• Tidak ada hasil yang ditemukan

modul bhs jawa kls xi.docx

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Membagikan "modul bhs jawa kls xi.docx"

Copied!
181
0
0

Teks penuh

(1)

http://ngleluribasajawa.wordpress.com/2011/05/21/modul-basa-jawa-xi-semester-1/

modul basa jawa xi semester 1

MIRENGAKEN TANGGAP WACANA/KHOTBAH

Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas / Semester : XI / I

Metode : Latihan, tanya jawab, ceramah Waktu : 2 x 45 Menit

================================================================

I. PANUDUH PIWULANG

1. 1. Supaya mudheng babagan tanggap wacana lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik maca

babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.

2. 2. Uga maca Materi Bab MIRENGAKEN TANGGAP WACANA

3. 3. Kanggo ngukuhake pemahaman, diprayokakae supaya maca buku referensi liyane. 4. 4. Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.

5. 5. Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan. 6. 6. Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni reribet.

II. KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH Standar Kompetensi :

MENDENGARKAN

Mampu mendengarkan dan memahani wacana lisan nonsastra maupun sastra dalam berbagai ragam bahasa Jawa.

Kompetensi Dasar :

Mendengarkan sambutan atau khotbah yang disampaikan secara langsung atau rekaman

Indikator :

1. Menyebutkan pokok-pokok isi tanggap wacana Peringatan Hari Besar/Perpisahan Kelas XII 2. Merangkum pokok-pokok isi tanggap wcana yang didengarkan dengan kalimat sendiri

3. Menyampaikan secara lisan rangkuman pokok-pokok tanggap wacana yang telah ditulisnya dengan menggunakan bahasa krama

4. Menanggapi (isi) tanggap wacana yang disampaikan secara lisan oleh teman sekelasnya

III. INFORMASI MATERI

Tanggap wacana (sambutan) lan khotbah iku kalebi jinising sesorah utawa medharsabda. Mulane kuwi, syarat, tata cara lan metode kang kagunakake padha karo sesorah. Sing mbedakake among ancas utawa tujuwane.

Medharsabda utawa sesorah nduweni tujuwan medharake isining adicara kanthi cetha wela-wela, terang trawaca; dene yen tanggap wacana kalebu jinising sesorah sing medharake atur panuwun lan sebab-sebab adicara kuwi diadani/dianakake. Gampange, tanggap wacana kuwi among nyambut lan ndherekake para panyarta tumuju ing babagan inti/wos kanga rep dirembug. Dene sesorah kuwiwis medharake babagan kang wos utawa inti.

Ing ngisor iki teori babagan sesorah.

A. Werdinipun Sesorah

Micara, sesorah, utawi pidhato, uga sinebut medharsabda yakuwi nglairake gagasan, panemu, utawa

osiking ati sarana lisan ana sangarepe pawongan akeh. Tumindak micara kuwi kalebu sakabehing pari-polahing wong sing mujudake polahing tumindak , kalebu obahing awak, pasuryan, rasa-pangrasa sarta jiwaning manungsa.

▸ Baca selengkapnya: supaya tampilane sae pranatacara kedah nggatekake bab-bab ing ngisor iki, kejaba……

(2)

Mula kuwi panindaking micara sawenehing wong bias ora lumaku kanthi apik, amarga ora ana wong urip sing sampurna. Mula sesorah kudu digladhi, tansah nyinau sarta nulad para priyayi singwis limpat. Wong pancen sesorah sing apik kuwi ora saderma ngapalake.

Menawa mangkono, sawenehing pawongan sing kapatah dadi panata titi laksana kuwi uga kalebu pawongan sesorah utawa pidhato, ananging beda jejibahane. Bias trampil sesorah kuwi kudune sregep sinau lan seneng gladhen.

B. Jinising Sesorah

1. Sesorah kanthi cara apalan/memoriter

Sesorah kanthi cara iki, juru pamedhar sabda kudu ngasta cathetan utawa tulisan luwih dhisik banjur diapalake nganti ora ana tembung-tembung kang kacicir. Dadi ora ana panemu-panemu anyarrasa-pangrasa amarga wis tinulis kabeh ana sajronong cathetan sing wis digawe. Mung wae, yen ana apalan kang kelalen, bisa njalari kabeh apalan kang wis dilakoni ilang. Cara iki mung digunakake kanggo pawongan utawa bocahh-bocah sing nembe ajar pidhato.

1. Sesorah kanthi cara naskah/teks/manuskrip

Sesorah utawa pidhato cara naskah utawa teks kuwi juru pamedhar sabda kudu ngasta naskah nalikaning pidhato banjur diwaca sawutuhe. Cara iku biasane digunakake para pejabat utawa punggawaning negari, mligine ana upacara-upacara resmi. Kanthi ancas supaya ora mlenceng karo tjuan sakawit, ora kliru lan wektu kang sumadya winates. Dene yen ana rembug-rembug liyane antaraning pejabat lan masyarakat diterusake ana ing acara

sarasehan utawa temu wicara.

1. Sesorah kanthi cara dadakan utawa impromtu

Pidhato cara dadakan kuwi, pidhato sing ora kkanyana-nyana sadurunge. Mula saka kuwi, pawongan sing tinanggenah sesorah kanthi cara iki kudu pawongan sing wis trampil ing pamicara lan sugih pengalaman uga kawruhe. Kepara pawongan mau wis kalebu ahli sesorah.

1. Sesorah kanthi cara ekstemporan

Sesorah cara iki, juru pamedharsabda kudu ngasta cathetan cilik (outline) minangka gaman utawa pangeling-eling urutaning isi sing bakal kawedharake. Cathetan mau mung isi wos-wosing gati sing arep diwedharake. Cara iki biasa digunakake dening dwija kang arep mulang ana ing sangareping muride.

C. Cengkorongan Sesorah

1. salam pambuka

2. atur puji syukur marang Pangeran 3. atur kasugengan, kairing atur panuwun

4. wedharing gati utawa wosing medhar sabda utawa isining sesorah

5. atur nyuwun pangapura (tumrap sing kagungan kersa, menawa dadi wakile, lan diri pribadhin) 6. panutuping atur/salam

D. TULADHA TANGGAP WACANA LULUS UJIAN

Assalamu’alaikum Wr. Wb. Nuwun!

Alhamdulillahirobil’alamin, asholatu wassalu’alal asrofil ambyaaki wal mursaliin sayyiidinaa wa maulana Muhamadin wa ‘ala ‘aalihii washobihi ajma’in. ‘ama ba’du.

Salam kasugengan, salam karaharjan mugi tansah kajiwa, kasarira, dhumateng kula-panjenengan sedaya. Amin. Panjenenganipun Bapak Dwija Linuwih, pangarsanipun pawiyatan SMA Negeri 4 ingkang satuhu kula bekteni lan kurmati;

(3)

Bapak/Ibu guru sarta karyawan SMA … ingkang satuhu sinudarsana; sarta para kanca kelas …. Ingkang kula tresnani.

Langkung rumiyin, sumangga tansah kula sedaya kraos lan rumaos kanthi ngunjukkaken puji syukur wonten ngarsanipun Gusti Allah SWT ingkang sampun kepareng ngrentahaken pinten-pinten kabagyan, kanikmatan, mliginipun nikmat iman ingkang jejeg sarta kalodhangan, satemah kula sedaya saged makempal – manunggal ing aula SMA N4 kanthi kabagaswarasan lan kawilujengan ingkang tansah tumanduk dhateng angga kita sedaya. Para Bapak, Ibu, tuwin para lenggah sedaya, kula minangka badal wakil sarta wod lumaraping atur para kanca kelas XII , mboten kesupen ngambali atur sugeng rawuh kairing agunging panuwun, dene sampun kersa angestreni pepanggihan menika.

Kejawi menika, kula ugi ngaturaken panuwun dhateng pangarsa SMA N4 ingkang sampun kersa nampi sarta mangku sadaya sarana, ubarampe tuwin samudayanipun amrih cekapipun pepanggihan menika. Mugi-mugi kesaenaning penggalih kaparingana nugrahaning Pangeran Ingkang Maha Asih. Kula sakanca nyuwun pangapunten kanthi sanget boten saged nyaosi pinwales menapa-menapa.

Bapak-bapak, Ibu-Ibu Guuru, bapak-Ibu Wali Murid sarta para kanca sedaya, woosing atur kula sedaya kelas XII ngaturaken agunging panuwun ing ngarsa Gusti Ingkang Maha Rahiim ingkang sampun paring sih pitulungan ngantos para kanca siswa kelas XII ing Ujian nasional sarta Ujian Sekolah wekdal menika saged lulus sarta tamat sedaya. 100%.

Dene ingkang kaping kalih, kula minangka wakilipun para kanca matur nuwun sanget dhumateng para Bapak saha Ibu Guru ingkang sampun kersa maringi piwucal, kawruh, wewarah, tuwin pitedah ingkang murakabi sanget. Boten langkung kula sakanca nyuwun pangestu mugi-mugi saged ngalengaken sinau ing tataran ingkang langkung inggil kanthi gangsar. Dene ingkang boten nglajeng aken, sageda pikantuk pedamelan laras kaliyan kasagedanipun. Wondene atur ingkang kaping tiga, kula pitados bilih kula sakanca ruumiyin asring sami nakal, boten nggega dhawuh, nerak angger-anggering sekolahan, lan sanes-sanesipun. Sadaya wau temtu damel runtikipun penggalih. Ingkang menika kula sedaya siswa kelas XII rumaos getun keduwung sanget. Pramila kula sedaya ngasih-asih nyuwun, mugi-mugi para Bapak/Ibu Guru kersa paring bedhahing tambak samodra pangaksama.

Para Bapak/Ibu Guru, Bapak/Ibu Wali Murid, sarta para kanca sedaya, mekaten atur kula. Bokbilih wonten kirang sarta kalepatanipun kula pribadhi nyuwun lumunturing sih pangaksama.

Akhirul kalam, Wabilahiitaufiq wal hidayah… Wassalamu’alaikum Wr.Wb. Nuwun!

IV. PENDALAMAN MATERI A. Tutupen buku/modulmu

Tuladha tanggap wacana ing ndhuwur kudune diwaca dening salah sijining kancamu (utawa gurumu) kanthi patitis, banjur semaken!

Garapen pitakon-pitakon ing ngisor iki!

1. Sing rawuh ana acara syukuran kalulusane kelas XII kuwi antarane ing ngisor iki kajaba … 1. Pangarsa SMA

2. ParaGuru 3. ParaKaryawan 4. Paraalumni 5. Parawali murid

2. Bapak Dwija Linuwih kuwi ngasta dadi … SMA N4.

(4)

1. Pangarsa 2. Guru 3. Karyawan 4. Pustakawan 5. Wali murid

3. Wosing atur wakil saka kelas XII kabeber ana ngisor iki kajaba … 1. Agunging panuwun ing ngarsa Gusti Ingkang Maha Rahim 2. Matur nuwun dhumateng para dwija

3. Nyuwun pangestu saking para dwija

4. Nyuwun pangapunten awit ndamel runtiking penggalih

5. Nyuwun sami angestreni menawi ketampi wonten perguruan tinggi 4. Inti utawa wosing atur wakil siswa XII cacahe ana …paragraph.

a. 2 b. 3 c. 4 d. 5 e. 6

5. Kenangapa atur wakil saka kelas XII ngaturake agunging panuwun ing ngarsa Gusti Ingkang Maha Rahim? 1. Jalaran diparingi karaharjan lan kasugengan

2. Jalaran diparingi sih pitulungan kanthi lulus lan tamat 100% 3. Jalaran diparingi piwucal, wewarah lan seserapan

4. Jalaran diparingi pitedah ingkang sanget murakabi

5. Diparingi saged nglajengaken wonten tataran ingkang inggil

6. Ing ngisor sebab-sebab atur wakil saka kelas XII matur nuwun dhumateng para dwija, kajaba … 1. Kersa maringi piwucal

2. Kersa maringi wewarah 3. Kersa maringi pitedah

4. Kersa maringi ilmu kang murakabi

5. Kersa maringi idin ing pawiyatan sainggilipun

7. Ing ngisor iki sebab-sebab atur wakil kelas XII nyuwun pangapura , kajaba … 1. Asring nakal

2. Ora ngguugu dhawuh

3. Nerak angger-angger sekolah 4. Nerak pager sekolah

5. Ora nggugu pangandikan

8. Ing ngisor iki sing kalebu atur kasugengan kairing atur panuwun.

1. Salam kasugengan, salam karaharjan mugi tansah kajiwa, kasarira, dhumateng kula-panjenengan sedaya. Amin.

2. Panjenenganipun Bapak Dwija Linuwih, pangarsanipun pawiyatan SMA Negeri 4 ingkang satuhu kula bekteni lan kurmati;

3. Bapak/Ibu guru sarta karyawan SMA … ingkang satuhu sinudarsana; sarta para kanca kelas …. Ingkang kula tresnani.

4. Langkung rumiyin, sumangga tansah kula sedaya kraos lan rumaos kanthi ngunjukkaken puji syukur wonten ngarsanipun Gusti Allah SWT ingkang sampun kepareng ngrentahaken pinten-pinten kabagyan, kanikmatan, mliginipun nikmat iman ingkang jejeg sarta kalodhangan, satemah kula sedaya saged

(5)

makempal – manunggal ing aula SMA N4 kanthi kabagaswarasan lan kawilujengan ingkang tansah tumanduk dhateng angga kita sedaya.

5. Para Bapak, Ibu, tuwin para lenggah sedaya, kula minangka badal wakil sarta wod lumaraping atur para kanca kelas XII , mboten kesupen ngambali atur sugeng rawuh kairing agunging panuwun, dene sampun kersa angestreni pepanggihan menika.

9. Dene sing kalebu ngaturake puji syukur marang pangeran yaiku …

1. Salam kasugengan, salam karaharjan mugi tansah kajiwa, kasarira, dhumateng kula-panjenengan sedaya. Amin.

2. Panjenenganipun Bapak Dwija Linuwih, pangarsanipun pawiyatan SMA Negeri 4 ingkang satuhu kula bekteni lan kurmati;

3. Bapak/Ibu guru sarta karyawan SMA … ingkang satuhu sinudarsana; sarta para kanca kelas …. Ingkang kula tresnani.

4. Langkung rumiyin, sumangga tansah kula sedaya kraos lan rumaos kanthi ngunjukkaken puji syukur wonten ngarsanipun Gusti Allah SWT ingkang sampun kepareng ngrentahaken pinten-pinten kabagyan, kanikmatan, mliginipun nikmat iman ingkang jejeg sarta kalodhangan, satemah kula sedaya saged makempal – manunggal ing aula SMA N4 kanthi kabagaswarasan lan kawilujengan ingkang tansah tumanduk dhateng angga kita sedaya.

5. Para Bapak, Ibu, tuwin para lenggah sedaya, kula minangka badal wakil sarta wod lumaraping atur para kanca kelas XII , mboten kesupen ngambali atur sugeng rawuh kairing agunging panuwun, dene sampun kersa angestreni pepanggihan menika.

10. Sing kalebu paragraph kangwismeh mlebu marang wos utawa intining atur yakuwi …

1. Salam kasugengan, salam karaharjan mugi tansah kajiwa, kasarira, dhumateng kula-panjenengan sedaya. Amin.

2. Panjenenganipun Bapak Dwija Linuwih, pangarsanipun pawiyatan SMA Negeri 4 ingkang satuhu kula bekteni lan kurmati;

3. Bapak/Ibu guru sarta karyawan SMA … ingkang satuhu sinudarsana; sarta para kanca kelas …. Ingkang kula tresnani.

4. Langkung rumiyin, sumangga tansah kula sedaya kraos lan rumaos kanthi ngunjukkaken puji syukur wonten ngarsanipun Gusti Allah SWT ingkang sampun kepareng ngrentahaken pinten-pinten kabagyan, kanikmatan, mliginipun nikmat iman ingkang jejeg sarta kalodhangan, satemah kula sedaya saged makempal – manunggal ing aula SMA N4 kanthi kabagaswarasan lan kawilujengan ingkang tansah tumanduk dhateng angga kita sedaya.

5. Para Bapak, Ibu, tuwin para lenggah sedaya, kula minangka badal wakil sarta wod lumaraping atur para kanca kelas XII , mboten kesupen ngambali atur sugeng rawuh kairing agunging panuwun, dene sampun kersa angestreni pepanggihan menika.

B. Tanggap wacana mengeti Nuzulul Quran ing ngisor iki (bisa diwaca dening salah sijing kancamu utawa diwaos dening gurumu! Semaken, banjur pitakonan-pitakonann ing ngisore wangsulana!

Assalamu’alaikum Wr. Wb. Nuwun!

Alhamdulillahirobil’alamin, asholatu wassalu’alal asrofil ambyaaki wal mursaliin sayyiidinaa wa maulana Muhamadin wa ‘ala ‘aalihii washobihi ajma’in. ‘ama ba’du.

(6)

Langkung rumiyin, sumangga tansah kula sedaya kraos lan rumaos kanthi ngunjukkaken puji syukur wonten ngarsanipun Gusti Allah SWT ingkang sampun kepareng paring barakah, hidayah, saha inayah-Ipun sarta sih nugraha pangayoman, saengga kula panjenengan saged nglempak ing papan menika, saperlu ngawontenaken pengetan dintten agung Nuzulul Qur’an sesarengan.

Sanggyaning ja maah rakhimakumullah ingkang kebak rahmating Allah,

Ing dinten menika surya kaping 17 Ramadhan 1444 Hijriyah kula lan panjenengan sedaya ngawontenaken

pengetan Nuzulul Qur’an inggih menika tumurunipun ayat-ayat suci Al Qur’an ingkang kawahyokaken dhumateng Kanjeng Nabi agung junjungan kula panjenengan, nabi Muhammad SAW, ingkang kadadosan saking 30 juz, 114 surat lan kaprinci dados 6666 ayat.

Salajengipun, kula ngaturaken panuwun dhumateng kaum muslimin lan muslimat ing wilayah padhukuhan ngriki, ingkang sampun paring pambiyantu awujud menapa kemawon ingkang loyogipun kangge nyekapaken sedaya kabetahan pengetan menika, mugi sedaya amal kesaenan tinampi Allah SWt lan pikantuk lelintu ganjaran ingkang murwat. Amin.

Ugi dipunaturaken agenging panuwun wonten ngarsanipun BApak Al Mukaram KH Dimyati sakingBogoringkang ing samangke badhe paring pangaosan Nuzulul Qur’an, mugi saged nambahi kandeling iman lan taqwa kula sarta panjenengan sedaya. Amin.

Pengetan dinten ageng menika, sayektosipun sampun karancang, karacik tharik-tharik amrih rancag, sae saha maremaken sedayanipun. Nanging sedaya wau inggih kapurba saking cubluking para sanak kadang kalebet kula piyambak, saha kiranging seserepan, pramila kapeksa kthah cecer cewet ing samudayanipun. Pramila saking menika,sedaya kekirangan sarta kalepatan kula sedaya, awit saking namaning panawung kridha (panitia) tansah nyuwun agenging pangapunten.

Kantos waosan Bismillahirohman Nirrohiim adicara menika kawiwitan.

Kula pribadhi, sedaya lepat saha kasaring atur naming tansah nyuwun pangapunten. Akhirul kalam Wabilahi Taufiq wal Hidayah wassalamu’alaikum Wr. Wb.

Jangkepana kolom –kolom ing ngisor iki!

Cengkorongan Pararagraf

1. salam pambuka

1. atur puji syukur marang Pangeran 1. atur kasugengan, kairing atur panuwun 1. wedharing gati utawa wosing medhar

sabda utawa isining sesorah

1. atur nyuwun pangapura (tumrap sing kagungan kersa, menawa dadi wakile, lan diri pribadhin)

2. panutuping atur/salam

Paragraph Pitakonan Wangsulan

Ing dinten menika surya kaping 17 Ramadhan 1444 Hijriyah kula lan panjenengan sedaya ngawontenaken

pengetan Nuzulul Qur’an inggih menika tumurunipun

1. Kapan pengetan Nuzulul Qur’an kuwi diadani? 2.

1. 2.

(7)

ayat-ayat suci Al Qur’an ingkang kawahyokaken dhumateng Kanjeng Nabi agung junjungan kula

panjenengan, nabi Muhammad SAW, ingkang kadadosan saking 30 juz, 114 surat lan kaprinci dados 6666 ayat. Ugi dipunaturaken agenging panuwun wonten ngarsanipun BApak Al Mukaram KH Dimyati sakingBogoringkang ing samangke badhe paring pangaosan Nuzulul Qur’an, mugi saged nambahi kandeling iman lan taqwa kula sarta panjenengan sedaya. Amin.

1. _______________________ _________________________ _

Pengetan dinten ageng menika, sayektosipun sampun

karancang, karacik tharik-tharik amrih rancag, sae saha maremaken sedayanipun. Nanging sedaya wau inggih kapurba saking cubluking para sanak kadang kalebet kula piyambak, saha kiranging seserepan, pramila kapeksa kthah cecer cewet ing samudayanipun. Pramila saking menika,sedaya

kekirangan sarta kalepatan kula sedaya, awit saking namaning panawung kridha (panitia) tansah nyuwun agenging pangapunten.

V. TUGAS

1. Gawea tanggap wacana kanthi topic-topik ing ngisor iki!

 Mengeti dina pahargyan kamardikan kaping 66 RepublikIndonesia

Pengetan Isro Mi’roj

 Pengetan dina Pendidikan

 Pengetan Hari Ibu

(8)

NYEMAK WAWANCARA

Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas / Semester : XI / I

Metode : Latihan, tanya jawab, ceramah Waktu : 2 x 45 Menit

================================================================

I. PANUDUH PIWULANG

1. 1. Supaya mudheng babagan wawancara lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik maca babagan

Kompetensi Dasar lan Indikator.

2. 2. Uga maca Materi Bab NYEMAK WAWANCARA

3. 3. Kanggo ngukuhake pemahaman, diprayokakae supaya maca buku referensi liyane. 4. 4. Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.

5. 5. Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan. 6. 6. Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni reribet.

II. KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH Standar Kompetensi :

MENDENGARKAN

Mampu mendengarkan dan memahani wacana lisan nonsastra maupun sastra dalam berbagai ragam bahasa Jawa.

Kompetensi Dasar :

Mendengarkan wawancara

Indikator :

1. Menyebutkan pokok-pokok isi wawancara

2. Merangkum pokok-pokok isi wawancara dengan kalimat sendiri

3. menyampaikan secara lisan pokok-pokok isi wawancara yang telah ditulisnya dengan menggunakan bahasa karma

4. menanggapi (isi) isi wawancara yang disampaikan secara lisan oleh teman sekelasnya

III. INFORMASI MATERI A. NYEMAK WAWANCARA

Nyemak wawancara kuwi salah sawijining jinis nyimak sing kudune diduweni para siswa ana sajroning

piwulangan basa Jawa. Piwulangan nyemak iki nduweni tujuan nglatih “kepekaan” murid sajroningnampautawa nggoleki informasi. Informasi kasebut digunakake kanggo nyengkuyung ketrampilan migunakake basa liyane kayata wicara lan nulis.

Piwulangan nyemak wawancara bisa dilakokake kanthi maneka cara lan teknik penyajian. Kayata, nyemak langsung utawa nyemak nganggo piranti rekaman saka kaset / video.

Ing ngisor iki diwenehi tuladha salah sijining teknik piwulangan nyemak wawancara kanthi kegiyatan ing ngisor iki.

1. Nyemak wawancara lan nyathet bab kang wigati tur mranani ati.

Topik ana sajroning wawancara mesthi beda-beda. Bab kuwi gumantung saka apa kang dibutuhake piyayi sing wawancara lan sing nyemak. Wawancara bisa merak ati menawa si penyemak mirasa topike aktual lan dibutuhake. Tuladha format sing bisa digunakake nyemak.

(9)

2. Nggawe dudutan bab-bab kang wigati lan merak ati.

Sakwise ditemokake informasi sing wigati lan merak ati, banjur para siswa didhawuhi nggawe kelompok lan ndiskusikake bab-bab penting lan merak ati sing ana sajroning wawancara mau. Gatekno lan waspadakno bab kang wigati lan merak ati mau wiwit saka pambukaning wawancara tumekaning pungkasaning wawancara. Sakwise rampung, saben-saben wakil saka kelompok nglaporake asile, kelompok liyane menehi tanggapan. Kanthi dhasar tanggapan kasebut owahane hasil kerja kelompok dadi luwih becik.

3. Nggawe dudutan isi wawancara

Saka informasi sing wigati tur merak ati mau, saben-saben siswa nggawe kasimpulan / dudutan saka hasile wawancara mau. Carane kanthi ngrembakakake bab-bab kang wigati singwisdicathet para siswa kanthi migunakake tandha hubung/sambung sing gumathok. Cekak-aose, dudutan kuwi ditulis kayadeene ngarang gancaran (prosa) ora awujud pitakonan-pitakonan maneh. Sakwise rampung, garapane para siswa diijolake karo kancane.

Tlitinen hasil garapan kancamu kanthi migatekake isi, cara nggunakake ukara, tandha wacan lan ejaan, sarta pase nggawe kasimpulan / dudutan. Sakwise kuwi hasil singwisditliti kuwi dilaporake lan ditanggapi.

Adhedasar asile koreksian kancamu, dandani dudutanmu kanthi format ing ngisor iki !

Dudutan isi wawancara :

IV. PENDALAMAN MATERI

Ing ngisor iki ana tuladha wawancara sing bisa disimak. Salah sawijining

B. TULADHA NYEMAK WAWANCARA

Ing ngisor iki ana tuladha nyemak

NASIBE SENI TRADHISIONAL KANG MRIHATINAKE

Siswa : Sugeng siang, Bu? Kula Gisellya wakil saking kelas XI IPA 1 badhe nyuwun wekdal Ibu kangge wawancara minangka syarat njangkepi tugas piwulangan Basa Jawa. Saged nggih, Bu?

Guru : Bisa wae.

Siswa : Ngaten, Bu. Kados pundi nasibipun seni tradisional samangke?

Guru : Wah, mrihatinake banget. Sebab para mudha saiki akeh sing ninggalake seni tradhisional mau. Malah akeh sing wis ora ngerti bbabar pisan. Mbok menawa luwih kepencut lan nengenake seni barat.

Siswa : Kenging menapa kok saged kedadosan makaten, Bu?

Guru : Mesthine ya akeh sebabe. Salah sijine miturut analisise Ibu, para mudha saiki kepingin banget diarani modern, ora kettinggalan zaman, terus mbudidaya bisa nguwasani seni barat. Ning ya kuwi banjur ninggal seni tradisional. Jalaran diarani wis kuno, ndeso, ora njamani, lan liya-liyane.

Siswa : Lajeng kados pundi ngrembakaken malih seni tradisional menika, Bu?

Guru : Ya macem-macem carane. Sering nonton seni tradisional, ajar seni tradisional, lan piwulangan basa jawa kuwi kalebu salah sijining cara nglesterake seni lan budaya Jawa.

Siswa : Lajeng menawi wonten sekolah mriki, menapa ingkang sampun katindakaken pihak sekolah gegayutan kaliyan nglestarekaken budaya Jawa?

Guru : Lo, kowe kuwi kepiye, visi misine sekolah iki rak babagan budaya ta? Eling apa ora? Terciptanya insan

relegius yang berjiwa nasionalis yang unggul dalam prestasi dan luhur budi berwawasan global. Tegese, sekolahe

(10)

akademik ora kaconggah, ya terus nguber prestasi babagan seni. Malah SMA-ne dhewe iki nduweni sebutan utawa paraban mirunggan lho. Sebagai sekolah pewaris budaya. Apa ora hebat?

Siswa : Kok saged makaten, Bu?

Guru : La, iya, ta? Amarga sekolahe dhewe kuwi, nduweni kethoprak, wayang wong, seni teater, trampil nari, pokoke sing magepokan karo seni tradisional.

Siswa : Ooo inggih, Bu. Kula nembe nggagas babagan menika. Menawi umpaminipun seni-seni menika saged tansah dipun leluri mangke rak sae, nggih, Bu? Lajeng ngaten lo, Bu. Miturut Ibu, kanthi ngleluri budaya lan seni tradhisional Jawa menika menapa wonten paedahipun?

Guru : Akeh banget, ta, Nok. Apa kowe ora tau krungu negara yang berbudaya itu dapat dilihat dari kesenian

yang dimilikinya.

Siswa : Ngaten, nggih, Bu? Matur nuwun sanget, nggih, Bu, wekdalipun. Assalamu’alaikum Wr. Wb. Guruu : Wa ’alaikum Salam Wr. Wb.

C. Paragakake wawancara ing ndhuwur. Liyane nyemak kanthi permati. Banjur isenana format wawancara ing ngisor iki!

IV. PENDALAMAN MATERI

I. Wenehana tandha ping ing aksara a,b,c,d, utawa e ana wangsulan sing paling

bener!

1. Tujuane nyemak ana sajroning piwulangan basa Jawa yaiku …………. 1. Amrih bocah dadi pinter

2. Nglatih kepekaan siswa nggoleki informasi 3. Ngundhakake kawigatane siswa

4. Nyinaoni ketrampilan nulis lan maca 5. Dhasari ketrampilan migunakake basa

2. Ana wawancara ing ndhuwur topik sing dirembung kuwi babagan ……. 1. CTL ing ndonyaning pendhidhikan

2. Kawruh / ilmu langkung penting 3. Pasinaonan kanthi ngetrapake kawruh

4. Piwulangan sing musatake ana urip / bebrayan 5. Metode inkuiri lan unsur intrinsik

3. Ing ngisor iki unsur-unsure CTL, kajaba ….

1. Inquiri b. Teknik bertanya c. Penilaian autentik d. Modeling e. Diskusi 4. Ing ngisor iki tegese pengajaran Kontekstual …..

1. Sawijining pengajaran sing nggiatake, njembarake, lan ngetrapake kawruh lan ketrampilan akademis ana bebrayan saben dinane.

2. Pasinaonan sing ana gegayutane kalawan pengalaman sing dilakoni para siswa. 3. Pengalaman sing ditrapake siswa ana sajroning pasinaonan.

4. Pasinaonan sing musatake ana siswa, bebrayan nyata, lan ngetrapake kawruh basa. 5. Pasinaonan sing mentingake migunakake basa, dudu kawruh basa.

5. Dhasare ana penilaian autentik yaiku , kajaba …. 1. Tugas-tugas sing Konstekstual lan relevan 2. Tugas-tugas sing akeh cacahe

(11)

3. Ngetrapake kawruh lan ketrampilan

4. Ananing pengetrapan kawruh basa saban dinane 5. Proses lan produk bisa diukur.

V. TUGAS

A. Ing njaba kelas

I. Golekana naskah wawancara ana kalawarti / ariwarti banjur templekno ana kertas HVS. Sakwise kuwi isenana format ing ngisor iki !

1. tema / Topik : ……….. 2. Nara Sumber : ……….. 3. Pewawancara : ……….. 4. Isi Wawancara : a) Pambuka : ……… b) Isi : ……… c) Panutup : ……… 5. Kasimpulan : ………

II. Semaken wawancara ana tv (bisa acara formal utawa – hiburan) banjur isenana format ing ngisor iki ! 1. tema / Topik : ………..

2. Nara Sumber : ……….. 3. Pewawancara : ………..

4. Waktu tayang (hari, tanggal, jam) : 5. Isi Wawancara : a) Pambuka : ……… b) Isi : ……… c) Panutup : ……… 6 . Kasimpulan/dudutan : ……… MAOS INTENSIF

PARAGRAF DEDUKTIF LAN INDUKTIF

Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas / Semester : XI / I

Metode : Latihan, tanya jawab, ceramah, diskusi Waktu : 2 x 45 Menit

================================================================

I. PANUDUH PIWULANG

1. Supaya paham babagan paragraf deduktif-induktif lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik maca babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.

(12)

3. Kanggo ngukuhake pemahaman, diprayokake supaya maca buku referensi liyane. 4. Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.

5. Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan. 6. Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni kangelan / reribet.

II. KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH Standar Kompetensi :

4. MENULIS

Mampu mengungkapkan pikiran, pendapat, gagasan, dan perasaan dalam berbagai jenis karangan nonsastra maupun sastra mengguna-kan berbagai ragam bahasa Jawa sesuai dengan unggah-ungguh dan menulis dengan huruf Jawa.

3. MEMBACA

Mampu membaca dan memahami bacaan sastra maupun nonsastra, berhuruf Latin maupun Jawa dengan berbagai keterampilan dan teknik membaca.

Kompetensi Dasar :

4.1 Menulis ringkasan wacana nonsastra tentang budaya jawa

3.1 Membaca pemahaman paragraf berdasarkan letak kalimat utama.

Indikator :

1. Menjelaskan jenis-jenis paragraph berdasarkan letak kalimat utamanya 2. Menentukan tema/topic paragraph yang dibacanya

3. Menentukan gagasan pokok paragraph yang dibacanya 4. Menentukan kalimat utama pada paragraph yang disajikan

5. Membuat paragraph dengan kalimat utama di awal atau di akhir atau di awal sekaligus di akhir paragraph 6. Menyunting paragraph yang ditulis teman

III. INFORMASI MATERI

PARAGRAF

Nggawe sawijining paragraf kalebu ana sajroning ketrampilan nulis. Ketrampilan iki ora saben wong nduwe. Muula gladhen nulis paragraph diperlokake banget. Ketrampilan nyusun ukara siji lan sijine saingga nduweni teges kang gumathok ora teka ngono wae. Ananging kabeh kudu disinaoni, tanpa digladhi lan disinau mesthi wae ketrampilan nulis ora bakal kaconggah. Mula saka kuwi,, gladhen kang ora kendhat nggawe paragraf iki bisa nggladhi ketrampilan nguwasani nulis paragraf.

Sawijining paragraf biasane kedadeyan saka loro utawa luwih ukara. Ukara –ukara ana sajroning paragraf kudune sambung-sinambung antaraning ukara siji lan sijine. Ukara-ukara sing dumadi nyengkuyung sawijining tema / topik.

Tema / topik panggonane ana sajroning ukara pokok Dene ukara-ukara liyane nduweni sifat njelasake/mbeberake ukara pokok. Ukara sing ngandhut gagasan pokok dijenengake ukara pokok, dene ukara sing ngemot gagasan panjelas diarani ukara panjelas.

Wujuding paragraf ditilik saka panggonane ukara pokok ana papat yaiku : 1. Paragraf Deduktif

Paragraf sing ukara pokoke ana ngarepan diarani paragraf deduktif. Paragraf jinis iki paling gampang digawe. Ana sajroning bagan paragraf deduktif digambarake kaya ing ngisor iki !

K u / u P K P1 / U Pj1

(13)

K P2 / U Pj2

K P 3 / U Pj 3

K P 4 / U Pj4

K P 5 / U Pj 5

Ketrangan : K u / Up : Kalimat utama / Ukara pokok Kp / Upj : Kalimat Penjelas / Ukara panjelas

Tuladha :

Kasus lolose Gayus Tambunan njalari jagading negara hukum, dadi horeg kena ketaman lindhu. Tumrap kalangan

kepolisian , muncule kedadeyan mau rinasa mujudake ”samplukan” kang nglarakake ati lan nyuremake rai. Gayus Tambunan dhewe, sabubare nyatakake rasa getune ing sajroning sidhang, kanthi cekak aos ngakoni, untuk tidak

memperpanjang polemik, yang ada di Bali itu betul saya.” Kasus kasebut bisa gawe bureme citra hukum

Indonesia, lan saya nuwuhake kesan ora enak, kaya-kaya Indonesia bisa keblegong ing penganggep: negara hukum kang dihukum.

Jaya Baya, 13 Minggu IV November 2010

Ukara pokok paragraf ing ndhuwur, Kasus lolose Gayus Tambunan njalari jagading negara hukum, dadi horeg

kena ketaman lindhu. Dene ukara candhake arupa ukara panjelas. Ukara-ukara panjelas kuwi nyengkuyung ukara

pokok.

2. Paragraf Induktif

Paragraf jinis iki walikane paragraf deduktif. Ukara pokoke ana ing pungkasaning paragraf. Ukarane diwiwite saka bab-bab sing asipat miligi tumuju bab kang asipat rowa/umum utawa klimaks, yaiku generalisasi. Nggawe paragraf jinis iki rada kangelan, nanging cocok tur mathuk kanggo nulis prosa argumentasi. Salah sijining ciri paragraf induktif ana tembung-tembung tertemtu sing awujud dudutan. Tuladha: dadi, mula saka kuwi.

Yen dibaganeke, paragraf induktif kaya ing ngisor iki !

K p1 / u Pj1 K P2 / U Pj2 K P3 / U Pj3 K P 4 / U Pj 4 K P 5 / U P5 K P 6 / U P 6 KU / Up

Ketrangan : K u / Up : Kalimat utama / Ukara pokok Kp / Upj : Kalimat Penjelas / Ukara panjelas

Tuladha :

Sawetara wektu kepungkur iya ana lakon kang akeh irip-empere karo kedadeyan ing ndhuwur. Malah ana kang nganggep luwih ngisin-isini! Yaiku, ana sel ing rutan khusus wanita, kang dening kang ngenggoni disulap dadi … panggung karaoke. Bisa kadadeyan kaya mangkono klawan aman-aman ing satengahing rutan kang jinaga kuwat lan rapet! Sebabe apa ora jalaran … dhuwit? Isih ana bae oknum petugas kang doyan dhuwit! Isih ana pager

mangan tanduran, ngono paribasana! Jaya Baya, 13 Minggu IV November 2010

Ukara pokok paragraf ing ndhuwur yaiku Isih ana pager mangan tanduran, ngono paribasana! 3. Paragraf repetitif

Paragraf sing ukara pokoke ana ngarep dalah ana pungkasaning paragraf diarani paragraf repetitif. Ukara pokoke ana ing ngarep banjur dibaleni ana ing mburi minangka dudutan/kasimpulan. Gagasan pokok diwujudake ana rong

(14)

ukara, sing kalorone ukara mau meh memper, ananging ora padha persis. Paragraf jinis iki ana sing ngarani paragraf deduktif-induktif.

Yen digambarake kanthi bagan, kaya ing ngisor iki !

K u / u P K P1 / U Pj1

K P2 / U Pj2

K P 3 / U Pj 3

K u / U P

Ketrangan : K u / Up : Kalimat utama / Ukara pokok Kp / Up : Kalimat Penjelas / Ukara panjelas

Tuladha:

Dudutaning pangerti saka crita ing ngarep, samestine yen ing lapas utawa rutan, dianani aturan keras –ing bab wayah tangi, wayah turu, wayah ados, lan ransom, sarta mangane pisan. Kabeh pesakitan ing rutan utawa lapas

kudu disiplin , anut aturan, adil ing pandum murih nuwuhake kesan saya kuwat: tumindak adil tumrap kabeh pesakitan,, gak perduli kang sugih, utawa kang uripe kkekurangan ing sanjabaning pakunjaran. Lan kang luwih wigati maneh, kanggo nguwatake unsure kapok mbaleni tumindak korupsi lan sabangsane. Mula pranatan kang

keras mau kudu diterapake kanthi samesthine. Jaya Baya, 13 Minggu IV November 2010

4. Paragraf Deskriptif

Ukara pokok paragraf deskriptif ditemokake ana sakabehing perangan paragraf. Dadi, saben ukara sing

nyengkuyung dumadine paragraf diarani ukara pokok. Sakabehing ukara sing ana nduweni kawigaten kang padha, kanthi bebarengan nyawiji dadi siji paragraf kang gemolong.

Paragraf deskriptif akeh banget dianggo ana sajroning prosa narasi. Mula saka kuwi, paragraf deskriptif uga diarani paragraf naratif. Tuladhane paragraf deskripti kayadene cerkak, novel lan sapiturute.

Bagan paragraf deskriptif.

K u / u P K u / u P

K u / u P

K u / u P

Tuladha :

Pandhu ngungun. Mentale rubuh. Dheleg-dheleg ana ngomah. Ora wani metu. Ora wani nyang kantor desa.

Semono uga Marsiti. Dheweke rumangsa isin, wirang. Sing tumindhak luput. Pandhu, kang nampa akibate wongng saomah. Nastiti malah nganti emoh sekolah. Patrape sing kaya

IV. PENDALAMAN MATERI

a. Wenehana tandha ping (X) ana ing aksara a, b, c, d, utawa e ana wangsulan kang bener! Paragraf ing ngisor iki wacanen kanthi patitis!

Pasar Beringharjo Yogyakarta, kang saiki minangka pasar paling gedhe ing tlatah Yogyakarta bisa dikandhakake ora mung sekadar pasar (1). Amarga pasar kang mapan ing punjering kutha Yogyakarta iku dadi sawijining papan kang penting tumraping kelengkapan sawijining kutha tradisional Jawa kang nduweni corak minangka kutha raja (2). Sawijining kutha raja zaman semana kudu lengkap menawa ana kraton, alun-alun, pasar lan masjid agung (3). Ngasi tumekaning saiki pasar Beringharjo tetep nduweni teges mirunggan tumraping ngrembakaning perekonomian kutha Yogyakarta (4). Pemprov Yogyakarta tansah ngupadi amrih lestarine Pasar Beringharjo.

1. Ukara pokok paragraph ing ndhuwur ana ing nomer …. a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e.5

(15)

2. Topik paragraph ing ndhuwur yaiku … 1. Teges-pentinge Pasar Beringharjo

2. Pasar Beringharjo ora muung sekadar pasar 3. Pasar ing punjeraning kutha

4. Pasar Beringharjo pasar kutharaja

5. Pemprov Yogyakarta ngupaya lestarine Pasar Beringharjo 3. paragraph ing ndhuwur katilik saka papane ukara pokok diarani …

1. Deduktif 2. Induktiif 3. Repetitif 4. naratif 5. deskriptif

Wacanen paragraf ing ngisor iki!

Ing kabudayan Jawa tembung bagus biasane digunakake dadi sesebutan putra kang durung palakrama utawa kang yuswane isih timur. Wondene kusuma kang jarwane sekar utawa kembang kanggo nyebut trahing ngawirya. Kacetha ing unen-unen trahing kusuma rembesing madu .sing tegese keturunan wong kang nduweni drajat kang dhuwur utawa tedhak turune ngaluhur. Dadi, Bagus kusuma wujud asma sesilih putra klebu trahing ngawirya utawa putra sentana kang durung palakrama utawa kang yuswane isih timur.

4. Papan dununge ukara pokok paragraph ing ndhuwur ana ukara nomer …. a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5

5. Miturut papane ukara pokok, paragraph ing ndhuwur diarani …. 1. Deduktif

2. Induktiif 3. Repetitif 4. naratif 5. deskriptif

5. Ing ngisor iki tembung kang nduweni teges enom utawa mudha . 1. palakrama

2. timur 3. sekar 4. ngawirya 5. yuswa

6. Dene tembung kang nduweni teges luhur yakuwi.. . 1. palakrama

2. timur 3. sekar 4. ngawirya 5. yuswa

7. Tembung kang nduweni teges kawin/nikah yakuwi …. 1. palakrama

2. timur 3. sekar

(16)

4. ngawirya 5. yuswa

8. Wondene lampahan Sengkuni Wuyung wujud pasember marang sawijining trahing ngawirya kang wuyung

marang pulung ratu kayadene Sengkuni wuyung marang Kunthi Talibrata kang ing tembe dadi jatu kramane Pandhu Dewanata. Sejatine sapa wae kena wuyung marang pulung ratu, ananging yen dudu pepesthening urip dhuweke, ya ora bakal bisa nggayuh, senadyan ditohi pati pisan. Lire lampahan iki dadi pepeling, menawa jejer ratu mono klebu pepesthening urip. Tegese trahing ngawirya kang pantes jumeneng nata wiwit laire wis ginaris dening Gusti Kang Akarya Jagad. Pinilih dadi ratu nerusake keprabon.

Paragraph ing ndhuwur miturut papane ukara pokok diarani paragraph …. 1. Deduktif

2. Induktiif 3. Repetitif 4. naratif 5. deskriptif

9. Ukara kang ngemot gagasan pokok ana sajroning paragraf diarani …. 1. Ukara panjelas

2. Ukara pokok 3. Ukara panerang 4. Ukara pisanan 5. Ukara deduktif

10. Ana sajroning paragraf gagasan pokok sing kudu diduweni cacahe ….. a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5

11. Gatekna paragraf ing ngisor iki !

1) Sarana akal banjur bisa polah golek butuh sing bisa diolah.

2) Bisa uga pangunen-unen sing mangkono kuwi sing didekake lelandhesan dening Lucas Sumarno 3) Yaiku ngluru pangan / panguripan sarana golek ula.

4) Pawongan sing lair 19 Agustus 1959, manggon ing jalan Sabdo Palon Gang Sempiyt nomer 6 Winongo Madiun njlentrehake, panguripan golek ula kuwiwisdiwiwiti taun 1975.

5) Kanthi golek ula kasebut, kabutuhan sandhang, pangan lan papan Lucas sakeluwarga bisa dicukupi. Ukara pokok paragraf ing ndhuwur ana ukara nomer …..

a. 1 lan 2 b. 1 lan 3 c. 1 lan 4 d. 1 lan 5 e. 2 lan 5 12. Ditonton saka papan panggonane ukara pokok paragraf ing ndhuwur diarani …. a. deduktif b. induktif c. repetitif d. deskriptif e. naratif 13. Ukara panjelas paragraf ing ndhuwur kedadeyan saka ukara …..

a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5 14. Paragraf ing ngisor iki gatekno !

1) Aja-aja mengko sing diundang ya utusan-utusan ing telung dhaerah iku.

2) Kamangka wong Jawa ikuwisanjrah sumebar ing saindenging propinsi ingIndonesia. 3) Kapara saindenging negara ing donya iki mesthi ana wong Jawa kang dedunung ing kono utamaneMalaysia,Suriname, Caledonia Baru.

4) Malah ingSurinameana lembaga khusus pelestarian Bahasa Jawa.

(17)

Ukara pokok paragraf ing ndhuwur ana ukara nomer…. a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5

15. Gagasan pokok paragraf ing ndhuwur dumunung ana ukara nomer … a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5

16. Ditonton saka dumununge ukara pokok, paragraf kasebut diarani ….. a. deduktif b. induktif c. repetitif d. deskriptif e. naratif 17. Ukara panjelas paragraf ing ndhuwur kedadeyan saka ….. ukara

a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 e. 5

18. Tuladhane paragraf deskriptif ana ing sajroning ……..kajaba… a. cerkak

b. dongeng c. crita rakyat d. novel e. karya ilmiah

II.Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi patitis! 1. Jelasake apa bedane paragraf deduktif lan paragraf induktif !

Wangsulan : ………. ………. 2. Apa sing dikarepake paragraf repetitif ?

Wangsulan : ………. ……….

3. Gawea paragraf deduktif kanthi ukara pokok kadurjanan ana ing negara Indonesia wis kebangeten cacahe! Wangsulan : ……….

……….

1. 3. Gawea paragraf naratif kang nyritakake babagan nalikaning katresnan kuwi teka! Wangsulan : ……….

………. 4. Gawea sawijining paragraf induktif kanthi ukara pokok ing ngisor iki !

“Mula saka kuwi Basa Jawa kudu dilestarekake”

Wangsulan : ………. ……….

V. TUGAS

Wacanen wacana ing ngisor iki, banjur garapen pitakonan kang sumadya! Suk KApan Gilirane Koran Basa Daerah?

Maca warta ngenani bab pangaji-ajikanggone Koran basaIndonesia, jejer dadi sutresna basa daerah, njur tuwuh pitakonku, “ Yen Pusat Bahasawislimang taun nganakake pangaji-ajikanggosuratkabar sing dianggep becik lan bener anggone migunakake basaIndonesia, njur suk kapan pangaji-aji sabangsane mangkono mau ditibakake nyang Koran basa daerah?”

Ya bener, gelar yektine saiki iki wisora ana suratkabar padinan sing migunakake basa daerah, kaya dhek zaman kepungkur. Kayadene: sedia Tama (yogya), Darma Kandha (Solo), Espres (Surabaya), Sipatahunan (Bandung) lan uga ana sawatara ing Sumatera, ning saora-orane rak iya isih ana minggon utawa tengah wulanan sing metu mawa basa daerah (Jawa lan Sunda). Sarta cacahe pemaose iya isih bias diaturake lumayan akeh.

(18)

Lha apa alane, yen ta Pusat Bahasa Depdiknas uga nganakake pangaji-ajikanggo majalah sing mawa basa daerah mau? Sapa ngerti, yen anane pangaji-aji saka Depdiknas mau banjur saya nuwuhake grengsenge kaum

wartawan/redaktur basa Jawa anggone ngudi mbeciki basa daerahe ing ndalem hudyane sing diembani.

Merga, miturutgelar yektine kayadene singwisnate dak aturake saiki iki, subur utawa curese basa daerah minggari gumantung nyang tangane para guru lan dosen basa daerah, dalah para redakture majalah-majalah basa daerah. Tumrap bebrayan Jawa, mesthine iya gumantung nyang tangane para guru/dosen basa Jawa, dalah redaktur-redakture majalah-majalah Basa Jawa.

Jaya Baya No 13. Minggu IV November 2010 No Ukara pokok Jinising paragraph Ukara panjelas (ukara

no…) 1

2 3 4

NULIS LAN MACA AKSARA JAWA

Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas / Semester : XI / I

Metode : Latihan, tanya jawab, ceramah, diskusi Waktu :4 x 45 Menit

================================================================

I. PANUDUH PIWULANG

1. Supaya paham panulisan aksara jawa lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik maca babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.

2. Uga maca Materi Bab NULIS LAN MACA AKSARA JAWA.

3. Kanggo ngukuhake pemahaman, dianjurake supaya maca buku referensi liyane. 4. Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.

5. Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan. 6. Rembugen lan konsultasikake karo guru menawa nemoni kangelan/reribet.

II. KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH Standar Kompetensi :

4 MENULIS

Mampu mengungkapkan pikiran, pendapat, gagasan, dan perasaan dalam berbagai jenis karangan nonsastra maupun sastra mengguna-kan berbagai ragam bahasa Jawa sesuai dengan unggah-ungguh dan menulis dengan huruf Jawa.

3 MEMBACA

Mampu membaca dan memahami bacaan sastra maupun nonsastra, berhuruf Latin maupun Jawa dengan berbagai keterampilan dan teknik membaca.

Kompetensi Dasar :

4.3 Menulis huruf Jawa

3.2 Membaca pemahaman wacana berhuruf Jawa 10-15 kalimat

Indikator :

(19)

2. Menyunting tulisan aksara Jawa yang ditulis oleh teman . 3. Melakukan transliterasi pada wacana berhuruf jawa

4. Membaca wacana berhuruf jawa dengan pemenggalan dan intonasi/pelafalan yang tepat. 5. Menjawab pertanyaan yang berhubungan dengan bacaan

6. Manulis wacana berhuruf latin ke dalam wacana berhuruf Jawa

III. INFOMASI MATERI

SEJARAH AKSARA JAWA

Ing buku HA NA CA RA KA ( Bapak Slamet Riyadi ) sing diterbitake dening Yayasan Pustaka Nusantara Yogyakarta diandharake menawa ngrembug sejarahe aksara jawa anyar kang uga diarani Sastra

Sarimbagan utawa Carakan iku ora bisa dipisahake karo bab kelairan lan pandhapuke aksara kasebut. Ana konsepsi cacah loro kanggo nlusuri kelairane aksara jawa yaiku konsepsi tradisional lan konsepsi secara ilmiah.

Adhedasar konsepsi secara tradisional laire aksara Jawa digathukake karo Legenda Aji Saka, crita turun-temurun awujud tutur tinular bab padudon lan kperang tandhinge Doro lan Sembada jalaran rebutan keris pusakane Aji Saka sing kudune tansah padha direksa bebarengan ing pulo Majethi. Wusana Dora lan Sembada mati sampyuh ngeres-eresi. Minangka pangeling-eling Aji Saka banjur ngripta aksara Jawa legeng cacah rong puluh wiwit saka (ha) nganti (nga).

Ha Na Ca Ra Ka Ana Caraka (utusan)

Da ta Sa Wa La Padha Suwala (padudon, pancakara)

Pa Dha Ja Ya Nya Padha dene digdayane

Ma Ga Ba Tha Nga Wasana padha dadi bathang

Iku mau konsepsi secara tradisional bab kelairan lan panyusune aksara Jawa anyar. Pancen abjad aksara Jawa sing 20 cacahe lan disusun dadi patang larik iku, mujudake guritan sing gampang diapalake lan dieling-eling mligine tumrap sing lagi wiwit sinau maca lan nulis aksara Jawa.

Dene miturut konsepsi secara alamiah, ana limang periode aksara Jawa (Studi Paleografi dening Casparis). Periode kapisan (Aksara Pallawa) dening Bapak Atmodjo diperang maneh dadi loro. Kanthi mangkono kabeh ana nem periode, yaiku:

1. Aksara Pallawa tataran wiwitan, digunakake sadurunge taun 700 Masehi. Contone tinemu ing Prasasti Tugu ingBogor.

2. Aksara Pallawa tataran pungkasan, digunakake abad VII lan tengahan abad VIII. Tinemu ing Prasasti Canggal ing Kedu, Magelang.

3. Aksara Jawa Kuna kawitan, digunakake taun 750 – 925 Masehi, contone tinemu ing Prasasti Polengan ing Kalasan, Yogyakarta.

4. Aksara Jawa Kuna tataran pungkasan, digunakake taun 925 – 1250 Masehi, tinemu ing Prasasti Airlangga. 5. Aksara Majapahit, digunakake ing taun 1250 – 1450 Masehi. Tinemu ing Prasasti Singosari lan Malang

sarta ing lontar Kunjarakarna.

6. Aksara Jawa Anyar, digunakake taun 1500 Masehi nganti saiki. Tinemu ing Kitab Bonang lan buku-buku sabubare iku.

(20)

Miturut Dr. Purwadi, M.Hum ing buku Asal Mula Tanah Jawa, nulis yen ana dedongengan liya ngenani aksara Jawa iki, yaiku asale saka Dewa Panyarikan kang memba sawijing brahmana, aran Brahmana Srita. Tumurun saka kahyangan menyang tanah Hindustan kang sabanjure tumuju Tanah Jawa. Tindake menyang Tanah Jawa kekanthen dening brahmana cacah wolu. Ing Jawa para brahmana mau mulangake tulisan jawa.

Othak-athik mathuk pancen gaweyane wong Jawa. Klebu werdine aksara Jawa kang rinonce kaya iki :

Ha (H) urip, Na (Nur), Ca (Cahya), Ra (roh / rasa), Ka (kumpul), Da (dadi), Ta (tetes), Sa (sawiji), Wa (wadon), La (lanang), Pa (pati), Dha (dhadhal), Ja (jiwa raga), Ya (ya Allah), Nya (nyata), Ma (amnungsa), Ba (gilir gumanti), Ba (bakal), Tha (thukul), Nga (ngalam donya).

Yen tembung-tembung ing ndhuwur iku dironce, aksara jawa cacah 20 iku nduweni uni / teges:

“ Urip (asal saka) nur cahya (lan) roh (kang) kumpul dadi tetes sawiji (nuwuhi) wadon (lan) lanang, (samangsa tumekeng) pati, (bakal) dhadhal jiwa ragane, ya Allah, nyata manungsa gilir gumanthi bakal thukul (ing) ngalam donya”

Jaya Baya Edisi 40 lan 42

Kanthi giInubah saperlune

A. AKSARA JAWA CARAKAN/NGLEGENA

Huruf Pengetikan Aksara Jawa Huruf Pengetikan Aksara Jawa

Ha A A pa p p Na N n dha D d Ca C C ja J j Ra R R ya Y y Ka K k nya V v Da F F ma M m Ta T T ga G g Sa S S ba B b Wa W W tha Q q La L L nga Z z

B. AKSARA JAWA PASANGAN

H H H P P P N N N Dh Dh D C C C J J J R R R Y Y Y K K K Ny V V D F F M M M T T T G G G S S S B B B W W W Th Q Q L L L Ng Z Z

1. C. AKSARA JAWA SWARA

AKSARA LATIN PENGETIKAN AKSARA JAWA

A A A I I I U U U E E E O O O D. AKSARA MURDA

(21)

Na ! ! Ka @ @ Ta # # Sa $ $ Pa % % Nya ^ ^ Ga & & Ba * * E. AKSARA REKAN/REKAAN

AKSARA LATIN PENGETIKAN AKSARA JAWA

Kh K+ k+

F P+ p+

Dz F+ f+

Gh G+ g+

Z J+ j+

F. AKSARA WILANGAN JAWA

Aksara latin Aksara jawa Pengetikan Aksara jawa

1 1 6 6 2 2 7 7 3 3 8 8 4 4 9 9 5 5 0 0 G. AKSARA SANDHANGAN NAMA SANDHANGAN

AKSARA LATIN PENGETIKAN AKSARA JAWA

Wulu I I I Suku U U U Taling E [ [ Pepet E E E Taling tarung O [o [ o Layar _r / / Wignyan _h H H Cecak _ng = = Pangkon/pangku \ \

Pengkal _ya - (minus)

-Cakra _ra ] ]

Keret _re } }

Adeg-adeg Awal kalimat ? ?

Pada lungsi Titik . .

Pada lingsa Koma , ,

Pada pangkat Mengapit angka “ “ “

IV. PENDALAMAN MATERI

A. Aksara Jawa ing ngisor iki salinen nganggo aksara latin !

sbFpnDitrtu ?lai/[ryudis\#iraikuluwihdisikTinimB=$uyufnautwdu/yuf!.mul

aikup]buf}sTr#],rtuai=negrasTinpurzufrs,ai=s[j]oni=wekT|lgisrirb]hmn.yudis\#irluwihtuwtemenS/tbklMe/ [dkk[kb]yt %nD|.[rh[nyudis\#irluwihtuw,p]

(22)

[yog[ngumnTirtu.aikudwuhpznFik[np]bud}sTr#]k=steme[n,ni=bvJ|/ksusulHi=pznFik[z[n,ajfiknDk[km=[ko [no.mugmugankK|$uyufnk=bklFfirtu,snjnaisih[boch. ?swi[sSzenfikm=[ko[no,asuasuamBau=autwjegugZlubHi=si sih[lo/,[wtn\kiful\lnK|[lon\,nliks[mo[nos=wifur,adi[n f}sTr#pi/slnMix=,pvJene=z[nbvJ|/zenFiik:a[wonSzetPzlubBi=seg[wonHi=wekFlLai/ri=fu/yud!,nlikfipunZnfi kkKenb[dkjumene=zkenRtuai=[bvJ=zipun\,

III. Adhedhasar wacan aksara jawa ing ndhuwur, wenehana tandha ping ana ing aksara a, b, c, d, utawa e ana wangsulan kang bener!

1. Irah-irahan wacan ing ndhuwur yakuwi … 1. Sabda pandita ratu

2. Sapda pandhita ratu 3. Sabda pandita ratu 4. Sapda pandita ratu 5. Sabda pandita rathu

2. Miturut wacan ing ndhuwur sing lahir luwih dhisik yakuwi … 1. Duryudana

2. Suyudana 3. Drestaratra 4. Yudhistira 5. Widura

3. Nalika semono sing dadi ratu ing Negara Hastinapura yakuwi … 1. Duryudana

2. Suyudana 3. Drestaratra 4. Yudhistira 5. Widura

4. Sing kapernah adhine Drestaratra yakuwi … 1. Duryudana

2. Suyudana 3. Dursasana 4. Yudhistira 5. Widura

5. Ukara pokok paragraph kapisan unine ….

1. Lahire Yudhistira iku luwih dhisik tinimbang Suyudana utawa Duryudana 2. Mula iku Prabu Drestaratra ratu ing negara Hastinapura ngudarasa

3. Ing sajroning wektu lagi sarira brahmana

4. Yudhistura luwih tuwa lan bakal merdekakake brayat Pandhu 5. Muga-muga anakku Suyudana kang bakal dadi ratu

B. Wacan aksara jawa ing dhuwur tulisen nganggo aksara latin!

____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________

(23)

____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________

C. Salinen nganggo aksara Jawa !

Gandheng karo anane Hari Sumpah pemuda, Pusat bahasa Departemen Pendidikan ing dalem acara puncak Bulan bahasa dan Sastra ing Rawamangun, Jakarta, gawe kerampungan. Koran Tempo (jenengesurat kabare mula “Koran Tempo’) kapilih dadi nomer siji ing kalangane surat-surat kabar anggone mugunakake basaIndonesia. Mesthi bae sing diarani “noomer siji” iki mau ing dalem apike, becike, dalah benere.

Sarana mangkono Koran Tempo wis kapinglima terus-terusan kapilih nomer siji anggone migunakake basaIndonesia ing korane, ngenani bab apike, susunan ukara, benere paramasastra, milihe tetembungan, lan sapiturute. Wangsulan : ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ __________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________ V. TUGAS

A. Salinen nganggo aksara latin !

anTisipsik]isisPzn\ ?n[tanaulukHulukK=[zlikK[k:[konSumSipznNefVfisuf k[rotezhpe/[snNnHi=sbenTau[nN.mu=,furu=genhrivCiy[n.k=wisGe nh,p}si[dn\ $usi[lobmB=yu[do[yo[no,ne[mBaikianDwuha[k mr=[dwnKetanNnPznG[wrevnsWsemBfk=be/kelbJutTn\,anlim= jinisPznK=wekTuaikim<but/ [g[tTpm[rnThmurihbissWsemBfyaiku:priautwbers\jgu=,kede[l,gul,lnFgi=spi. ?k+ususGegyutTnK[ro[konDisikbup[tnKrw=mi[no=klumBu=pripli= ge[dai=jwbrt\ka[nNsaikisym]ih[tnN[k,jlrnHi=s[j]o ni=wekTu:18:taunNnlanPswhanHi=d[arhlanPswhanHi= d[arhmaua[khk=mlihp+u= siffi[pomhan\pb]ik\lnSpnu= glL[n.mesQiw[akanNnMauavJl/risufni=lanTet[nNn\s/tste ru[svuf[p]odukSipzn\priautwbers\, Wangsulan:

(24)

____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ______________________________

B. Tulisen nganggo aksara Jawa!

Dumadakan Bathara Narada rawuh ing kedhaton Wiratha nemoni Prabu Wasupati, Prabu Sentanu, lan Begawan Palasara. Bathara Narada paring dhawuh supaya Dewi Gandawati di dhaupake karo Prabu Sentanu, nanging Prabu Sentanu kudu masrahake negara Ngastina marang Begawan Palasara. Wiwit nalika iku Sang Palasara jumeneng ratu ing Ngastina jejuluk Prabu Dipakiswara. Mula barengwissawetara warsa anggone jumeneng nata, banjur kalingsirake marang Sang Wiyasa, jejuluk Prabu Kresna Dwipayana, Sang Rancakaprawa hiya jejuluk Sang Sutiknaprawa. Mula jejuluk Sang Kresna Dwipayana awit pakulitane ireng cemani terus ing balung sungsum, mula kawastanan Sang Rancakaprawa jalaran dhangan paring tetulung marang kawulane kang anandhang susah. Mulane jejuluk Sutiknaprawa awit remen nggeganjar sarta agawe senenging atine para kawulane.

Wangasulan: ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ____________________________________________________________________________________________ ________________________________________

(25)

NULIS GEGURITAN

Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas / Semester : XI / I

Metode : Latihan, tanya jawab, ceramah, diskusi Waktu : 2 x 45 Menit

================================================================

I. PANUDUH PIWULANG

1. Supaya paham informasi / berita lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik maca babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.

2. Uga maca Materi Bab GEGURITAN LAN MACAPAT

3. Kanggo ngukuhake pemahaman, dianjurake supaya maca buku referensi liyane. 4. Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.

5. Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan. 6. Diskusikake lan konsultasikake karo guru menawa nemoni kangelan / reribet.

II. KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH Standar Kompetensi :

(26)

Mampu mengungkapkan pikiran, pendapat, gagasan, dan perasaan dalam berbagai jenis karangan nonsastra maupun sastra mengguna-kan berbagai ragam bahasa Jawa sesuai dengan unggah-ungguh dan menulis dengan huruf Jawa.

5. BERBICARA

Mampu mengungkapkan pikiran, pendapat, gagasan, dan perasaan secara lisan sastra maupun nonsastra dengan menggunakan berbagai ragam dan unggah-ungguh bahasa Jawa

Kompetensi Dasar :

4.2 Nulis geguritan

5.3 Membahas atau mendiskusikan isi geguritan

Indikator :

1. Menentukan topik geguritan yang akan ditulisnya

2. Membuat geguritan dari topik yang telah ditentukan sesuai dengan suaasana dan diksi 3. Menyunting geguritan yang ditulis teman

4. Membacakan geguritan yang ditulis sendiri dengan lafal dan intonasi yang tepat 5. Mendiskusikan struktur batin geguritan (tema, gaya bahasa, nada, rasa, suasana) 6. mendiskusikan struktur lahir puisi

7. Melaporkan hasil diskusi yang telah dilakukan

8. Memberikan tanggapan pelaporan diskusi yang dibawakan oleh perwakilan kelompok lain

III. INFORMASI MATERI A. GEGURITAN

Puisi Jawa sing biasa diarani geguritan kaperang dadi loro yaiku : 1. Puisi Jawa Tradisional, sing umume arupa tembang.

Puisi iki ditembangake miturut lagu-lagu khusus, nganggo piranti gamelan utawa tanpa gamelan. Puisi Jawa Tradisional ora bisa dipisahake kalawan tembang.

Puisi tradhisional kang awujud tembang jawa akeh banget jinisi lan kaperang dadi telung perangan gedhe : a) Puisi tembang macapat (puisi tembang cilik)

Sing kalebu ana tembang macapat yaiku Kinanthi, Pocung, Asmaradana, Mijil, Maskumambang, Pangkur, Durma, Sinom, lan Dandhanggula.

b) Puisi tembang tengahan (tembang dhagelan)

Sing kalebu ana tembang tengahan yaiku : Megatruh (Dudukwuluh), Gambuh, Wirangrong, Balabak, lan Juru Demung.

c) Puisi tembang gedhe (kawi)

Sing kalebu tembang gedhe yaiku Girisa 1. Puisi Jawa Modern diarani geguritan.

Gandheng geguritan kuwi kalebu puisi jawa sing isih anyar (antarane tahun 1926) jinising puisi iki durung bisa katampa bebrayan ana ing masyarakat, rikala semono. Luwih-luwih golongan kasepuhan. Mula saka kuwi geguritan iki nalika semana ora dilebokake ana sajroning pasinaonan sastra Jawa ing sekolah.

Geguritan kaping pisanan ana ing kalawarti lan ariwarti Kejawen (pisanan thukul tahun 1926 ing Jakarta),

Panjebar Semangat (thukul pisanan September 1933 ing Surabaya), Jaya Baya (September 1945 ing Kediri), Panji Pustaka (1923 ing Jakarta, lan wiwit tahun 1943 nduweni lembaran khusus basa Jawa), Api Merdeka (1945

(27)

Paraperintis geguritan iki padha berjuang amrih geguritan iki diakoni lan bisa mlebu ana pasinaonan kasusastran Jawa. Asile, Subagiyo Ilham Notodijoyo nyoba ngumpulake geguritan sing sumebar ana kalawarti lan ariwarti dadi buku kang judhule Rerumpakan (nyanyian). Ananging, naskah iki ana sajroning revolusi ilang. Semana uga kumpulan geguritane dhewe kang mawa irah-irahan Geguritan uga ilang.

Para perintis geguritan liyane, yaiku :R. Intoyo, Nirmala, Niniek I. N, Khairul Anam, Joko Mulyadi, R. Sumanto Ampel, Purwadhi, lsp.

Saliyane geguritan ana puisi jawa liyane kang arupa parikan lan singir. Parikan kuwi puisi jawa kang memper lan duwe ciri-ciri kaya pantun. Dene singir utawa syair (bahasa Indonesia) ya nduweni ciri-ciri padha karo syair ana sajroning kasusastraan Indonesia.

Mula bukane ananing geguritan iki dianggo nyindir / nyemoni kahanan urip bebrayan ana sajroning masyarakat. Saliya kuwi uga ndhuweni unsur ndidik / mulang wuruk bab-bab tertemtu. Ananging suwene-suwe geguritan iki nduweni teges puisi bebas. Bebas saka iketaning tembang lan bebas nyritakake apa wae.

B. Unsur-Unsur Batin Geguritan

Unsur-unsur kang kinandhut ana sajroning geguritan diarani unsur batin. Ing ngisor iki bab-bab kang kalebu

unsur batin geguritan.

 Tema, tegese punjeraning bab kang ndadekake geguritan kuwi dumadi. Utawa gagasan pokok kang dikarepake panulis/penyair.

Tuladha tema: sosial, moral, politik, agama, individu, lan sapiturute.

 Rasa-Pangrasa

Tembung-tembung kang dianggo ana sajroning geguritan nduweni teges lan nduweni fungsi kanggo manjilmakake rasa-pangrasa. Rasa-pangrasa kuwi nduwe sipat rowa lan kompleks. Sing kalebu rasa-pangrasa kayadene: simpati, empati, antipati sedhih, susah, seneng, kangen, gumun, lan sapiturute.

 Nada/lagu

Tegese patrap (sikap) sing digunakake ana sajroning geguritan. Tuladha: ngguroni, nuturi, ngenyek, muji, nyemoni, utawa patrap liyane.

 Suasana

Tegese kahanane batin/jiwa pamaos sawise maca geguritan. Dadi, geguritan nduweni tujuan kanggo mbangun suasana batin pamaos geguritan.

 Amanat kang dumunung ana geguritan

Tegese bab kang pengen diwedharake penyair/panulis marang pamaos. Amanat kuwi ora tinulis kanthi terang trawaca ananging sinandhi ana pangrakiting tembung-tembung.

C. Struktur Lahir Geguritan

Kang sinebut struktur lahir geguritan kuwi kahanan bab apa wae kang bisa dideleng utawa digoleki ana ing tembung-tembung kang rinakit ana sajroning geguritan. Ing ngisor iki bab-bab kang kalebu struktur lahir

geguritan.

 Pinilihing tembung

Pinilihing tembung uga diarani diksi. Tembung-tembung kang ana sajroning geguritan biasane nduweni teges konotatif, asipat polisemi, lan nduweni teges rowa (abstrak). Pinilihing tembung kang trep bisa ngasilake imajinasi kang manjila.

(28)

Majas utawa gaya bahasa dening Prof. Teguh (dosen UNES) diarani lelewaning basa. Majas utawa lelewaning basa iiki kanggo nambahi grengsenge geguritan.

 Rima

Rima utawa sajak utawa persamaan bunyi kanggo nyiptakake kaendahan lan kekuatan sawijining geguritan.

 tipografi

tipografi kuwi larik-larik utawa gatraning geguritan kang tinulis mawa pada utawa bait. Bab kuwi kang mbedakake antaraning geguritan lan gancaran.

DONYA WIS LUNGSE

Rini T Puspohardini

Muyeg saemba pasar Ala becik mapan digelar Lamun luput nintingi Ora mokal ati keplantrang

Kaya ngoyak playune ayang-ayang Ndeder kang bisa dibayangake Luwih ndeder kanyatane Kekitrang

Kaya prau kelangan layar Wuta wektu, wuta dunung Lumaku tanpa papan katuju Apa sejatine ngaurip

Yen ta sakeh daya

Prasasat nglari susuhe angin Esuk sore lan wengi

Dadi liturgi kang dilakoni Tanpa ati

Lan rasa ……….

Sansaya kangelan maca tandha-tandha jaman Segara wedhi

Sajake padha kelalen Donya wis watara lungse Kari ngenteni

Tancep kayone

Jaya Baya, Edisi 31/1 April 2006

Ana ing geguritan ndhuwur nyritakake menawa kahanan donya kuwi wis tuwa kaya ana ing/ irah-irahane “Donya wis lungse” lan ana padha pungkasan kang unine “Sajake padha kelalen, donya wis watara lungse, kari ngenteni, tancap kayone.” Tegese (nganggo basa gancaran/bebas sajake para manungsa padha kelalen , ndonyane wis tuwa/lungse, kari ngenteni tamate/tancep kayon).

Kudune yen donyanewislungse / tuwa kuwi saya nggenah lan becik sing ditindakake dening umat manungsa. Saya cetha nglegewa tujuane wong urip. Nanging nyatane, ana malah akeh wong pawongan kang bingung ngluri tujuane urip. Donya ora saya jenjem, nanging umyeg kaya pasar.

(29)

Tema Rasa/pangrasa Nada Suasana amanat

Moral Medharake rasa sedhih lan bingung uga gumun nyawang kahanane ndonya

Patraping penyair/panulis nyindir utawa nyemoni manungsa kang saya ora nggenah

Kudune

manungsa insyaf utawa sadhar

Aja ngumbar hawa nepsu

Struktur lahir geguritan ing ngisor iki jangkepana!

Tembung kang Pinilih/diksi Majas/ lelewaning tembung Rima Tipografi Tembunge konotatif Tuladha: 1.personifikasi:

Wuta wektu wuta dunung

2. ____________________ 3. ____________________

Rima vertikal:

Muyeg saemba pasar Ala becik mapan digelar

Rima horizontal:

——————————————————————

Katata pada kang cacahe papat

IV. PENDALAMAN MATERI

A. Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi trep!

1. Kanthi sangu seserapan struktur lahir lan batin geguritan ing ndhuwur, gawea geguritan kanthi topic ing ngisor iki!

 Katresnan

 Kaendahaning alam

 Pakarti kang adiluhung

2. Geguritan kang ditulis kancamu sabangku tlitinen kanthi paugeran ing ngisor iki!

Geguritan kancamu Asil garapanmu

3. Geguritan sing boktulis wacanen ing ngarep kelas! Dene kanca liyane mbiji adhedhasar kolom ing ngisor iki!

N0 Nama Unsur kang dibiji

Vokal Patrap Ekspresi Intonasi

Katrangan : Rentang biji 50—90

4. Geguritan ing ngisor iki wacanen! Banjur rembugen kari kancamu nunggal bangku! Budi Wahyono :

ISIH SRI

Isih Sri sing gawe jumedhul Tratap ati

Kaya ing tengah gurun Aku nyoba angon lamun

Apa mangkene nakale wong lanang ? Nalika ati pas gothang

Karep a bakal blandhang Isih Sri sing menehi tetes esem

(30)

Nalika imajinasi mandheg kusem Semarang, 2005

Panjebar Semangat 9 Maret 2006

Struktur batin geguritan ing ndhuwur

Tema Rasa/pangrasa Nada Suasana amanat

Struktur lahir geguritan

Tembung kang Pinilih/diksi

Majas/ lelewaning tembung

Rima Tipografi

5. Asil diskusi sing wis boktulis wacanen ana ngarep kelas! Kanca liyane menehi panyaruwe asil diskusi kuwi mau!

IV. TUGAS

Gawea geguritan kanthi tema “Lingkungan” !

TANGGAP WACANA PAMBAGYAHARJA

Mata Pelajaran : Bahasa Jawa Kelas / Semester : XI / I

Metode : Latihan, tanya jawab, ceramah, diskusi Waktu : 2 x 45 Menit

================================================================

(31)

1. Supaya paham bab sesorah pambagyaharja lan bisa nggarap tugas, mula luwih dhisik maca babagan Kompetensi Dasar lan Indikator.

2. Uga maca Materi Bab TANGGAP WACANA PAMBAGYAHARJA

3. Kanggo ngukuhake pemahaman, dianjurake supaya maca buku referensi liyane. 4. Saben langkah digarap jumbuh karo tugas sing diwenehake.

5. Tugas dikumpulake jumbuh karo jadwal sing disarujuki/disepakati bebarengan. 6. Diskusikake lan konsultasikake karo guru menawa nemoni kangelan / reribet.

II. KOMPETENSI SING AREP DIGAYUH Standar Kompetensi :

BERBICARA

Mampu mengungkapkan pikiran, pendapat, gagasan, dan perasaan secara lisan sastra maupun nonsastra dengan menggunakan berbagai ragam dan unggah-ungguh bahasa Jawa

Kompetensi Dasar :

Menyampaikan sambutan dalam bentuk pambagyaharja Indikator :

1. Menjelaskan makna/maksud sambutan dalam bentuk pambagyaharja 2. Menentukan tema/topik pambagyaharja

3. Menyusun pokok-pokok isi sambutan dalam bentuk pambagyaharja 4. menyusun secara utuh naskah sambutan dalam bentuk pambagyaharja

5. menyampaikan secara lisan naskah sambutan dalam bentuk pambagyaharjamenanggapi (penampilan, vocal, ekspresi) naskah sambutan dalam bentuk pambagyaharja

III. INFORMASI MATERI A. Tegese Pambagyaharja

Tembung pambagyaharja kedadeyan saka rong tembung yakuwi pambagya lan harja kang didadekake siji

(tembung saroja). Miturut Bausastra Jawa pambagya nduweni teges pambage , enggone mbagekake, pakurmatan (2001: 566). Dene tembung harja, hargya: urmat, ngurmati (2001:26). Dadi, tegese pambagyaharja ngaturi pakurmatan utawa bage-binage, mbagekake para among tamu kang rawuh ana sasana pawihan.

Ana ing adicara penganten, pambagyaharja kapacak ana titi adicara sawise penganten kekalih nindakake sungkeman. Ngendikane panata adicara kurang luwihe kaya mangkene.

Wus paripurna risang penganten marak sowan saha nindakaken sungkeman, saestu lampahing budaya edi endah angresepaken pandulu, tumapaking adicara salajengipun inggih menika atur pambagyaharja kairing atur

panuwun saha wedharing gati saking Bapak/Ibu ingkang amengku karya. Ing sakawit panjenenganipun Bapak/Ibu … badhe matur piyambak wonten ngarsa panjenengan sedaya, ananging awrat nampi sih kadarmin ingkang arupi menapa kemawon saking para tamu, saengga namung kandheg ing jaja, lajeng lenggah, legeg ing wardaya boten saged matur menapa-menapa, pramila lajeng ngresaya dhumateng panjenenganipun Bapak … minangka badal wakilipun, ingkang menika sasana wara saha piantosi pun sumangga katur. Nuwun!

Pambagyaharja uga dianggo ana acara supitan. Ing ngisor iki tuladha pambagyaharja ana ing adicara pengantin lan supitan.

B. Sangunipun Juru Sesorah/Pamedharsabda

Gambar

Tabel macapat
Tabel macapat

Referensi

Dokumen terkait

Ing ngisor iki pratelan kang mawa basa ngoko alus yaiku….. Kowe lungo menyang Sala arep tuku apa

Ukara ing ngisor iki sing bener panulise aksara kapitale yaiku………... Ana

Ukara ing ngisor iki sing kalebu ukara tanggap yaikua. iwakku dipangan kucing c.kelambiku diumbah ibu

Tulisen jejeg sambung ukara ing ngisor iki1. saiki aku sregep

Wacan ing ngisor iki wacanen kang patitis kanggo mangsuli pitakon nomor 8 nganti tekan nomer 10?. Playune kancil kang dioyak dening macan kepalang ing kali.Kancil mandheg noleh

Tanduk kriya wantah yaiku tembung tanduk kang tanpa panambang. Tuladhane bisa dideleng ing ngisor iki. Kalungguhane tembung kriya mlaku, ngglethak, lan nginceng

Tanggapana bab-bab kang gegayutan karo isine Serat Wedhatama Pupuh pocung ing ngisor iki migunakake basa ngoko.. Sabanjure owahana nganggo basa

amarga Indonesia nduweni masyarakat kang akeh Jenis Soal :Pilihan Ganda Jawaban Benar :A 12 Waosen wacan ing ngisor iki kanthi premati!. Indonesia minangka negara kepulauan sing