vin kipn ciia Dang.
Tuy nhien each xac dinh vai tro chtl dao ciia kinh te nha nuoc co su thay dii qua m6i ky Dai hpi Dang.
Dai hpi Dang VI dS xac dinh ro: cung c i thanh phin kinh ti XHCN bao gom cii khu vvc quic doanh va khu vuc tap thi mpt cich toan dipn, ca vi chi dp so hftu, chi dp quan ly, chi dp phan phoi, l t o cho thanh phan nay gift vai tro chi phoi trong nin kinh te quoc dan. Di phat huy vai tto chii dao Ciia kinh te nha nutjc, Dai hpi chi ro yeu ciu doi moi CO chi quan Iy, d t o bao cac don vi kinh te quoc doanh co quyin tu chii, day manh vipc ting dung tiin bp ky thuat di nang cao n5ng suit, chit lupng va hieu qua, chli d0ng ino rpng lien kit viji cac thanh phan kinh ti khac, huiing cac thanh phin do vao quJ dao ciia chti nghia xS hpi.
DJc bipt, Hpi nghj Ban Chip hanh Trung uong Dang lin thil 3 (Khoa VI) ngay 24
thang 8 nam 1987 da chi ro: xi nghiep quic doanh dong vai tto chii dao trong nin kinh te. Vai tto do phai dupc thi hien a nang suit, chit lupng va hieu qua san xuit, kinh doanh ciia xi nghiep cao hon hin so vtii cac don vi kinh te co stj thupc cac thanh phin kinh te khac; a viec nam gift nhftng vi tri then chot ve kinh ti va ky thuat, tu do chi phfii va djnh huting phat ttiin dting din cho cac thanh phan kinh t i khac; 6 vai tto nong cot ttong lien doanh, lien kit kinh ti giua cac thanh phan kinh ti.
Dai hpi Dang VII xac djnh: kinh ti quic doanh dupc cung cfi va phat ttiin ttong nhung nganh va llnh vuc then chfit, nim nhftng doanh nghiep trpng yiu va dam duong nhung hpat dpng ma cac thtoi phan kinh ti khac khong co diiu kien ho5c khong muon dau tu kinh doanh. Khu vuc kinh ti quoc doanh dupc sip xip lai, doi mtji cong nghe va tfi chiic quan ly, kinh doanh co hieu quii, lien kit va ho trp cac thanh phin kinh ti khiic, thuc hien vai tto chu dao va chuc ntag ciia mpt cong cu diiu tiit vT mo ciia Nha nutjc.
Tai Dai hpi Dang VIII, lin diu tien thuat ngft kinh te nha nuac dupc sir dung mpt each chinh thtrc. Dai hpi xac djnh kinh ti nha nuoc can I t o tot vai tro chu dao; l t o don bay day tang truong kinh ti nhanh va giai quyit nhftng vin di xa hpi; mo ducmg, huijng din, ho trp nhftng thanh phan kinh ti khac ciing phat triin; l t o luc lupng vat chit de nha nutic thuc hien chirc nSng diiu tiit va quan ly vl mo, tao nen tang cho chi dp xahpi mtii [1, tt.93]. Co thi noi ring, day la nhting khing djnh ro rang nhat vi vai tro chu dao ciia kinh ti nha nutjc. Chil dao co nghta la I t o don biy tSng tnrcing, thuc hipn
Khoa hpc xa hpi Vipt Nam, so 10 (107) - 2016 vai tto mcr duong, dan dat, ho trp, dieu tiet Vl mo v^ giai quyet cac van de x5 hpi. Dai hpi Dang VIII da dua ra cac chti tnrong, chtnh sach phat triin thtoi phan kinh te nha nuoc nhu sau: tap trung ngufin luc de phat trien kinh te nha nuoc ttong nhftng ngtoi, nhftng llnh v\rc ttpng yeu nhu ket can ha ting kinh te, xi hpi, h? thfing tai chinh, ngan hang, bao hiem, nhiing co so siin xuat va thuong mai, djch vu quan ttpng, mpt s6 doanh nghipp co quan he din quic phong - an ninh. Cac chit truang chi'nh sach nay nhto phat trien khu vuc doanh nghipp nha nuoc, bp phan quan ttpng nhit cila kinh ti nha nuac. Dfing thfii voi viec sir dung thuat ngft kmh ti nha nufic thay cho kinh ti qufic doanh thi khu vyc nha nuoc da dupc hiiu r§ng han, khfing chi don thuin la cac doanh nghipp nha nuac, ma con la nhung ngufin luc vat chit khac do Nha nuoc nim gift. Vai tto tfo mfii UTiong va bao d t o fin dinh kinh ti xa hpi ciia kinh ti nha nuoc da dupc khing djnh.
Dji hpi Dang IX, X ngoai viec khing djnh vai tto chit dao ctia kinh ti nha nuoc con neu bjt moi quan h? gifta cac thanh phin kinh ti: cac thanh phin kinh te kinh doanh theo phap lujt deu la bp phan ciu thanh quan ttpng cua nen kinh ti thi ttuong djnh hucmg xi hpi chu nghia, cimg phiit ttiin lau dai, hpp tac va cjnh ttanh lanh tntfnh; ttong do, kinh ti nha nuac gift vai tro chli djo, kinh ti nha nutjc cimg voi kinh tS tap the ngay cang tto- thanh nen tang vftng chic ciia nin kinh ti quic dan...
Trong Cuong llnh xay dung dit nutic ttong thoi ky qua dp len chu nghia xa hpi (bo sung, phat ttiin n t a 2011), Dang ta tiip tue
khing dinh vai trfi chii dao cua kinh te nhi nuoc, va dat vai tto nay ttxmg mfii quan h?
vcri cac thanh phin kinh t i khac: cac thanh phin kmh t i hoat dpng theo phap lujt diu la bp phan hi?p thtoi quan tnjng ciia nin kinh ti, blnh dang trutjc phap luat, cung phat ttiin lau dai, hpp tac va canh tranh lanh manh.
Kmh te nha nufi'c gift vai tto chti djo... Kinh te nha nutic cung vtii kinh te tap thi ngay cang ttfi thanh nin tang vthig chic ciia nin kmh t i qufic dan [2, tt.73-74]. Dji hpi Dang XII tiip tue khang djnh ting kmh ti nha nuac gift vai tro chil dao.
Nhu vjy, quan niem v i vai tro chu djo ciia kinh te nha nuac ctia Djng qua cac ky Dai hpi da c6 nhftng str thay doi, cjng ve sau cang toan dipn va ht?p ly han. Sv thay doi nay phu htjp vcri nhftng thay doi vi nhjn thtic dfii voi thanh phin kinh ti nha nutic va vai tro cua Nha nufi'c trong quan ly kinh ti. Niu nhu a Dji hpi Dang VI, VII, chi CO khu vuc kinh doanh (khu vuc doanh nghipp) duac coi la gift vai trfi chli djo, thi din Dai hpi Djng VIII, IX, X, XI, XII vai trfi chu dao cOa kinh ti nha nuac do c j khu vtrc kinh doanh (doanh nghipp nhj nuoc) lan khu vuc phi kinh doanh (cac ngufin luc, quJ ho trp, ngan hjng nha nuoc, tji chinh nhj n u o c . ) dJm nhipm. Trong m i i quan hp vai cac thjnh phin kinh t i khJc, Djng ta khing djnh rfi ring, kinh t i nhj nudc khfing Ignh djo cac thjnh phin kinh te khac, ma binh ding truoc phjp lujt, cimg phat triin Iju dji, hpp tac v j canh ttanh lanh manh; kinh t i nhi nuoc Ij l(rc lupng vat chit quan trpng di N h i nuoc djnh huong v i diiu tiit nin kinh ti, tao mfii
Le Huu Thanh truong v j diiu kipn thlic djy cac thjnh
ph jn kinh t i cung phat triin.
Trong nen kmh t i thj ttuong dinh huting xa hpi chti nghia, kinh ti nhi nutJc gift vai tto chu djo tten c j ba phuong dien: kinh ti, chinh trj v i xa hoi.
Ve inat kinh ti: kinh ti nhi nuoc dua tten che dp cpng hftu (so hftu nhi nuoc) vi tu lipu sin xuit, l i chi dp so hftu phii hpp voi xu huting xa hpi hoa ciia luc lupng sin xuat. Thinh phin kinh te nhi nuoc khong chl bao h t o doanh nghiep nhj nutic, m j con bao h t o strc mjnh kinh ti dung ding sau cac chinh sach va hojt dpng qujn ly kinh te cua Nhi nufi'c; bao h t a khj ning tfi chuc vi hojch djnh chinh sach diing din cua Nhi nuoc, su gin kit hpp ly cua he thong doanh nghipp nhi nuoc, tii chinh nha nuoc, luat phap vi hipu luc quin ly ciia Nha nutic. Voi sire mjnh kinh ti tfing hgp do, thjnh phin kinh ti nha nuoc co kha nang tao ra cjc diiu kien val chat, cic tiin di kinh te - xa hpi di phiit triin tat ci cac thinh phin kinh te. Kinh ti nhj nuoc nim giii nhftng vj tri then chit, yit hau, xuong song cita nin kinh ti, do dfi, nfi cfi kha nang, cfi diiu kipn chi phoi hoat dpng ciia cac thinh phan kinh ti khac, bjp d t a cho nen kinh te phit triin theo huong da djnh.
Kinh te nhj nutic li luc lupng bjo d t o cho su phat triin fin dinh cita nin kinh ti; la luc lupng CO khi ning can thiep, diiu tiit, huting dan giiip do va lien kit, tao diiu kien cho cic thinh phin kinh ti khac cimg phat trien. Kinh ti nha nuoc d t o nhan cic llnh vuc san xuat, kinh doanh cfi tinh chiin luoc dfii vo^i su phat triin kinh ti - xa hpi doi hoi vfin dau tu lan. Kinh te nhi nuoc tham
vao nhftng Hnh vuc khoa hpc, cfing nghe mtii nhpn, co he sfi nii ro cao...
Vi mat chirih tti: kinh ti nhi nuac li hon da thu ving di xem xet su dting huong hay Chech huong xa hpi chu nghia trong tiin ttinh phit triin kinh ti. Boi vi, Nhi nutjc ta l i Nhi nucic XHCN, Nha nutjc cong nong, Nhi nuoc cua nhftng nguoi lao dpng. Dfi gift^ vftng djnh huting xa hpi chu nghia, cin thiet phai khing djnh kinh ti nhj nutic giii vai frfi chti dao, vi thanh phin nay phai ngay cing phat triin fro thjnh nin ting vimg chic ctia nin kinh ti qufic djn. Niu khfing cung co vi tang cuong kinh ti nhi nuoc thi khong thi noi ttii chu nghia xa hpi, khong thuc hien tot vai frfi chit dao ctia kinh te nhi nutJc thi cung khfing thi noi ttJi djnh huong xa hpi chu nghia, ttii con dutmg di len chu nghia xa hfii.
Ve mjt xa hpi: do bin chit vi so him vi muc dich hojt dpng, nen thinh phin kinh ti nhj nuac ganh vac chirc nang vi vai tro xa hpi to lon. Dfii voi bp phjn phi doanh nghiep (ngan sach, dtr tru quic gia...), duong nhicn ben canh chirc nang kinh te, chlnh trj, cfin co chirc ning xa hpi. Doi voi bp phan doanh nghiep trong thanh phin kinh te nha nuoc hojt dpng theo nguyen tic thj truong cung d t o nhan nhung vai tro xa hpi lon. Dieu njy thi hien o chfi, cjc doanh nghiep niy phji dam nhjn nhung nginh tj nhimg dja bin kho khan co y nghia chi'nh trj - xa hpi mj tu nhan khfing mufin diu tu, thtrc hien bio d t o can bing vi diu tu phjt ttien theo viing, miin, d t o nhjn cac ngjnh sin xuat hing hoa cfing cpng thiil yiu. Do la nhung "nguoi linh" di diu trong su nghiep cong nghiep hoa, hipn dji hoa dit nuoc, trong cupe chiin ching doi, ngheo vi tut hju.
Khoa hoc xa hgi Vigt Nam. s6 10 (107) - 2016 4. Mpt so kien nghi dk kinh te nha niro'c giir vai tro chii dao
Thic nhdt, d6i voi bg phan doanh nghiep nha nuac: can phat trien va xiy dung khu vuc doanh nghiep manh, nam gift nhung llnh virc then chdt ciia nen kinh te, nhung CO chgn lpc, khong nen nang vg ty trgng, vg so lugng doanh nghiep, ma phai chii trgng chat lugng, hieu qua cua cac doanh nghiep nha nuac. Van dg nay phu thugc rat nhieu vao cong cugc tai cau tnic doanh nghiep nha nuac, ma trgng tam la cac tap doan, t6ng cong ty nha nuoc.
Thic hai, khu vuc phi doanh nghiep nha nuac phii dugc quan ly va sir dung tot dg thuc s\r tro thanh cong cu dac luc cita Nha nuoc trong djnh huong, h6 trg phat trien cho doanh nghiap thugc tit ca cac thanh phan kinh te, la cong cu de giii quygt tot cac van dg xS hpi, tao moi trudng on dinh cho phat trien kinh tg. Khu vuc phi doanh nghi?p nay chi c6 the phat huy dugc hi?u qua va vai tro cua minh khi Nha nuoc co mpt dpi ngia cong chirc, vign chiic min can, tinh thong nghiep vy, co dao diic. Dieu do phy thupc rit nhigu vao cong cupe cii each hanh chinh theo huong chuyen nghiep hoa bp may nha nuoc va tai ciu tnic diu tu cong, h^ thong tai chinh, tign te.
Thic ba, khing dinh thanh phin kinh te nha nucrc giir vai tro chii dao khong co nghia la phan bi?t d6i xir hay han chg cac thanh phin kinh lg khac, ngugc lai, khuygn khich cic thinh phin kinh tg ngoii nha nuoc (tu nhin, co von diu tu nuoc ngoai...) phit trien. Cac thanh phan kinh tg ngoai nha nuoc cang phat trien thi dong gop vio ngan sach cang lan, tiic la lam cho mgt bg phin cua kirih tg nha nuac phit trign; gop phin diiic diy thanh phin kinh lg nha nuoc cii
each, phit triln hieu qui hon. Boi vi, trong nen kinh tg quSc dan, cac thanh phin kinh te deu CO moi quan he bien chung vai nhau, dan xen, lign kgt voi nhau, tac dgng qua lai lin nhau. Sir phit trien ning dgng, hi?u qua cua thanh phin kinh te ngoai nha nuoc la nhan to vira true tiep, vira gian tigp thuc diy khu vuc kinh te nha nuoc thay doi theo hucmg hieu luc, higu qui han.
Tuy nhien, doi vcri cac thanh phin kinh tg nay, trong qui trinh van dpng va phat trign luon can phai co nhiing dinh huong, quan ly di8u hanh ciia N h i nuac duoi su Ianh dao ciia Dang dg dam bao Igi ich cua quoc gia, ciia dan tpc, vi muc ti8u xay dung xa hgi xa hgi chii nghia ngay cang phon vinh, hanh phuc ma Dang va nhan din ta da lira chgn.
5. Ket luan
Trong ngn kinh te thi truong d Vi^t Nam hien nay, bao dam vai tr6 chu dao cua kinh tg nhi nuoc la mgt trong nhtmg ngi dung ca bin de giu- virng dinh huong XHCN. De kinh te nhi nuoc giii dugc vai tro chii d^io, Vi?t Nam can tigp tyc day manh tai co cau kinh tg, trong do mgt trong cic trpng tam la tai co cau doanh nghiep nha nuoc nhim nang cao nang lire canh tranh va hi?u qu^
hoat dgng ciia doanh nghiep nha nuoc.
Tai lifu tham khao
[1] DSng Cgng san Vi$t Nam (1996), Vdn kiin Dgi hgi dgi hiiu loan qudc ldn thic VIII, Nxb Ch(nh trj qu5c gia, HS Ngi.
[2] Ding Cpng sSn Vi?t Nam (2011), Vdn kiin Dgi hgi dgi bieu todn qudc Ian thii XI, Nxb Chinh tri quoc gia. Hi Npi
[3] DSng Cpng sin Vi|t Nam (2016), Vdn ki^n Dgi hgi dgi bieu todn qudc ldn Ihu Xll, Nxb Chinh trj quoc gia, HS Npi.
