ﺖﺳﺎﻣ ﯽﺴﺣ و ﯽﺘﻓﺎﺑ ،ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ صاﻮﺧ ﺮﺑ ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺮﯿﺛﺎﺗ ﯽﺒﻟﺎﻗ
ﻢﮐ بﺮﭼ
ﯽﻤﯿﻈﻋﺮﯿﻣ تادﺎﺳ زﺎﻧﺮﻓ ﯽﻧﺎﻄﻠﺳ ﯽﻔﻄﺼﻣ ،1
3
،2
يﺪﻤﺤﻣ هدﻮﺳ ،* 1
1 - ﯽﺳﺎﻨﺷرﺎﮐ يﻮﺠﺸﻧاد ﺪﺷرا
، ،ناﺮﻬﺗ ،ﯽﻣﻼﺳا دازآ هﺎﮕﺸﻧاد ،ناﺮﻬﺗ ﯽﮑﺷﺰﭘ مﻮﻠﻋ ،يزﺎﺳوراد هﺪﮑﺸﻧاد ،ﯽﯾاﺬﻏ ﻊﯾﺎﻨﺻ ﯽﺳﺪﻨﻬﻣ و مﻮﻠﻋ هوﺮﮔ
ناﺮﯾا .
2 - ﺗ ﯽﮑﺷﺰﭘ مﻮﻠﻋ ،يزﺎﺳوراد هﺪﮑﺸﻧاد ،ﯽﯾاﺬﻏ ﻊﯾﺎﻨﺻ ﯽﺳﺪﻨﻬﻣ و مﻮﻠﻋ هوﺮﮔ رﺎﯾدﺎﺘﺳا ناﺮﯾا ،ناﺮﻬﺗ ،ﯽﻣﻼﺳا دازآ هﺎﮕﺸﻧاد ،ناﺮﻬ
.
3 - ناﺮﯾا ،ناﺮﻬﺗ ،ﯽﻣﻼﺳا دازآ هﺎﮕﺸﻧاد ،ناﺮﻬﺗ ﯽﮑﺷﺰﭘ مﻮﻠﻋ ،ﯽﯾاﺬﻏ ﻊﯾﺎﻨﺻ و ﻪﯾﺬﻐﺗ مﻮﻠﻋ تﺎﻘﯿﻘﺤﺗ ﺰﮐﺮﻣ .
تﺎﻋﻼﻃا ﻪﻟﺎﻘﻣ
ﮑﭼ
ﯿ هﺪ
رﺎﺗ ﯾ ﺦ ﺎﻫ ي ﻪﻟﺎﻘﻣ :
رﺎﺗ ﯾ ﺦ رد ﯾ ﺖﻓﺎ : 06 / 09 / 1400
رﺎﺗ ﯾ ﺦ ﺬﭘ ﯾ شﺮ : 29 / 10 / 1400
تﺎﻤﻠﮐ ﻠﮐ ﯿ ﺪ ي :
ﺖﺳﺎﻣ بﺮﭼ ﻢﮐ ،
،ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ
،ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ صاﻮﺧ
،ﯽﺘﻓﺎﺑ صاﻮﺧ
ﯽﮔﮋﯾو ﯽﺴﺣ يﺎﻫ .
DOI: 10.52547/fsct.19.122.377
DOR: 20.1001.1.20088787.1401.19.122.29.2
لﻮﺌﺴﻣ
تﺎﺒﺗﺎﮑﻣ : [email protected]
روآﺮﻓ هد ﯽﮔﮋﯾو ياراد ،ﯽﺑﺮﭼ ﻦﯿﯾﺎﭘ ياﻮﺘﺤﻣ ﻞﯿﻟد ﻪﺑ بﺮﭼ ﻢﮐ ﯽﻨﺒﻟ يﺎﻫ ﯽﺑﻮﻠﻄﻣ ﯽﺴﺣ و ﯽﺘﻓﺎﺑ يﺎﻫ
ﺪﻨﺘﺴﯿﻧ . ﺖﻠﻋ ﻪﺑ ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ،ﺖﻓﺎﺑ دﻮﺒﻬﺑ ﻪﺑ ﮏﻤﮐ
ندﻮﺑ اراد تﺎﺒﯿﮐﺮﺗ
ﻪﯾﺬﻐﺗ ،ﻦﯿﺘﮑﭘ ﺮﯿﻈﻧ بﻮﻠﻄﻣ يا
نﺎﻨﮕﯿﻟ ﯽﻣ ﯽﻤﯾژر ﺮﺒﯿﻓ ظﺎﺤﻟ زا ندﻮﺑ ﯽﻨﻏ و ﮏﯿﻟﻮﻨﻓ تﺎﺒﯿﮐﺮﺗ ،ﺎﻫ ﺑﺮﭼ ﻦﯾﺰﮕﯾﺎﺟ ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ﺪﻧاﻮﺗ
ﺮﺑ ﯽ
ﻪﯾﺎﭘ ﯽﻨﻏ رﻮﻈﻨﻣ ﻪﺑ تارﺪﯿﻫﻮﺑﺮﮐ ي ﻢﮐ ﯽﻨﺒﻟ تﻻﻮﺼﺤﻣ ﺖﻓﺎﺑ دﻮﺒﻬﺑ و يزﺎﺳ
هدﺎﻔﺘﺳا بﺮﭼ ددﺮﮔ
. ﻦﯾا رد
،ﺎﺘﺳار بﺮﭼ ﺮﭘ ﺮﯿﺷ زا ﯽﺒﻟﺎﻗ ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ ﻪﻧﻮﻤﻧ )
3 % ﯽﺑﺮﭼ ( ﻢﮐ ﺮﯿﺷ ، بﺮﭼ ) 5 / 1 % ﯽﺑﺮﭼ ( ندوﺰﻓا و
يﺎﻫ ﺖﺒﺴﻧ ﺎﺑ ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ 1
، 2 و 3 ﻢﮐ ﺮﯿﺷ ﻪﺑ ﺪﺻرد ﺪﻧﺪﺷ ﺪﯿﻟﻮﺗ بﺮﭼ
. ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻮﺗ يﺎﻫ تﺪﻣ ﻪﺑ هﺪﺷ ﺪﯿﻟ
15 يﺎﻣد رد زور 1
4± ﻪﺟرد ﯽﺘﻧﺎﺳ ي ﯽﮔﮋﯾو و ﺖﻓﺮﮔ راﺮﻗ داﺮﮔ ﯽﺴﺣ و ﯽﺘﻓﺎﺑ ،ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ يﺎﻫ
نآ ﺖﻓﺮﮔ راﺮﻗ ﯽﺑﺎﯾزرا درﻮﻣ يراﺪﻬﮕﻧ ي هرود لﻮﻃ رد ﺎﻫ .
ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ داد نﺎﺸﻧ هﺪﻣآ ﺖﺳﺪﺑ ﺞﯾﺎﺘﻧ
ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﺪﺻرد ﺴﯾو ،بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ ،ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا و ﺶﻫﺎﮐ يزاﺪﻧا بآ و pH
ﯽﺘﻔﺳ و ﻪﺘﯾزﻮﮑ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺖﻓﺎﺑ ﺖﻓﺎﯾ ﺶﯾاﺰﻓا ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ
(p<0.05) .
هرود لﻮﻃ رد ﺮﮕﯾد يﻮﺳ زا ﻦﯾا يرادرﺎﺒﻧا ي
ﺶﻫﺎﮐ ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ و و ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ،بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ ،ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا ﺶﯾاﺰﻓا ﺐﺒﺳ ﺢﻄﺳ ﺶﯾاﺰﻓا و pH
ﺪﯾدﺮﮔ يزاﺪﻧا بآ (p<0.05)
. ﻢﮐ ﯽﺘﻔﺳ راﺪﻘﻣ ﻦﯾﺮﺗ )
09 N / 0 ( ﻢﮐ ﺪﻫﺎﺷ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺑ طﻮﺑﺮﻣ بﺮﭼ
رد
ﯽﺘﻔﺳ راﺪﻘﻣ ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ و لوا زور )
215N / 0 ( ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺑ طﻮﺑﺮﻣ 3
% دﻮﺑ ﻢﻫدﺰﻧﺎﭘ زور رد ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ .
ﯽﺑﺎﯾزرا ﻪﻧﻮﻤﻧ ﯽﻠﮐ شﺮﯾﺬﭘ ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ ﻪﮐ دﺮﮐ ﺺﺨﺸﻣ ﺰﯿﻧ نﺎﺑﺎﯾزرا ﻂﺳﻮﺗ هﺪﺷ مﺎﺠﻧا ﯽﺴﺣ يﺎﻫ يﺎﻫ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺑ ﺖﺳﺎﻣ بﺮﭼﺮﭘ لﺮﺘﻨﮐ ي
) زﺎﯿﺘﻣا 70 / 19 ( ﻪﻧﻮﻤﻧ و ياراد ي 1
% ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ )
ﺎﯿﺘﻣا ز 64 / 19 (
ﻪﻧﻮﻤﻧ رد ﯽﻠﮐ شﺮﯾﺬﭘ ناﺰﯿﻣ و ﺖﻓﺮﮔ ﻖﻠﻌﺗ حﻮﻄﺳ يوﺎﺣ يﺎﻫ
2 و 3 ﻦﯿﯾﺎﭘ ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﺪﺻرد زا ﺮﺗ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﯿﻘﺑ دﻮﺑ ﺎﻫ . ﯽﻣ ،عﻮﻤﺠﻣ رد ﺢﻄﺳ رد ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﻪﮐ ﺖﻓﺮﮔ ﻪﺠﯿﺘﻧ ناﻮﺗ
1 % صاﻮﺧ دﻮﺒﻬﺑ ﺐﺒﺳ
ﻢﮐ ﺪﻫﺎﺷ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺎﺑ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ رد ﺖﺳﺎﻣ ﯽﻔﯿﮐ و ﯽﺴﺣ ﯽﻣ و هﺪﯾدﺮﮔ بﺮﭼ
ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ﺪﻧاﻮﺗ هدروآﺮﻓ ﮏﯾ
ي
دﺮﯿﮔ راﺮﻗ هدﺎﻔﺳا درﻮﻣ ﻦﯾﻮﻧ ﺪﻨﻣدﻮﺳاﺮﻓ ﯽﯾاﺬﻏ .
ناﺮﯾا ﯽﯾاﺬﻏ ﻊﯾﺎﻨﺻ و مﻮﻠﻋ ﻪﻠﺠﻣ
www.fsct.modares.ac.ir:ﻪﻠﺠﻣ ﺖﯾﺎﺳ
ﻪﻟﺎﻘﻣ ﻤﻠﻋ ﯽ ﺸﻫوﮋﭘ_ ﯽ
1 - ﻪﻣﺪﻘﻣ
ﺖﺳﺎﻣ هدروآﺮﻓ ﻪﮐ ﺖﺳا يا ﯽﻣ ﺖﺳد ﻪﺑ ﺮﯿﺷ ﺮﯿﻤﺨﺗ و ﻆﯿﻠﻐﺗ زا
ﺪﯾآ
و ﻪﯾﺬﻐﺗ شزرا زا ﺖﺳا رادرﻮﺧﺮﺑ ﺮﯿﺷ ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ يﺮﺘﺸﯿﺑ يا
.
يرﺎﻤﯿﺑ زا يﺮﯿﮕﺸﯿﭘ و ﺖﻣﻼﺳ يﺎﻘﺗرا رد ﺖﺳﺎﻣ ﺪﯿﻔﻣ صاﻮﺧ ﺎﻫ
ﺗوﺮﭘ ﻞﯿﺒﻗ زا نآ تﺎﺒﯿﮐﺮﺗ ﻪﺑ ﻦﯿﺌ
ﻦﯿﻣﺎﺘﯾو ﯽﺧﺮﺑ ،ﺎﻫ و ﯽﻧﺪﻌﻣ داﻮﻣ ،ﺎﻫ
ﺪﯿﺘﭙﭘ ،ﮏﯿﺘﮐﻻ ﺪﯿﺳا ﻞﻣﺎﺷ ﮏﯿﻟﻮﺑﺎﺘﻣ تﻻﻮﺼﺤﻣ ﺰﯿﻧ ،ﺎﻫ
يﺎﻫﺪﯿﺳا يﺎﻫﺪﯿﺳا ،ﻪﻨﯿﻣآ بﺮﭼ
يﺮﺘﮐﺎﺑ و زﻮﺘﮐﻻ ، لﺎﻌﻓ و هﺪﻧز يﺎﻫ
ﻂﺒﺗﺮﻣ ﮏﯿﺘﮐﻻ ﺪﯿﺳا ﺖﺳا
1] .[ ﻪﻄﺑار نﺪﺷ رﺎﮑﺷآ ﺎﺑ ًاﺮﯿﺧا ﻦﯿﺑ ي
يرﺎﻤﯿﺑ و ﯽﺑﺮﭼ فﺮﺼﻣ فﺮﺼﻣ يﺎﺿﺎﻘﺗ ،ﯽﺒﻠﻗ يﺎﻫ
ياﺮﺑ نﺎﮔﺪﻨﻨﮐ
ﺖﺳا ﻪﺘﻓﺎﯾ ﺶﯾاﺰﻓا ﺮﺘﻤﮐ ﯽﺑﺮﭼ ياﻮﺘﺤﻣ ﺎﺑ ﻢﻟﺎﺳ يﺎﻫاﺬﻏ .
رد
ياﻮﺘﺤﻣ ﺎﺑ ﻢﻟﺎﺳ يﺎﻫاﺬﻏ ﻪﺑ ﯽﻬﺟﻮﺗ ﻞﺑﺎﻗ زﺎﯿﻧ ﺰﯿﻧ ﯽﯾاﺬﻏ ﻊﯾﺎﻨﺻ لﺎﺣ ﻦﯿﻋ رد و ﻪﺘﻓﺎﯾ ﺶﻫﺎﮐ ﯽﺑﺮﭼ ﺮﺑ ﺪﯿﮐﺎﺗ
و ﯽﺘﻓﺎﺑ صاﻮﺧ ﻆﻔﺣ
دراد دﻮﺟو ﯽﺴﺣ 2]
. [ فﺮﺼﻣ ﯽﻫﺎﮔآ ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ ﺖﯿﻤﻫا زا نﺎﮔﺪﻨﻨﮐ
آ ،ﻢﻟﺎﺳ ﯽﯾاﺬﻏ ﻢﯾژر ﮏﯾ ن
يﺎﻫاﺬﻏ يوﺎﺣ تﻻﻮﺼﺤﻣ ﺐﻠﻏا ﺎﻫ
ﯽﻣ ﺢﯿﺟﺮﺗ ار ﺪﻨﻣدﻮﺳاﺮﻓ ﺪﻨﻫد
3] .[ ﻒﻠﺘﺨﻣ عاﻮﻧا زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ
زا يﺪﯾﺪﺟ ﻒﯿﻃ ،ﺖﺳﺎﻣ رد ﯽﻧدوﺰﻓا ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ﺪﻨﻣدﻮﺳاﺮﻓ تﺎﺒﯿﮐﺮﺗ ﯽﻣ دﺎﺠﯾا تﻻﻮﺼﺤﻣ نآ صاﻮﺧ ﻪﮐ دﻮﺷ
ندﺮﮐ دوﺪﺤﻣ ﺎﺑ ﺎﻫ
ﯽﻧدوﺰﻓا زا هدﺎﻔﺘﺳا ﯽﻣ حﻼﺻا ﯽﯾاﺬﻏ ﺮﻀﻣ يﺎﻫ
دﻮﺷ 4] .[ سﺎﺳا ﺮﺑ
ﻌﻟﺎﻄﻣ تﺎ ﻂﺳﻮﺗ ﻪﺘﻓﺮﮔ ترﻮﺻ و Özen
Kilic ) 2009 ( ﺖﻠﻋ
فﺮﺼﻣ بﺎﺨﺘﻧا هﺪﻨﻫد ﺎﻘﺗرا تاﺮﺛا ﻞﯿﻟﺪﺑ ﺎﻬﻨﺗ ﻪﻧ ﺖﺳﺎﻣ نﺎﮔﺪﻨﻨﮐ
ﻪﯾﺬﻐﺗ يﺎﯾاﺰﻣ و ﯽﺘﻣﻼﺳ نآ ﻢﻌﻃ و ﺮﻫﺎﻇ ،ﺖﻓﺎﺑ ﻪﮑﻠﺑ ﺖﺳا نآ يا
بﺎﺨﺘﻧا ﻦﯾا ﺮﺑ ﺮﺛﻮﻣ ﻞﻣاﻮﻋ زا ﺰﯿﻧ ﯽﻣ
ﺪﺷﺎﺑ و ﺖﺳﺎﻣ ﺖﻓﺎﺑ ﺎﺑ ﯽﯾﺎﻫ
ﺐﺳﺎﻨﻣ بآ و ﺮﺗﻻﺎﺑ ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ،ﺮﺗ يزاﺪﻧا
ﻦﯾا ﺮﺑ ﯽﺘﺒﺜﻣ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﺮﺘﻤﮐ
ﯽﻣ بﺎﺨﺘﻧا ﺪﻧراﺬﮔ
5] .[ ﺖﺳﺎﻣ ﻢﮐ ناﺰﯿﻣ رد ﺶﻫﺎﮐ ﺖﻠﻋ ﻪﺑ بﺮﭼ
ار ﯽﺒﺳﺎﻨﻣﺎﻧ ﯽﺴﺣ و ﯽﮑﯾﺰﯿﻓ صاﻮﺧ ﻞﯿﺒﻗ زا ﯽﺗﻼﮑﺸﻣ ،ﯽﺑﺮﭼ فﺮﺼﻣ ﺢﯿﺟﺮﺗ ﺮﺑ ﯽﻌﻧﺎﻣ ﺮﻣا ﻦﯾا ﻪﮐ ﺖﺳاراد ا ياﺮﺑ هﺪﻨﻨﮐ
ﻧ بﺎﺨﺘ
ﯽﻣ ﺖﺳﺎﻣ زا ﻪﺘﺳد ﻦﯾا ﺪﺷﺎﺑ
. ﻦﯾا ﺖﯾﻮﻘﺗ ياﺮﺑ ﺖﻠﻋ ﻦﯿﻤﻫ ﻪﺑ
ﯽﮔﮋﯾو ر ﺖﺳﺎﻣ ،ﺎﻫ هﻮﯿﻣ زا ﻢﻋا ﯽﻔﻠﺘﺨﻣ تﺎﺒﯿﮐﺮﺗ ﺎﺑ ا
،تﺎﺑﻮﺒﺣ ،ﺎﻫ
ﯽﻨﻏ تﻼﻏ و نﺎﻫﺎﯿﮔ ﯽﻣ يزﺎﺳ
ﺪﻨﻨﮐ 6] .[ ﺪﯿﻟﻮﺗ ﺪﻨﯾآﺮﻓ لﻮﻃ رد
ﻢﮐ ﺖﺳﺎﻣ ﯽﮔﮋﯾو رد لﻮﺼﺣ ،بﺮﭼ زا ﻢﻋا ﺐﺳﺎﻨﻣ ﯽﻔﯿﮐ يﺎﻫ
بآ ﻪﺟرد ،ﻪﺘﺨﻟ رﺎﺘﺧﺎﺳ ،ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا ﻪﺑ ﻢﻬﻣ ﻞﻣاﻮﻋ زا ﻢﻌﻃ و يزاﺪﻧا
ﯽﻣ رﺎﻤﺷ ﯽﻣ ﻪﮐ دور ﻦﯾﺰﮕﯾﺎﺟ زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ ناﻮﺗ
يﺎﻫ ﺪﻨﻧﺎﻣ ﯽﺑﺮﭼ ﻦﯾا ﻦﯿﺘﮑﭘ و نﺎﻨﯿﮔارﺎﮐ ،ﺰﻟﻮﻠﺳ ﻞﯿﺘﻣ ﯽﺴﮐﻮﺑﺮﮐ ،راﻮﮔ ﻎﻤﺻ ،ﻪﺘﺳﺎﺸﻧ
ﯽﮔﮋﯾو ﺪﯿﺸﺨﺑ دﻮﺒﻬﺑ ار ﺎﻫ 7]
.[ ﺟ ﻦﯾﺰﮕﯾﺎ ﯽﺑﺮﭼ يﺎﻫ ﺮﺑ ﯽﺗﺎﺒﯿﮐﺮﺗ
ﻪﯾﺎﭘ تراﺪﯿﻫﻮﺑﺮﮐ ﺎﯾ و ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ ،ﯽﺑﺮﭼ ي ﺮﻔﺻ ﺎﯾ و ﻢﮐ يﺮﻟﺎﮐ ﺎﺑ ،
ﯽﻣ يﺮﻟﺎﮐ و ﺪﻨﺷﺎﺑ ﯽﻣ ار نﺎﮑﻣا ﻦﯾا يﺮﻟﺎﮐ ﺶﻫﺎﮐ ﺮﺑ هوﻼﻋ ﺎﺗ ﺪﻨﻫد
ﻮﺼﺤﻣ رد ﯽﮑﯾژﻮﻟﻮﺋر و ﯽﺴﺣ صاﻮﺧ ،ﯽﯾﺎﻬﻧ ل
) ﺎﺗﺪﻤﻋ
ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو (
بآ ﻪﺟرد و حﻼﺻا ار ﻫد ﺶﻫﺎﮐ ار يزاﺪﻧا
ﻨ ﺪ 8] .[
لواﺮﺗ ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻖﺒﻃ ﻪﮐ ﺪﻨﺘﺴﻫ تﺎﺒﯿﮐﺮﺗ ﻦﯾا زا ﯽﮑﯾ ﺎﻫﺮﺒﯿﻓ )
1974 (
لﻮﻠﺳ زا ﯽﺘﻠﮑﺳا يﺎﯾﺎﻘﺑ ﻞﻣﺎﺷ ﯽﻤﯾژر ﺮﺒﯿﻓ ﺎﯾ ﮏﯿﺗﻮﯿﺒﯾﺮﭘ يﺎﻫ
ﻢﯾﺰﻧآ ﻂﺳﻮﺗ ﺰﯿﻟورﺪﯿﻫ ﻪﺑ موﺎﻘﻣ ﻪﮐ ﺖﺳا ﯽﻫﺎﯿﮔ هﺎﮕﺘﺳد يﺎﻫ
لﻮﻠﺤﻣﺎﻧ عاﻮﻧا ﻞﻣﺎﺷ و ﺪﻨﺘﺴﻫ نﺎﺴﻧا شراﻮﮔ )
،ﺰﻟﻮﻠﺳ ﯽﻤﻫ ،ﺰﻟﻮﻠﺳ
ﻦﯿﻨﮕﯿﻟ ( لﻮﻠﺤﻣ و ) نازﻮﺘﻨﭘ و ﻦﯿﺘﮑﭘ ﺎﻫ
( ﺪﻨﺘﺴﻫ 9] .[ هوﻼﻋ ﺎﻫﺮﺒﯿﻓ
ﻪﯾﺬﻐﺗ صاﻮﺧ ﺶﯾاﺰﻓا ﺮﺑ حﻼﺻا ﺎﺑ ﺖﻓﺎﺑ دﻮﺒﻬﺑ رﻮﻈﻨﻣ ﻪﺑ ،يا
رﺎﮑﺑ ﺰﯿﻧ تﻻﻮﺼﺤﻣ يراﺪﻬﮕﻧ نﺎﻣز تﺪﻣ ﺶﯾاﺰﻓا و ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ﯽﻣ ﻪﺑ ﻪﺘﺴﺑاو ﺮﻣا ﻦﯾا ﻪﮐ ﺪﻧور نآ يﻻﺎﺑ بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ
ﺎﻫ
ﯽﻣ ﺪﺷﺎﺑ 10] .[ ﻪﺑ فﺮﺼﻣ ﻞﯾﺎﻤﺗ ﺖﻠﻋ نﺎﮔﺪﻨﻨﮐ
ياﺮﺑ دراﺪﻧﺎﺘﺳا
يﺬﻐﻣ ﯽﯾاﺬﻏ داﻮﻣ ﻞﻣﺎﺷ ﻪﮐ ﺮﺗﺮﺑ ﯽﮔﺪﻧز ﯽﻣ ﺮﺗ
نآ يﺎﺿﺎﻘﺗ ،ﺪﺷﺎﺑ
ﺖﺳا ﺶﯾاﺰﻓا ﻪﺑ ور رازﺎﺑ رد تﻻﻮﺼﺤﻣ ﻦﯾا رﻮﻀﺣ ياﺮﺑ .
ﻪﺑ
ﺖﻬﺟ ﻦﯿﻤﻫ ﺮﮔا ﻪﮐ ﺖﺳا يﺪﯾﺪﺟ ﺎﺘﺒﺴﻧ هﺪﯾا ﺖﺳﺎﻣ عاﻮﻧا ﺪﯿﻟﻮﺗ
ﻢﺸﭼ ﻦﯾا ﻪﺑ ﺎﺑ لﺎﺳ ﺮﻫ ﻪﻨﯿﻣز ﻦﯾا رد تﺎﻌﻟﺎﻄﻣ ،ﻢﯿﻨﮐ هﺎﮕﻧ زاﺪﻧا
ار ﺖﺳﺎﻣ ﺎﺗ ﺪﻨﺘﺴﻫ ﺖﻓﺮﺸﯿﭘ لﺎﺣ رد يﺮﺘﺸﯿﺑ ﺖﻋﺮﺳ ﺶﯿﭘ زا ﺶﯿﺑ
ﺪﻨﻨﮐ ﻞﯾﺪﺒﺗ دﺮﻔﺑﺮﺼﺤﻨﻣ ﯽﻟﻮﺼﺤﻣ ﻪﺑ 11]
. [ Patricia نارﺎﮑﻤﻫ و
) 2021 ( نﺎﺘﮐوﺮﻓ ندوﺰﻓا ﺮﯿﺛﺎﺗ ﯽﺸﻫوﮋﭘ رد )
هوﺎﮔآ ( زا هﺪﻣآ ﺖﺳﺪﺑ
Agave angustifolia و
Agave potatorum ار
ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ
ﯽﺴﺣ و ﯽﮑﯾژﻮﻟﻮﺋر ،ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ صاﻮﺧ ﺮﺑ ﯽﺑﺮﭼ ﻦﯾﺰﮕﯾﺎﺟ ﺪﻧداد راﺮﻗ ﯽﺳرﺮﺑ درﻮﻣ ﺖﺳﺎﻣ .
ﻪﯿﻬﺗ زا ﺲﭘ ﻪﻧﻮﻤﻧ ي
ﻢﮐ يﺎﻫ
ﻪﻧﻮﮔ ﻦﯾوﺎﮔآ ،ﯽﺑﺮﭼ نوﺪﺑ و بﺮﭼ ﻪﻓﺎﺿا ﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ ﻪﺑ قﻮﻓ يﺎﻫ
ﯽﺴﺣ و ﯽﮑﯾژﻮﻟﻮﺋر ،ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ صاﻮﺧ ﺮﺑ نآ ﺮﯿﺛﺎﺗ و ﺪﻧﺪﺷ ﺖﻓﺮﮔ راﺮﻗ ﻞﯿﻠﺤﺗ و ﻪﯾﺰﺠﺗ درﻮﻣ .
ﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎ
،هﺪﻣآ ﺖﺳﺪﺑ ﺞﯾﺎﺘﻧ
بآ ،ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو رد يرادﺎﻨﻌﻣ توﺎﻔﺗ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ و يزاﺪﻧا
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻦﯿﺑ رد بآ ﺪﺷ هﺪﻫﺎﺸﻣ ﺎﻫ
. هداد ﻞﯿﻠﺤﺗ ﻪﻤﻫ ﻪﮐ داد نﺎﺸﻧ ﺎﻫ
-
ﻪﻧﻮﻤﻧ ي ﯽﮔﮋﯾو ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ ﮏﯿﺘﺳﻻاﻮﮑﺴﯾو لژ ﯽﻟﻮﻤﻌﻣ يﺎﻫ
ﻒﯿﻌﺿ ) G’>G’’
( ﺪﻧدﻮﺑ اراد ار ﯽﺷﺮﺑ ﺎﺑ هﺪﻧﻮﺷ ﻖﯿﻗر رﺎﺘﻓر و .
ﯾﺎﺘﻧ ﻖﺒﻃ ﺮﺑ توﺎﻔﺗ ،ﺞ
ﻪﻧﻮﻤﻧ رد ﯽﮑﯾژﻮﻟﻮﺋر و ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ يﺎﻫ -
دﻮﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ ﻦﯾوﺎﮔآ راﺪﻘﻣ ﻪﺑ ﻪﺘﻓﺎﯾ ﺶﻫﺎﮐ ﯽﺑﺮﭼ ﺎﺑ ﯽﯾﺎﻫ .
ﻊﻓاو رد
هوﺎﮔآ ﺮﺑ ﯽﮔﮋﯾو
،ﮓﻧر ﺪﻨﻧﺎﻣ ﯽﺴﺣ يﺎﻫ يرادﺎﻨﻌﻣ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﻢﻌﻃ و ﻮﺑ
ﺖﺷاﺪﻧ و ﺷ ﯽﻧﺎﻫد سﺎﺴﺣا و ﺖﻓﺎﺑ دﻮﺒﻬﺑ ﺐﺒﺳ ﺪ
. ﻒﯿﻃ يﺎﻫ
توﺎﻔﺗ ﺰﯿﻧ FTIR ﯿﮐﺮﺗ رد رد ار يرادﺎﻨﻌﻣ يﺎﻫ
مﺎﻤﺗ تﺎﺒ
نﺎﺸﻧ ﯽﯾﺎﻬﻧ تاﻮﺼﺤﻣ فﻼﺘﺧا ﻦﯾا ﻪﮐ داد
تارﺪﯿﻫﻮﺑﺮﮐ رد و ﺎﻫ
دﻮﺑ ﺮﺗدﻮﻬﺸﻣ بﺮﭼ يﺎﻫﺪﯿﺳا 12]
.[ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ رد ﺮﮕﯾد يا
Mudgil
) 2021 ( ﺮﺒﯿﻓ ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ار هﺪﺷ ﺰﯿﻟورﺪﯿﻫ ﻪﻤﯿﻧ راﻮﮔ ﻎﻤﺻ ﺮﯿﺛﺎﺗ
ﯽﮔﮋﯾو ﺮﺑ لﻮﻠﺤﻣ درﻮﻣ ﺖﺳﺎﻣ ﯽﺴﺣ و ﯽﺘﻓﺎﺑ ،ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ يﺎﻫ
داد راﺮﻗ ﻞﯿﻠﺤﺗ و ﻪﯾﺰﺠﺗ .
لﻮﻠﺤﻣ ﺮﺒﯿﻓ ندوﺰﻓا ﺮﯿﺛﺎﺗ ﯽﺳرﺮﺑ ﺖﻬﺟ
ﯽﻨﻏ ،ﺖﺳﺎﻣ ﺖﯿﻔﯿﮐ ﺮﺑ حﻮﻄﺳ رد يزﺎﺳ
5 - 1 ﺪﺷ مﺎﺠﻧا ﺪﺻرد .
ﺮﺑ
ﺮﺑ يرادﺎﻨﻌﻣ ﺮﯿﺛﺎﺗ لﻮﻠﺤﻣ ﺮﺒﯿﻓ ،هﺪﻣآ ﺖﺳﺪﺑ ﺞﯾﺎﺘﻧ سﺎﺳا ﺻﻮﺼﺧ ﯽﺘﻓﺎﺑ ﯽﺗﺎﯿ زا ﻢﻋا ﺖﺳﺎﻣ
ﯽﺘﻔﺳ ، و ﯽﮔﺪﻨﺒﺴﭼ ،ﯽﻧﺎﺴﺸﮐ
ﺖﺷاد ﯽﮕﺘﺳﻮﯿﭘ .
نﻮﻣزآ ﺞﯾﺎﺘﻧ ﻖﺒﻃ ﻦﯾﺮﺗﻻﺎﺑ ،ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ يﺎﻫ
ناﺰﯿﻣ ﻦﯾﺮﺘﻤﮐ ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ و بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ و ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو
بآ ناﺰﯿﻣ يزاﺪﻧا يوﺎﺣ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺑ ﻖﻠﻌﺘﻣ 3
دﻮﺑ ﺮﺒﯿﻓ ﺪﺻرد لﺎﺒﻧﺪﺑ و
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ،لﻮﺼﺤﻣ رد ﺮﺒﯿﻓ ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ نآ ﯽﺸﻫﺎﮐ ﺪﻧور ﺎﻫ
ﺪﻨﺘﺷاد . ﺢﻄﺳ رد لﻮﻠﺤﻣ ﯽﯾاﺬﻏ ﺮﺒﯿﻓ نﺪﻧﺎﺠﻨﮔ 3
ﺖﺳﺎﻣ رد ﺪﺻرد
ﯽﮔﮋﯾو ﺎﺑ ﺖﺳﺎﻣ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺪﯿﻟﻮﺗ ﺐﺒﺳ ﻠﻄﻣ يﺎﻫ
،ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ بﻮ
ﺪﯾدﺮﮔ ﯽﺴﺣ و ﯽﺘﻓﺎﺑ 13]
.[
ﺖﺳا ﻪﺳازر هداﻮﻧﺎﺧ ﻪﺑ ﻖﻠﻌﺘﻣ و سوﺮﯾﺎﭘ ﺲﻨﺟ زا يا هﻮﯿﻣ ﯽﺑﻼﮔ .
ﯽﯾﺎﯿﺳآ ﯽﺣاﻮﻧ ﻪﺑ نآ ﺄﺸﻨﻣ و دﻮﺷ ﯽﻣ ﺖﺷﺎﮐ لﺪﺘﻌﻣ ﻖﻃﺎﻨﻣ رد ددﺮﮔ ﯽﻣﺮﺑ .
ﯽﻣ ﻦﯿﻣﺎﺘﯾو و ﺮﺒﯿﻓ ياﺮﺑ ﯽﺑﻮﺧ يا ﻪﯾﺬﻐﺗ ﻊﺒﻨﻣ ﯽﺑﻼﮔ
ﺪﺷﺎﺑ . ﻂﺳﻮﺘﻣ رﻮﻄﺑ ﯽﺑﻼﮔ ﮏﯾ
يوﺎﺣ 22 ﺪﺻرد ﯿﻣ زا ناﺰ ﺮﺒﯿﻓ
ﻞﺑﺎﻗ ﺮﯿﻏ ﯽﺑﻼﮔ رد دﻮﺟﻮﻣ ﺮﺒﯿﻓ ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ ﺖﺳا ﻪﻧازور هﺪﺷ ﻪﯿﺻﻮﺗ ﺖﺳا ﺮﺛﻮﻣ رﺎﯿﺴﺑ نﻮﺧ لوﺮﺘﺴﻠﮐ ﺶﻫﺎﮐ ياﺮﺑ و هدﻮﺑ ﻞﺣ .
ﯽﺑﻼﮔ
نﺎﻨﮕﯿﻟ ،ﻦﯿﺘﮑﭘ يوﺎﺣ ﯽﻣ ﯽﻟﻮﻨﻓ تﺎﺒﯿﮐﺮﺗ و ﺎﻫ
مﺮﻓ ﮏﯾ ﻦﯿﺘﮑﭘ ،ﺪﺷﺎﺑ
ﮏﯿﺗﻮﯿﺑ يﺮﭘ صاﻮﺧ ياراد ﻪﮐ ﺖﺳا لﻮﻠﺤﻣ ﯽﯾاﺬﻏ ﺮﺒﯿﻓ هدﻮﺑ
ﻪﺑ و
ﯽﻣ ﮏﻤﮐ هدور ﺖﻣﻼﺳ ﻨﮐ
ﺪ 14] .[
ﺪﯿﻟﻮﺗ رد ﺮﯿﺷ ﯽﺑﺮﭼ زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺶﻫﺎﮐ ﺮﺑ ﺪﯿﮐﺎﺗ ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ هدرواﺮﻓ يﺎﺘﺳار رد ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ ﻦﯾا ،ﯽﺑﻼﮔ هﻮﯿﻣ ﺪﯾاﻮﻓ و ﯽﻨﺒﻟ يﺎﻫ
ﻪﺳ رد ﺮﯿﺷ ﯽﺑﺮﭼ ﺎﺑ ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﯽﻨﯾﺰﮕﯾﺎﺟ ﯽﺠﻨﺳ نﺎﮑﻣا ﺢﻄﺳ
ﻒﻠﺘﺨﻣ 10 ، 20 و 30 ﯽﺒﻟﺎﻗ ﺖﺳﺎﻣ ﺪﯿﻟﻮﺗ رد ﺮﺘﯿﻟ رد مﺮﮔ ﻢﮐ
بﺮﭼ ﯽﮔﮋﯾو ﯽﺳرﺮﺑ و ﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ يﺎﻫ
ﺑ ،ﯽﯾﺎﯿﻤﯿ ﺖﺳﺎﻣ ﯽﺴﺣ و ﯽﺘﻓﺎ هﺪﺷ ﺪﯿﻟﻮﺗ ﯽﺒﻟﺎﻗ
ﻢﮐ ﺮﯿﺷ ﻪﺑ ﯽﺑﻼﮔ ﺮﺒﯿﻓ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﺮﯾدﺎﻘﻣ ندوﺰﻓا ﺎﺑ
ﺖﻓﺮﮔ مﺎﺠﻧا بﺮﭼ .
2 - شور و داﻮﻣ ﺎﻫ
2 - 1 - داﻮﻣ
ﻞﻣﺎﮐ ﺮﯿﺷ ترﻮﺻ ود ﻪﺑ وﺎﮔ مﺎﺧﺮﯿﺷ )
ياراد 3 ﯽﺑﺮﭼ ﺪﺻرد (
و
ﺮﯿﺷ ﻢﮐ ﯽﺑﺮﭼ ) 5/
1 ﯽﺑﺮﭼ ﺪﺻرد (
ﺖﮐﺮﺷ زا ناراﺪﻣاد
و ﺮﺗرﺎﺘﺳا
ﻞﻣﺎﺷ ﺖﺳﺎﻣ ﻮﺘﭘﺮﺘﺳا
سﻮﮐﻮﮐ سﻮﻠﯿﻓﻮﻣﺮﺗ سﻮﻠﯿﺳﺎﺑﻮﺘﮐﻻ و
سﻮﮑﯾرﺎﮕﻟﻮﺑ ﺪﺷ ﻪﯿﻬﺗ ﻦﺴﻧﺎﻫ ﻦﯿﺘﺴﯾﺮﮐ ﺖﮐﺮﺷ زا
.
2 - 2 - شور ﺎﻫ
2 - 2 - 1 - ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﻪﯿﻬﺗ شور
ﯽﺑﻼﮔ هزﺎﺗ هﻮﯿﻣ )
Pyrus communis L.
( زا هزﺎﺗ ترﻮﺼﺑ
رازﺎﺑ رﺎﺑ هﺮﺗ و هﻮﯿﻣ ناﺮﻬﺗ
نﺎﺘﺴﺑﺎﺗ ﻞﺼﻓ رد ﺪﺷ ﻪﯿﻬﺗ
. ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ
شور ﻖﺑﺎﻄﻣ نارﺎﮑﻤﻫ و Sah
) 2016 ( ﺪﯿﻟﻮﺗ ﺪﺷ . ،ﻪﺻﻼﺧ رﻮﻄﺑ
ﻪﺘﺴﻫ ندﺮﮐ اﺪﺟ ،نﺪﺷ ﻪﺘﺴﺷ زا ﺲﭘ ﯽﺑﻼﮔ ﻪﺑ ندﺮﮐ دﺮﺧ و ﺎﻫ
ﮏﺸﺧ هﺎﮕﺘﺳد ﻪﺑ ﺮﺘﮑﭼﻮﮐ تﺎﻌﻄﻗ يدﺎﻤﺠﻧا ﻦﮐ
) لﺪﻣ ،ﮏﺗﺎﺳرد
DFD-03 ناﺮﯾا ﺖﺧﺎﺳ ،
( و ﺪﯾدﺮﮔ ﻞﻘﺘﻨﻣ ﯽﺑﻼﮔ نآ لﺎﺒﻧﺪﺑ
يﺎﻫ
هﺪﺷ ﮏﺸﺧ ﺪﻧﺪﻣآرد ردﻮﭘ ترﻮﺼﺑ بﺎﯿﺳآ ﻂﺳﻮﺗ
. رﻮﻈﻨﻣ ﻪﺑ
نﺎﺴﮑﯾ دﻮﭘ ،تارذ هزاﺪﻧا يزﺎﺳ ﮏﻟا زا ﯽﺑﻼﮔ ر
زا ﺮﺘﻤﮐ ﺶﻣ ﺎﺑ ﯽﯾﺎﻫ
180 يﺎﻣد رد نﻮﻣزآ نﺎﻣز ﺎﺗ و ﺪﺷ هداد رﻮﺒﻋ ﺮﺘﻣوﺮﮑﯿﻣ 18
-
ﯽﺘﻧﺎﺳ ﻪﺟرد يراﺪﻬﮕﻧ داﺮﮔ
ﺪﯾدﺮﮔ 15] .[
2 - 2 - 2 - ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﯿﻬﺗ شور ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ
ﻪﯿﻬﺗ وﺎﮔ ﺮﯿﺷ اﺪﺘﺑا رد رد هﺪﺷ
5 ﺎﺑ ﺐﯿﺗﺮﺗ ﻪﺑ ﻪﻧﺎﮔاﺪﺟ فﺮﻇ
ﺖﺒﺴﻧ لوﺪﺟ ﻪﺑ ﻖﺑﺎﻄﻣ يﺎﻫ 1
ﺪﻧﺪﺷ طﻮﻠﺨﻣ .
طﻮﻠﺨﻣ ﺲﭙﺳ ﺮﯿﺷ
يﺎﻣد ﻪﺑ نﺪﯿﺳر ﺎﺗ فﺮﻇ ﺮﻫ رد دﻮﺟﻮﻣ 45
ﯽﺘﻧﺎﺳ ﻪﺟرد داﺮﮔ
ﻦﯿﯿﻌﺗ راﺪﻘﻣ ﺎﻣد ﻦﯾا رد و ﺪﺷ هداد تراﺮﺣ نوﺪﺑ ﮏﺸﺧ ﺮﯿﺷ هﺪﺷ
ﯽﺑﺮﭼ ) 2 ﺪﺻرد ( يﺎﻣد ﺎﺗ ﯽﻫد تراﺮﺣ و ﺪﯾدﺮﮔ ﻪﻓﺎﺿا نآ ﻪﺑ 90
ﯽﺘﻧﺎﺳ ﻪﺟرد تﺪﻣ ﻪﺑ داﺮﮔ
5 ﺖﻓﺎﯾ ﻪﻣادا ﻪﻘﯿﻗد .
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺲﭙﺳ ﺎﺗ ﺎﻫ
يﺎﻣد 1 44± ﯽﺘﻧﺎﺳ ﻪﺟرد ﻨﺧ داﺮﮔ
ﺪﻧﺪﺷ ﮏ . ﺖﺸﮐ ،ﺎﻣد ﻦﯾا رد
ﺮﮔزﺎﻏآ ) راﺪﻘﻣ ﻪﺑ 3 ﺪﺻرد ( ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺑ ﻪﻓﺎﺿا ﺮﯿﺷ يﺎﻫ ياﺮﺑ و هﺪﺷ
ﻦﮕﻤﻫ ﻪﺑ يزﺎﺳ فﺮﻇ رد ﺖﯾﺎﻬﻧرد و ﺪﻧﺪﺷ هدز ﻢﻫ ﯽﻣارآ يﺎﻫ
ﯽﮑﯿﺘﺳﻼﭘ 100
ﯽﻣﺮﮔ ﺮﻈﻧ درﻮﻣ و ﺪﻧﺪﺷ ﻪﺘﺨﯾر ﺖﺳﺎﻣ ﻪﯿﻬﺗ ياﺮﺑ
يﺎﻣد ﺎﺑ ﻪﻧﺎﺨﻣﺮﮔ رد 1
42± ﯽﺘﻧﺎﺳ ﻪﺟرد ﻪﺑ نﺪﯿﺳر ﺎﺗ داﺮﮔ
pH
اوﺰﯾا ﻪﻄﻘﻧ ﻦﯿﺋزﺎﮐ ﮏﯾﺮﺘﮑﻟ
ﺎﻫ ) 6/
4 ( ﺪﻧﺪﺷ هداد راﺮﻗ .
زا ﺲﭘ
ﻪﺑ نﺪﯿﺳر ﻪﻧﻮﻤﻧ ،ﺮﻈﻧدرﻮﻣ pH
ﻪﻧﺎﺧدﺮﺳ رد ﺎﻫ 1
4± ﻪﺟرد
ﯽﺘﻧﺎﺳ ﺪﻧﺪﺷ يرادرﺎﺒﻧا زور هدﺰﻧﺎﭘ تﺪﻣ ﻪﺑ داﺮﮔ .
ﺪﯿﻟﻮﺗ زا ﺲﭘ زور ﻪﺑ
ﺶﯾﺎﻣزآ و ﺪﺷ ﻪﺘﻓﺮﮔ ﺮﻈﻧ رد يرادرﺎﺒﻧا لوا زور ناﻮﻨﻋ يﺎﻫ
ﻫ ،لوا يﺎﻫزور رد ﯽﺴﺣ و ﯽﺘﻓﺎﺑ ،ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ زا ﻢﻫدﺰﻧﺎﭘ ،ﻢﺘﺸ
هرود ﻪﻧﻮﻤﻧ يور ﺮﺑ يرادرﺎﺒﻧا ي ﺖﻓﺮﮔ مﺎﺠﻧا ﺎﻫ
.
Table 1 Different rates of milk fat and pear powder used to manufacture yogurt samples
code samples
CFY Yogurt control made with milk containing 3 % of fat CLY Yogurt control made with milk containing 1.5 % of fat
YP1 Yogurt made with milk containing 1.5 % of fat + 1 g.L-1 of pear powder YP2 Yogurt made with milk containing 1.5 % of fat + 2 g.L-1 of pear powder YP3 Yogurt made with milk containing 1.5 % of fat + 3 g.L-1 of pear powder
2 - 2 - 3 - ﯽﮔﮋﯾو يﺎﻫ ﻮﮑﯾﺰﯿﻓ ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷ
،يرادرﺎﺒﻧا يﺎﻫزور رد ﻪﻧﻮﻤﻧpH
ﺎﺑ ﻂﯿﺤﻣ يﺎﻣد رد ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ
هﺎﮕﺘﺳد زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺮﺘﻣ pH
) لﺪﻣ ،زآ 86502 ناﺮﯾا ﺖﺧﺎﺳ ، (
و
نﻮﯿﺳاﺮﺘﯿﺗ ﻂﺳﻮﺗ ﺪﯿﺳا ﮏﯿﺘﮐﻻ ﺪﺻرد ﺐﺴﺣﺮﺑ ﺮﺘﯿﺗ ﻞﺑﺎﻗ ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا دﻮﺳ ﺎﺑ 1/
0 ﮓﻧر رﻮﻬﻇ ﺎﺗ ﻦﯿﺌﻟﺎﺘﻓ ﻞﻨﻓ فﺮﻌﻣ رﻮﻀﺣ رد و لﺎﻣﺮﻧ
ﺮﻤﮐ ﯽﺗرﻮﺻ هرﺎﻤﺷ ناﺮﯾا ﯽﻠﻣ دراﺪﻧﺎﺘﺳا ﺎﺑ ﻖﺑﺎﻄﻣ ﮓﻧ
2852 مﺎﺠﻧا
ﺪﺷ 16] .[ ﯽﺠﻨﺳ نزو شور ﺎﺑ ﻞﮐ ﺪﻣﺎﺟ هدﺎﻣ ﺪﺻرد ﻦﯿﯿﻌﺗ
نوآ ﻂﺳﻮﺗ ﺖﺑﺎﺛ نزو ﻪﺑ نﺪﻧﺎﺳر ﺐﺴﺣﺮﺑ )
ناﺮﯾا ﺖﺧﺎﺳ ،زﺎﻤﯿﺷ (
ﺪﺷ مﺎﺠﻧا ﺪﺻرد ﺐﺴﺣﺮﺑ و 17]
.[ ﺮﺑرژ شور ﻪﺑ ﯽﺑﺮﭼ ﺪﺻرد
هرﺎﻤﺷ ناﺮﯾا ﯽﻠﻣ دراﺪﻧﺎﺘﺳا ﻖﺑﺎﻄﻣ 695
ر ﺎﺑ ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ ﺪﺻرد و شو
هرﺎﻤﺷ ناﺮﯾا ﯽﻠﻣ دراﺪﻧﺎﺘﺳا ﺎﺑ ﻖﺑﺎﻄﻣ لاﺪﺠﮐوﺮﮑﯿﻣ 639
زور رد
ﺪﺷ مﺎﺠﻧا يرادرﺎﺒﻧا لوا 18]
و 19 . [ بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ ﻖﺑﺎﻄﻣ
شور ﺎﺑ نارﺎﮑﻤﻫ و Dai
) 2016 ( ﺪﺷ مﺎﺠﻧا . رﻮﻈﻨﻣ ﻦﯾا ياﺮﺑ 5
ژﻮﯿﻔﯾﺮﺘﻧﺎﺳ رد ﻪﻧﻮﻤﻧ مﺮﮔ )
لﺪﻣ ،DLAB DM0412 ﺖﺧﺎﺳ ،
ﻦﯿﭼ ( تﺪﻣ ﻪﺑ 30 يﺎﻣد رد ﻪﻘﯿﻗد 10
ﻪﺟرد ﯽﺘﻧﺎﺳ داﺮﮔ رود و
4500 ﺪﺷ هداد راﺮﻗ .
ﺪﺷ ﻪﺘﺷادﺮﺑ ﻞﺻﺎﺣ ﻊﯾﺎﻣ ژﻮﯿﻔﯾﺮﺘﻧﺎﺳ زا ﺲﭘ
ﯽﻗﺎﺑ ﺪﻣﺎﺟ داﻮﻣ و ﻪﻟﻮﻟ يﺎﻬﺘﻧا رد هﺪﻧﺎﻣ
و ﺪﯾدﺮﮔ نزو ژﻮﯿﻔﯾﺮﺘﻧﺎﺳ ي
ﺪﺷ نﺎﯿﺑ ﺖﺳﺎﻣ نزو زا يﺪﺻرد ترﻮﺼﺑ 20]
.[ بآ ﻂﺳﻮﺗ يزاﺪﻧا
ﻦﯾزﻮﺗ 25 هرﺎﻤﺷ ﻦﻤﺗاو ﯽﻓﺎﺻ ﺬﻏﺎﮐ يور ﺮﺑ ﺖﺳﺎﻣ ﻪﻧﻮﻤﻧ مﺮﮔ
43 ﻪﺘﻓﺮﮔراﺮﻗ ﻪﺸﯿﺷ ﻒﯿﻗ يور ﺮﺑ
و جرﺪﻣ ﻪﻧاﻮﺘﺳا ﻞﺧاد رد يا
تﺪﻣ ﻪﺑ لﺎﭽﺨﯾ يﺎﻣد رد نآ نداد راﺮﻗ ﺲﭙﺳ 2
ﻦﯾزﻮﺗ و ﺖﻋﺎﺳ
جرﺎﺧ بآ ﻪﻧﻮﻤﻧ زا هﺪﺷ مﺮﮔ ﺪﺣاو ﺎﺑ ﺎﻫ
/ 25 ﺪﺷ ﻪﺒﺳﺎﺤﻣ مﺮﮔ 21]
.[
ﺮﺘﻣﻮﮑﺴﯾو زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو )
ﺪﻠﯿﻔﮐوﺮﺑ لﺪﻣ ، DV-II ،
ﺎﮑﯾﺮﻣآ ﺖﺧﺎﺳ (
ﺶﺧﺮﭼ ﺎﺑ لﺪﻨﯿﭙﺳا و 100
ﯿﻗد رد رود يﺎﻣد رد ﻪﻘ
4 ﯽﺘﻧﺎﺳ ﻪﺟرد داﺮﮔ
ﺪﺷ ﻦﯿﯿﻌﺗ . ﺖﺷﺬﮔ ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ﺖﺒﺛ ياﺮﺑ 30
ﺐﺴﺣﺮﺑ ﺞﯾﺎﺘﻧ و ﺖﻓﺮﮔ راﺮﻗ كﻼﻣ لﺪﻨﯿﭙﺳا ﺶﺧﺮﭼ نﺎﻣز زا ﻪﯿﻧﺎﺛ ﺪﺷ نﺎﯿﺑ ﺰﯾﻮﭘ ﯽﺘﻧﺎﺳ 22]
.[
2 - 2 - 4 - ﯽﮔﮋﯾو يﺎﻫ ﺘﻓﺎﺑ ﯽ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﯽﺘﻓﺎﺑ نﻮﻣزآ هﺎﮕﺘﺳد زا هدﺎﻔﺘﺳا ﺎﺑ ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ
ﺖﻓﺎﺑ ﺰﯿﻟﺎﻧآ
) لﺪﻣ TA.XT2 ﯽﻧﺎﭙﻤﮐ ﺖﺧﺎﺳ ،
Stable Microsystems
ﺲﯿﻠﮕﻧا ( ﻪﻠﯿﻣ بوﺮﭘ ﺎﺑ يا
ﺖﻣﺎﺨﺿ ﻪﺑ CT3 13
ﯽﻠﯿﻣ دﻮﺑ ﺮﺘﻣ .
ﯽﺘﻓﺎﺑ تﺎﯿﺻﻮﺼﺧ ﻦﯿﯿﻌﺗ نداد راﺮﻗ ﺎﺑ
ﻪﻧﻮﻤﻧ بوﺮﭘ ﺮﯾز رد ﺎﻫ
هﺮﯾاد ﻊﻄﻘﻣ ﺎﺑ هﺎﮕﺘﺳد ﯽﻣﻮﯿﻨﯿﻣﻮﻟآ ﺮﻄﻗ ﻪﺑ يا
70 ﯽﻠﯿﻣ ﺮﺘﻣ و نﻮﻣزآ
ﻪﻠﺣﺮﻣود يرﺎﺸﻓ نآ يور ﺮﺑ يا
ﺖﻓﺮﯾﺬﭘ ترﻮﺻ .
ﺖﻋﺮﺳ ﺎﺑ نﻮﻣزآ
نﻮﻣزآ زا ﻞﺒﻗ بوﺮﭘ
5 ﯽﻠﯿﻣ ﯽﻧﺎﻣز ﻞﺻاﻮﻓ ،ﻪﯿﻧﺎﺛ ﺮﺑ ﺮﺘﻣ 10
ﻪﯿﻧﺎﺛ
ﺖﺳﺎﻣ ﺖﻓﺎﺑ ﻪﺑ طﻮﺑﺮﻣ يﺎﻫرﻮﺘﮐﺎﻓ و ﺪﺷ مﺎﺠﻧا ﺎﻫ
)
1ﯽﺘﻔﺳ ،
ﯽﻧﺎﺴﺸﮐ ﯽﮕﺘﺳﻮﯿﭘ ،2
ﯽﮔﺪﻨﺒﺴﭼ ،3
(4
ﺖﻓﺮﮔ راﺮﻗ ﯽﺳرﺮﺑدرﻮﻣ 23]
. [
2 - 2 - 5 - ﯽﮔﮋﯾو يﺎﻫ ﯽﺴﺣ
ﯽﺴﺣ ﯽﺑﺎﯾزرا ﻪﻧﻮﻤﻧ
ﻞﻧﺎﭘ ﮏﯾ ﻂﺳﻮﺗ ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ 7
زا هﺮﻔﻧ
اﺬﻏ ﻊﯾﺎﻨﺻ هوﺮﮔ ﺪﯿﺗﺎﺳا و نﺎﯾﻮﺠﺸﻧاد ﯽﮑﺷﺰﭘ مﻮﻠﻋ هﺎﮕﺸﻧاد ﯽﯾ
ناﺮﻬﺗ ﯽﻣﻼﺳا دازآ زا ﻞﮑﺸﺘﻣ
4 و ﻢﻧﺎﺧ 3 ﺎﻗآ ﯽﻨﺳ هدوﺪﺤﻣ رد 25
ﺎﺗ 40 ﯽﻣ هدﺎﻔﺘﺳا ﺖﺳﺎﻣ زا دﻮﺧ ﯽﯾاﺬﻏ ﻢﯾژر رد ﻪﮐ لﺎﺳ ،ﺪﻧدﺮﮐ
ﺪﺷ مﺎﺠﻧا . ﻪﻧﻮﻤﻧ فﺮﻇ رد ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ ياراد ﯽﮑﯿﺘﺳﻼﭘ يﺎﻫ
يﺎﻫﺪﮐ 3 يﺎﻣد رد بآ هاﺮﻤﻫ ﻪﺑ ﯽﻤﻗر 18
ﺎﺗ 20 ﯽﺘﻧﺎﺳ ﻪﺟرد داﺮﮔ
رﺎﯿﺘﺧا رد ﺖﻓﺮﮔ راﺮﻗ نﺎﺑﺎﯾزرا .
ﯽﮔﮋﯾو ﯽﺑﺎﯾزرا ياﺮﺑ يﺎﻫ
"
و ﺮﻫﺎﻇ
ﮓﻧر
"
و
"
ﺖﻓﺎﺑ و ماﻮﻗ
"
ﮏﯿﻧوﺪﻫ شور زا 5
ﻪﻄﻘﻧ ياﺮﺑ و يا
ﯽﺑﺎﯾزرا ﯽﮔﮋﯾو
"
ﻢﻌﻃ و ﺮﻄﻋ
"
ﮏﯿﻧوﺪﻫ شور زا 10
ﻪﻄﻘﻧ يا
1. Firmness 2. Springiness 3. Cohesiveness 4. Adhesiveness
ﺪﺷ هدﺎﻔﺘﺳا .
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﯽﻠﮐ ﯽﺑﺎﯾزرا ﯽﻠﮐ زﺎﯿﺘﻣا يﺎﻨﺒﻣ ﺮﺑ ﺰﯿﻧ ﺎﻫ
20
ﺪﺷ مﺎﺠﻧا . ﯽﺑﺎﯾزرا ﯽﮔﮋﯾو سﺎﺳا ﺮﺑ ﺎﻫ ﻇ يﺎﻫ
ﮓﻧر و ﺮﻫﺎ )
1 ﺎﺗ 5
زﺎﯿﺘﻣا ( ماﻮﻓ و ﺖﻓﺎﺑ ، )
1 ﺎﺗ 5 زﺎﯿﺘﻣا ( ﻢﻌﻃ و ﺮﻄﻋ ، )
1 ﺎﺗ 10 زﺎﯿﺘﻣا (
ﯽﻠﮐ زﺎﯿﺘﻣا و )
ﺮﺜﮐاﺪﺣ 20 زﺎﯿﺘﻣا ( ﺪﯿﺳر مﺎﺠﻧا ﻪﺑ 24]
.[
2 - 2 - 6 - هداد ﻞﯿﻠﺤﺗ و ﻪﯾﺰﺠﺗ ﺎﻫ
ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ندوﺰﻓا ﺮﯿﺛﺎﺗ ﺶﻫوﮋﭘ ﻦﯾا رد ﺖﺳﺎﻣ نﻮﯿﺳﻻﻮﻣﺮﻓ رد
ﻢﮐ بﺮﭼ رد 4 ﻄﺳ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﺢ )
،ﺮﻔﺻ 1 ، 2 و 3 ﺪﺻرد ( سﺎﺳا ﺮﺑ
ﺖﻓﺮﮔ راﺮﻗ ﯽﺳرﺮﺑ درﻮﻣ راﺮﮑﺗ ﻪﺳ ﺎﺑ ﯽﻓدﺎﺼﺗ ﻼﻣﺎﮐ حﺮﻃ .
ﺰﯿﻟﺎﻧآ
ﻦﯿﮕﻧﺎﯿﻣ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ و ﺲﻧﺎﯾراو شور ﺎﺑ ﺐﯿﺗﺮﺗ ﻪﺑ ﺎﻫ
ANOVA و
ﻪﻨﻣاد ﺪﻨﭼ نﻮﻣزآ مﺮﻧ ﻂﺳﻮﺗ ﻦﮑﻧاد يا
راﺰﻓا IBM SPSS
Statistics )
ﻪﺨﺴﻧ 23 ( ﺖﻓﺮﮔ مﺎﺠﻧا .
ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ ياﺮﺑ زا ﻦﯿﮕﻧﺎﯿﻣ ي
ﻦﯿﮕﻧﺎﯿﻣ تﺎﻌﺑﺮﻣ ﻞﻗاﺪﺣ شور لﺎﻤﺘﺣا ﺢﻄﺳ رد
5 % ﺪﺷ هدﺎﻔﺘﺳا .
3 - ﺞﯾﺎﺘﻧ ﺚﺤﺑ و
3 - 1 - ﯽﮔﮋﯾو يﺎﻫ ﯽﯾﺎﯿﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ
3 - 1 - 1 - ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا و pH
هداد ﻞﯿﻠﺤﺗ و ﻪﯾﺰﺠﺗ زا ﻞﺻﺎﺣ ﺞﯾﺎﺘﻧ ﺎﻫ
) لوﺪﺟ 2 ( ﻪﮐ داد نﺎﺸﻧ
ﺮﺑ يرادﺎﻨﻌﻣ ﺮﯿﺛﺎﺗ يراﺪﻬﮕﻧ نﺎﻣز تﺪﻣ و ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ندﺮﮐ ﻪﻓﺎﺿا يور ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا و pH
ﺪﻨﺘﺷاد . ﻪﮑﯾرﻮﻄﺑ ﻫ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺰﺠﺑ يﺎ
و CFY
ﻪﻧﻮﻤﻧ نﺎﯿﻣ زا ،CLY توﺎﻔﺘﻣ يﺎﻫﺪﺻرد يوﺎﺣ يﺎﻫ
ردﻮﭘ ﯽﺑﻼﮔ
ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ ) pH
003 / 0 39 ± /4 ( ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا ﻦﯾﺮﺘﻤﮐ و
) 004 /0 19 ± / 1 ( ﻪﻧﻮﻤﻧ ار ي ﻦﯾﺮﺘﻤﮐ و لوا زور ردYP1 pH
) 002 /0 37± /4 ( ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ و )
005 / 0 22± /1 ( ﻪﻧﻮﻤﻧ ار ي
دﺰﻧﺎﭘ زور رد YP3 هداد صﺎﺼﺘﺧا دﻮﺧ ﻪﺑ ﻢﻫ
ﺪﻧا . ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ
ﯽﻧزو ﺪﺻرد ردﻮﭘ
زا ﯽﺑﻼﮔ 1 ﻪﺑ 2 ﺪﺻرد ، رد يرادﺎﻨﻌﻣ رﻮﻄﺑ pH
ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ ﯽﻟو ،ﺖﻓﺎﯾ ﺶﻫﺎﮐ نﻮﻣزآ درﻮﻣ يﺎﻫزور ﻪﻤﻫ لﻮﻃ ﺮﺘﺸﯿﺑ نآ زا 2 ﻪﺑ 3 ﺪﺻرد ﺪﯾدﺮﮕﻧ هﺪﻫﺎﺸﻣ يرادﺎﻨﻌﻣ ﺶﻫﺎﮐ ، .
ردﻮﭘ
ناﻮﻨﻌﺑ ﺮﺒﯿﻓ زا ﯽﯾﻻﺎﺑ ﺮﯾدﺎﻘﻣ ندﻮﺑ اراد ﻪﻄﺳاﻮﺑ ﯽﺑﻼﮔ ﻊﺒﻨﻣ ﮏﯾ
ﺐﺒﺳ ﺖﺳﺎﻣ رﻮﻠﻓوﺮﮑﯿﻣ ﻂﺳﻮﺗ ﻪﯾﺰﺠﺗ و سﺮﺘﺳد ﻞﺑﺎﻗ يﺪﻨﻗ ﺶﻫﺎﮐ نآ لﺎﺒﻧﺪﺑ و نژورﺪﯿﻫ نﻮﯾ ﺪﯿﻟﻮﺗ ناﺰﯿﻣ ﺶﯾاﺰﻓا و pH
ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا ﺶﯾاﺰﻓا ﻪﻧﻮﻤﻧ رد
ﯽﻣ هﺪﺷ ﯽﻨﻏ يﺎﻫ ددﺮﮔ
25] . [ ﺞﯾﺎﺘﻧ
ﺶﻫﺎﮐ ﺎﺑ طﺎﺒﺗرا رد ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻦﯾا رد هﺪﻣآ ﺖﺳﺪﺑ ﺞﯾﺎﺘﻧ ﺎﺑ ﯽﻬﺑﺎﺸﻣ ﭘ يوﺎﺣ ﺖﺳﺎﻣ رد ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا ﺶﯾاﺰﻓا و pH ﻂﺳﻮﺗ ﻦﺸﭘ هﻮﯿﻣ ردﻮ
Asiimwe نارﺎﮑﻤﻫ و
) 2021 ( ﺖﺳا هﺪﺷ شراﺰﮔ .
ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ ﻞﯿﻟﺪﺑ ﻻﺎﻤﺘﺣا ﺮﻣا ﻦﯾا ﺖﻠﻋ ﻪﮐ ﺪﻨﺘﻓﺎﯾرد
ندﻮﺑ ﻦﯿﯾﺎﭘ ردﻮﭘ pH
هﻮﯿﻣ
ﻦﺸﭘ ﯽﻣ ﺪﺷﺎﺑ 26] .[ ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ Kulcu
نارﺎﮑﻤﻫ و )
2021 ( رد
ﺮﺛا ﯽﺳرﺮﺑ ﻪﻧﻮﭘ ردﻮﭘ
) Mentha pulegium L.
( ﺖﺳﺎﻣ ﺮﺑ
ﻘﻣ ﺶﯾاﺰﻓا ﻪﮐ ﺪﻧدﺮﮐ مﻼﻋا ﯽﺒﻟﺎﻗ ﺶﻫﺎﮐ ﺚﻋﺎﺑ ردﻮﭘ راﺪ
و pH
ﺪﺷ ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا رد ﺶﯾاﺰﻓا 27]
.[
،رﺎﻈﺘﻧا ﻖﺑﺎﻄﻣ هداد ﻦﯿﮕﻧﺎﯿﻣ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ
نﺎﻣز ﺮﯿﺛﺎﺗ زا ﻞﺻﺎﺣ يﺎﻫ
يرادرﺎﺒﻧا ﺮﮕﻧﺎﺸﻧ
ﺶﻫﺎﮐ و pH ﺶﯾاﺰﻓا ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا ﯽﻣﺎﻤﺗ رد
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﯽﺳرﺮﺑ درﻮﻣ يﺎﻫ نﺎﻣز ﺖﺷﺬﮔ ﺎﺑ
ﯽﮑﯿﻟﻮﺑﺎﺘﻣ ﺖﯿﻟﺎﻌﻓ ﺖﻠﻋ ﻪﺑ
ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫﺮﺗرﺎﺘﺳا ﻪﯾﻮﻧﺎﺛ دﻮﺑ
) 05 / 0
<
.(p رد سﺎﺳا ﻦﯿﻤﻫ ﺮﺑ
ﻂﺳﻮﺗ ﻪﺘﻓﺮﮔ ترﻮﺻ ﺶﻫوﮋﭘ نارﺎﮑﻤﻫ و Dai
) 2016 (،
ﺖﺳﺎﻣ كﺎﺠﻨﮐ ﺎﺑ هﺪﺷ ﻪﯿﻬﺗ ﯽﺑﺮﭼ نوﺪﺑ و بﺮﭼ ﻢﮐ يﺎﻫ
نﺎﻧﺎﻣﻮﮐﻮﻠﮔ ﯽﺸﯾاﺰﻓا و ﯽﺸﻫﺎﮐ يﺪﻧور ﺐﯿﺗﺮﺘﺑ نﺎﻣز ﺖﺷﺬﮔ ﺎﺑ ﺰﯿﻧ
ﺮﯾدﺎﻘﻣ رد ار ﺪﻧداد نﺎﺸﻧ ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا و pH
20] .[
3 - 1 - 2 - و بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ بآ
يزاﺪﻧا
بآ ﺖﻠﻋ ﻪﺑ ﺖﺳﺎﻣ لژ ﺲﯾﺮﺗﺎﻣ زا ﻊﯾﺎﻣ جوﺮﺧ زا ﺖﺴﺗرﺎﺒﻋ يزاﺪﻧا ترﺪﻗ ﺶﻫﺎﮐ ﻪﺑ ﺮﺠﻨﻣ ﻪﮐ ﯽﻨﯿﺌﺗوﺮﭘ رﺎﺘﺧﺎﺳ رد ﯽﮔﺪﯿﮐوﺮﭼ
ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ ﯽﻣ مﺮﺳ يزﺎﺳاﺪﺟ و ﺮﯿﻨﭘ بآ يﺎﻫ دﻮﺷ
. يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ
يوﺮﯿﻧ لﺎﻤﻋا زا ﺲﭘ ﻪﺗارﺪﯿﻫ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﮐ ﺖﺳا ﯽﺑآ راﺪﻘﻣ بآ دراد ﯽﺟرﺎﺧ .
بآ ﺮﺘﻣارﺎﭘ ود ﺮﻫ ﯿﻓﺮﻇ و يزاﺪﻧا
بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖ
ﯽﻣ ﺺﺨﺸﻣ ار ﺖﺳﺎﻣ ﺖﯿﻔﯿﮐ ﻪﮐ ﺪﻨﺘﺴﻫ ﯽﻤﻬﻣ ﯽﮑﯾﺰﯿﻓ ﺮﯾدﺎﻘﻣ ﺪﻨﻨﮐ
بآ يزﺎﺳاﺪﺟ اﺮﯾز ﯽﻣ ﺖﺳﺎﻣ ﺢﻄﺳ ﺮﺑ نآ رﻮﻀﺣ و ﺮﯿﻨﭘ
ﺮﺑ ﺪﻧاﻮﺗ
فﺮﺼﻣ كرد دراﺬﮕﺑ ﯽﻔﻨﻣ ﺮﯿﺛﺎﺗ هﺪﻨﻨﮐ
28] .[ هداد ﺎﺑ ﻖﺑﺎﻄﻣ يﺎﻫ
لوﺪﺟ رد هﺪﻣآ ﺖﺳﺪﺑ 2
ﺐﺒﺳ ﺐﯿﺗﺮﺘﺑ ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ندوﺰﻓا ،
ﻣ رد رادﺎﻨﻌﻣ ﺶﻫﺎﮐ و ﺶﯾاﺰﻓا و بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ ﺮﯾدﺎﻘ
بآ ﺪﯾدﺮﮔ بﺮﭼ ﻢﮐ و بﺮﭼﺮﭘ لﺮﺘﻨﮐ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺎﺑ سﺎﯿﻗ رد يزاﺪﻧا .
توﺎﻔﺘﻣ يﺎﻫﺪﺻرد يوﺎﺣ يﺎﻫ ﻪﻧﻮﻤﻧ نﺎﯿﻣ رد ﻪﮑﯾرﻮﻄﺑ ردﻮﭘ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺐﯿﺗﺮﺗ ﻪﺑ ار بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ ﻦﯾﺮﺘﻤﮐ ﯽﺑﻼﮔ ي
YP1
) 005 /0 63± / 64 (%
يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ و ﻢﺘﺸﻫ زور رد
ﻪﻧﻮﻤﻧ ار بآ ي
)YP3 004 / 0 32± / 67 (%
ﻪﺑ ﻢﻫدﺰﻧﺎﭘ زور رد
صﺎﺼﺘﺧا دﻮﺧ داد
ﺪﻧ . لﻮﮑﻟﻮﻣ ﻪﺑ لﺎﺼﺗا ﺖﯿﺻﺎﺧ ﻞﯿﻟد ﻪﺑ ﺎﻫﺮﺒﯿﻓ -
ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ هﮋﯾو ﻪﺑ ﺮﯿﺷ ياﺰﺟا ﺎﺑ ﻞﺧاﺪﺗ و بآ يﺎﻫ ﻪﺠﯿﺘﻧ رد و ﺎﻫ
ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ ﻪﮑﺒﺷ يراﺪﯾﺎﭘ ﯽﻣ ﺎﻫ
بآ ﻪﻧادازآ ﺖﮐﺮﺣ زا ﺪﻨﻧاﻮﺗ
ﻪﺑ ﺮﺠﻨﻣ و هدﺮﮐ يﺮﯿﮔﻮﻠﺟ و بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ ﺶﯾاﺰﻓا
لﺎﺒﻧﺪﺑ
نآ ﺶﻫﺎﮐ بآ يزاﺪﻧا ﺪﻧدﺮﮔ . ﺶﺨﺑ ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ و هﻮﯿﻣ ﻒﻠﺘﺨﻣ يﺎﻫ
نآ زا ﻪﻠﺻﺎﺣ ردﻮﭘ و تﺎﺠﯾﺰﺒﺳ ﺎﻫ
ﺖﯿﻓﺮﻇ و ﯽﺘﺑﻮﻃر ﺖﯿﻫﺎﻣ ﻞﯿﻟﺪﺑ
ﯽﻣ بآ يﻻﺎﺑ يراﺪﻬﮕﻧ بآ ﺮﺘﻤﮐ خﺮﻧ ﺪﻧاﻮﺗ
ﻮﺗ ار يزاﺪﻧا ﻪﯿﺟ
ﺪﻨﻨﮐ 29] .[ Kieserling نارﺎﮑﻤﻫ و
) 2019 ( ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ رد ﺮﺑ يا
ﺮﺑ لﺎﻘﺗﺮﭘ ﺮﺒﯿﻓ ندوﺰﻓا ﺮﯿﺛﺄﺗ يور ﯽﮔﮋﯾو
،يژﻮﻟﻮﺋر يﺎﻫ
لﺎﻘﺗﺮﭘ ﺮﺒﯿﻓ ندوﺰﻓا ﻪﮐ ﺪﻧداد نﺎﺸﻧ ﺖﺳﺎﻣ ﯽﺴﺣ و يژﻮﻟﻮﯿﺒﯾﺮﺗ بآ ﺶﻫﺎﮐ ﺐﺟﻮﻣ ﺪﺷ ﺖﺳﺎﻣ يزاﺪﻧا
30] .[ Perez-Chabela و
نارﺎﮑﻤﻫ ) 2021 ( ردﻮﭘ ندوﺰﻓا ﻪﮐ ﺪﻧدﺮﮐ مﻼﻋا دﻮﺧ ﯽﺳرﺮﺑ رد
،ﺖﺳﺎﻣ ﻪﺑ ﻪﻧﺎﮔاﺪﺟ رﻮﻄﺑ ﯽﻨﯿﻣز ﺐﯿﺳ ﺖﺳﻮﭘ ردﻮﭘ و ﻪﺒﻧا ﺖﺳﻮﭘ بآ ﺶﻫﺎﮐ ﺚﻋﺎﺑ ﺒﺴﻧ يزاﺪﻧا
ﺪﺷ ﺪﻫﺎﺷ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺑ ﺖ 31]
.[ Rojas-
Torres نارﺎﮑﻤﻫ و )
2021 ( زا هﺪﻣآ ﺖﺳﺪﺑ ﯽﻌﯿﺒﻃ ﺪﯿﺋﻮﻠﮐورﺪﯿﻫ
ﯽﯾاﻮﻠﺣ وﺪﮐ ﻪﻧاد )
Cucurbita moschata (
دﻮﺒﻬﺑ فﺪﻫ ﺎﺑ ار
ﺪﻧدوﺰﻓا ﺖﺳﺎﻣ ﻪﺑ ﯽﺴﺣ و يژﻮﻟﻮﺋر ،ﯽﯾﺎﻤﯿﺷﻮﮑﯾﺰﯿﻓ صاﻮﺧ .
ﺞﯾﺎﺘﻧ
ﯽﯾاﻮﻠﺣوﺪﮐ ﻪﻧاد زا هﺪﻣآ ﺖﺳﺪﺑ ﺪﯿﺋﻮﻠﮐورﺪﯿﻫ ،نﺎﺘﻧاز ﻪﮐ داد نﺎﺸﻧ و قﻮﻓ ﺐﯿﮐﺮﺗ ود طﻮﻠﺨﻣ ﺎﺑ
رادﺎﻨﻌﻣ ﺶﻫﺎﮐ رد
بآ يزاﺪﻧا
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﯽﻨﻏ يﺎﻫ هﺪﺷ
ﺖﺳﺎﻣ يرﺎﮔﺪﻧﺎﻣ زا ﺖﻈﻓﺎﺤﻣ ﺐﺒﺳ
ﺪﯾدﺮﮔ 32] .[ ﺞﯾﺎﺘﻧ ﺮﺿﺎﺣ ﺶﻫوﮋﭘ ﺪﯿﯾﺎﺗ نﺎﻘﻘﺤﻣ ﺮﯾﺎﺳ شراﺰﮔ ﺎﺑ
ﺪﺷ 33] . [
،نﻮﻣزآ ﻢﻫدﺰﻧﺎﭘ ﺎﺗ لوا يﺎﻫزور رد تاﺮﯿﯿﻐﺗ ﺪﻧور ﯽﺳرﺮﺑ ﺞﯾﺎﺘﻧ
ﯽﻣ نﺎﺸﻧ تﺪﻣ ﺶﯾاﺰﻓا ﻪﮐ ﺪﻫد نﺎﻣز
ﺐﺟﻮﻣ ،يرادرﺎﺒﻧا ﺶﯾاﺰﻓا
بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ بآ ﺶﻫﺎﮐ و
يزاﺪﻧا ﯽﻣ دﻮﺷ ) 05 /0 p<
( و
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﯽﻣﺎﻤﺗ رد ﺎﻫ
و بآ يراﺪﻬﮕﻧ ﺖﯿﻓﺮﻇ ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ ﻦﯾﺮﺘﻤﮐ
راﺪﻘﻣ
بآ يزاﺪﻧا ﺪﺷ هﺪﻫﺎﺸﻣ ﻢﻫدﺰﻧﺎﭘ زور رد .
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺎﺑ CLY
) g/25g 013 /0 02 ± / 10 ( بآ ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ و لوا زور رد يزاﺪﻧا
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺎﺑ YP3 ) g/25g 011 /0 45± / 6 ( بآ ﻦﯾﺮﺘﻤﮐ ار يزاﺪﻧا
دﻮﺑ اراد ﻢﻫدﺰﻧﺎﭘ زور رد .
هداد ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ بآ زا ﻞﺻﺎﺣ يﺎﻫ
يزاﺪﻧا
ﺎﺗ لوا زور زا يرادرﺎﺒﻧا نﺎﻣز تﺪﻣ ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ ﻪﮐ دﻮﺑ نآ زا ﯽﮐﺎﺣ بآ ،ﻢﻫدﺰﻧﺎﭘ زور ﻪﻧﻮﻤﻧ رد يزاﺪﻧا
يﺎﻫ و CFY و ﺶﻫﺎﮐ YP1
ﻪﻧﻮﻤﻧ رد ﺪﺸﻧ هﺪﻫﺎﺸﻣ يرادﺎﻨﻌﻣ ﺮﯿﯿﻐﺗ YP3
. ﻣا ﻦﯾا ﺖﻠﻋ ﺮ
ﻞﯿﮑﺸﺗ حﻮﻄﺳ ﻞﺼﺘﻣ ﻪﺑ ﺲﮑﯾﺮﺗﺎﻣ ﻪﮐ ﺖﺳا ﯽﻨﯿﺋزﺎﮐ ﺐﺒﺳ
ﺮﯿﯿﻐﺗ
رﺎﺘﺧﺎﺳ ﯽﭘﻮﮑﺳوﺮﮑﯿﻣ نآ
هﺪﺷ و لﻮﻧاﺮﮔﺎﺑ ﺎﻫ و هﺮﯿﺠﻧز يﺎﻫ
ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ ﺮﯿﺷ ﺪﻧﻮﯿﭘ راﺮﻗﺮﺑ ﯽﻣ
،ﺪﻨﮐ رد ﻪﺠﯿﺘﻧ ﻞﯿﮑﺸﺗ رﺎﺘﺧﺎﺳ
ﻪﮑﺒﺷ يا ﯽﯾﺎﺗود
ًﺎﺒﯾﺮﻘﺗ نژﻮﻤﻫ نوﺪﺑ ﺎﻬﺘﻧا ﻞﯿﮑﺸﺗ ﯽﻣ
،ﺪﻫد ﻦﯾا
ﻪﮑﺒﺷ ﻢﻬﺑ ﻪﺘﺳﻮﯿﭘ ﺑ رﻮﻄ يﺮﺛﻮﻣ ﯽﻣ ﺪﻧاﻮﺗ زﺎﻓ ﯽﺑآ ار رد دﻮﺧ ﻪﮕﻧ
ﻪﺘﺷاد و رد ﻪﺠﯿﺘﻧ ﺐﺒﺳ ﺶﻫﺎﮐ بآ هرود لﻮﻃ رد يزاﺪﻧا ي
يرادرﺎﺒﻧا دﻮﺷ 34] .[
3
- 1 - 3 - ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو
ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو يﺎﻫ ﯽﮔﮋﯾو ﻦﯾﺮﺘﻤﻬﻣ زا ﯽﮑﯾ نﺎﯾﺮﺟ ﻪﺑ ﺖﻣوﺎﻘﻣ ﺎﯾ
ﺖﺳﺎﻣ هدﻮﺑ و ﺐﺳﺎﻨﻣ ندز ﻢﻫ ياﺮﺑ نآ زا ﯽﻨﯿﻌﻣ راﺪﻘﻣ ﻪﮐ
ﯽﻣ مزﻻ اﻮﻫ يراﺪﻬﮕﻧ ﺪﺷﺎﺑ
ﻣاﻮﻋ ﺮﯿﺛﺎﺗ ﺖﺤﺗ و راﺪﻘﻣ نﻮﭼ ﯽﻠ
هدﺎﻣ ﻪﻧﺎﺨﻣﺮﮔ يﺎﻣد ،ﮏﺸﺧ ي رﺎﻤﯿﺗ ،ﺮﮔزﺎﻏآ ﺖﺸﮐ عﻮﻧ ،يراﺬﮔ
دراد راﺮﻗ ﺮﯿﺷ ﻪﺘﯾﺪﯿﺳا و ﯽﺗراﺮﺣ 35]
.[ لوﺪﺟ 2 تاﺮﯿﯿﻐﺗ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو و ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﺪﺻرد ﺮﯿﯿﻐﺗ ﺎﺑ ار ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ
ﯽﻣ نﺎﺸﻧ يراﺪﻬﮕﻧ نﺎﻣز ﺪﻫد
. ردﻮﭘ ﺮﯿﺛﺎﺗ هﺪﻣآ ﺖﺳﺪﺑ ﺞﯾﺎﺘﻧ ﻖﺒﻃ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ﺮﺑ ﯽﺑﻼﮔ ﺮﺘﻣارﺎﭘ ﺶﯾاﺰﻓا ﺐﺒﺳ و هدﻮﺑ رادﺎﻨﻌﻣ ﺎﻫ
ﻪﻧﻮﻤﻧ رد قﻮﻓ و بﺮﭼﺮﭘ لﺮﺘﻨﮐ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺎﺑ سﺎﯿﻗ رد هﺪﺷ ﯽﻨﻏ يﺎﻫ
ﺪﺷ بﺮﭼ ﻢﮐ .
ردﻮﭘ توﺎﻔﺘﻣ يﺎﻫﺪﺻرد يوﺎﺣ يﺎﻫ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ار ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ﻦﯾﺮﺘﻤﮐ ﻪﮐ داد نﺎﺸﻧ ﯽﺑﻼﮔ ي
) YP1 121 /0
8920 ± ﺰﯾﻮﭘ ﯽﺘﻧﺎﺳ (
ار ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ و لوا زور رد
ﻪﻧﻮﻤﻧ ي ) YP3 106 /0 11980 ± ﺰﯾﻮﭘ ﯽﺘﻧﺎﺳ (
ﻢﻫدﺰﻧﺎﭘ زور رد
هداد صﺎﺼﺘﺧا دﻮﺧ ﻪﺑ ﺪﻧا
. ﯽﻧزو ﺪﺻرد ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ ﻢﻫدﺰﻧﺎﭘ زور رد
زا ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ 1
ﻪﺑ 2 ﺶﯾاﺰﻓا يرادﺎﻨﻌﻣ رﻮﻄﺑ ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ،ﺪﺻرد
زا ﺪﺻرد ﻦﯾا ﺮﺘﺸﯿﺑ ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ ﯽﻟو ،ﺖﻓﺎﯾ 2
ﻪﺑ 3 ﺶﯾاﺰﻓا ،ﺪﺻرد
ﺪﯾدﺮﮕﻧ هﺪﻫﺎﺸﻣ يرادﺎﻨﻌﻣ .
ﺴﻗ ﺮﺒﯿﻓ رد دﻮﺟﻮﻣ ﺪﻨﻗ ي هﺪﻤﻋ ﺖﻤ
هﺪﻨﻨﮐ ﺎﯿﺣا يﺪﯾرﺎﮐﺎﺳﻮﻧﻮﻣ يﺎﻫﺪﻨﻗ ﻞﻣﺎﺷ ﯽﺑﻼﮔ )
و ﺰﮐﻮﻠﮔ
زﻮﺘﮐوﺮﻓ ( ﺮﺜﮐا ﯽﻠﮐ رﻮﻃ ﻪﺑ ،ﺪﺷﺎﺒﯿﻣ زرﺎﮐﺎﺳ ﯽﻤﮐ رﺎﯿﺴﺑ ﺮﯾدﺎﻘﻣ و
نآ ﺖﯿﻟﻼﺣ و ﺪﯾﺪﺷ ﯽﺘﺳود بآ ﯽﮔﮋﯾو ﻞﯿﻟد ﻪﺑ ﺎﻫﺪﻨﻗ ، ﺎﻫ
لﻮﻠﺤﻣ ﯽﻣ ﺪﯿﻟﻮﺗ لﻻﻮﻤﺳا و ﻆﯿﻠﻏ رﺎﯿﺴﺑ يﺎﻫ ﻂﺳﻮﺗ ﺎﻫﺪﻨﻗ ،ﺪﻨﻨﮐ
رﺪﯿﻫ هوﺮﮔ لﻮﮑﻟﻮﻣ ﺎﺑ ﻞﯿﺴﮐو
ﯽﻣ راﺮﻗﺮﺑ ﯽﻧژورﺪﯿﻫ ﺪﻧﻮﯿﭘ بآ يﺎﻫ -
و زﻮﺘﮐوﺮﻓ ،زرﺎﮐﺎﺳ يﺎﻫﺪﻨﻗ ﯽﻟﻮﮑﻟﻮﻣ رﺎﺘﺧﺎﺳ ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ ﺎﺑ ،ﺪﻨﯾﺎﻤﻧ ﯽﻣ ﺮﻈﻧ ﻪﺑ ﺰﮐﻮﻠﮔ ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ ﺪﺳر
ردﻮﭘ ي هرود لﻮﻃ رد ﯽﺑﻼﮔ
بآ كﺮﺤﺗ ﺶﻫﺎﮐ ﺎﺑ و هﺪﺷ ﺮﺘﺸﯿﺑ ﯽﻧژورﺪﯿﻫ تﻻﺎﺼﺗا يرادرﺎﺒﻧا ﺖﺳﺎﻣ طﻮﻠﺨﻣ ي ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ﺶﯾاﺰﻓا ﺚﻋﺎﺑ دازآ يوﺎﺣ
ردﻮﭘ ﯽﺑﻼﮔ ﯽﻣ دﻮﺷ 36] .[ هزاﺪﻧا ﺮﺿﺎﺣ ﺶﻫوﮋﭘ رد تﺎﺒﯿﮐﺮﺗ يﺮﯿﮔ
هدﻮﺒﻧ ﻖﯿﻘﺤﺗ فاﺪﻫا زا ﻞﮐ ﯽﻠﻨﻓ ﯽﻣ رﻮﺼﺗ ﺎﻣا ﺖﺳا
ﻖﺒﻃ ددﺮﮔ
ﻂﺳﻮﺗ ﻪﺘﻓﺮﮔ ترﻮﺻ ﻪﻌﻟﺎﻄﻣ Salehi
نارﺎﮑﻤﻫ و )
2021 ( ﻪﮐ
زا ﯽﮑﯾ ﺖﻠﻋ يﺎﻫ ﻪﻧﻮﻤﻧ رد ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو رادﺎﻨﻌﻣ ﺶﯾاﺰﻓا ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ
ﻪﻓﺮﺧ هرﺎﺼﻋ ﺎﺑ هﺪﺷ ﯽﻨﻏ )
Portulaca oleracea (
ﺮﺑ ار
ﻢﻫ ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ و ﯽﻠﻨﻓ تﺎﺒﯿﮐﺮﺗ ﻦﯿﺑ ﺶﻨﮐ هرﺎﺼﻋ رد دﻮﺟﻮﻣ يﺎﻫ
ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ ﺎﺑ ﻪﻓﺮﺧ ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ
ﮏﯾ دﺎﺠﯾا ﻪﺑ ﺮﺠﻨﻣ ﻪﮐ ﺪﻧدﺮﮐ نﺎﯿﺑ
يﻮﻗ يﺪﻌﺑ ﻪﺳ ﻪﮑﺒﺷ ﯽﻣ ﺮﺗ
ﺖﺴﻧاد ﻂﺒﺗﺮﻣ ،ددﺮﮔ 37]
.[
زا ﯽﮐﺎﺣ ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ﺮﺑ يراﺪﻬﮕﻧ نﺎﻣز تﺪﻣ ﺮﯿﺛﺎﺗ زا ﻞﺻﺎﺣ ﺞﯾﺎﺘﻧ ﺎﺑ ﻪﮐ ﺖﺳا نآ ،نﺎﻣز ﺖﺷﺬﮔ
ﺖﻠﻋ ﻪﺑ ﯽﻧژورﺪﯿﻫ تﻻﺎﺼﺗا ﺶﯾاﺰﻓا
و ،رﺎﺘﺧﺎﺳ ﯽﺑﺎﯾزﺎﺑ ﯽﻣﺎﻤﺗ رد يرادﺎﻨﻌﻣ رﻮﻄﺑ ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو رﻮﺘﮐﺎﻓ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺖﻓﺎﯾ ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﻫ 38]
.[ ﻪﻧﻮﻤﻧ ) CLY 172 /0 4480± ﯽﺘﻧﺎﺳ
ﺰﯾﻮﭘ ( ﻪﻧﻮﻤﻧ و لوا زور رد ) YP3
106 /0 11980± ﺰﯾﻮﭘ ﯽﺘﻧﺎﺳ (
ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ و ﻦﯾﺮﺘﻤﮐ ﺐﯿﺗﺮﺘﺑ ﻢﻫدﺰﻧﺎﭘ زور رد لﻮﻃ رد ار
هرود ﺪﻧدﻮﺑ اراد يراﺪﻬﮕﻧ ي .
Cichonska نارﺎﮑﻤﻫ و
) 2021 (
ﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ ار يراﺪﻬﮕﻧ نارود ﯽﻃ ﺖﺳﺎﻣ ﻪﺘﯾزﻮﮑﺴﯾو ﺶﯾاﺰﻓا عﻮﻧ ،ﯽﻧدوﺰﻓا رﺎﺘﺧﺎﺳ عﻮﻧ ،ﻪﯿﻟوا هدﺎﻣ ﺖﯿﻔﯿﮐ نﻮﭽﻤﻫ ﯽﻠﻣاﻮﻋ ﻢﺴﯿﻧﺎﮔراوﺮﮑﯿﻣ نﺎﯿﺑ ﺮﯿﻤﺨﺗ ﻂﯾاﺮﺷ و ﺎﻫ
ﺪﻧدﺮﮐ 39] .[
Table 2 The effect of adding different amounts of powder on the physicochemical properties of set type yogurt
The experiment
Treatment
Day CFY CLY YP1 YP2 YP3
Day1 4.49 ± 0.003aA
4.43 ± 0.001bA
4.39 ± 0.003bcA
4.38± 0.003cA 4.37 ± 0.002cA
pH Day8 4.41 ±
0.003aB
4.35 ± 0.001bB
4.32±
0.002bB
4.29 ± 0.002cB
4.28 ± 0.002cB Day15 4.33±
0.004aC
4.29 ± 0.002bC
4.25±
0.001bC
4.22±
0.001cC
4.19±
0.003cC Day1 1.09 ±
0.004cC
1.13 ± 0.001bC
1.19 ± 0.004aC
1.20 ± 0.006aC
1.22 ± 0.005aC Acidity Day8 1.17 ±
0.004dB
1.21 ± 0.005cB
1.275 ± 0.000bB
1.28 ± 0.004abB
1.30 ± 0.004aB (%L.A) Day15 1.33 ±
0.004cA
1.35 ± 0.001cA
1.42 ± 0.001bA
1.43 ± 0.004bA
1.47 ± 0.003aA
Water Day1 61.96 ±
0.005cC
60.53 ± 0.008dC
65.06 ± 0.007bC
65.34 ± 0.014aC
65.60 ± 0.011aC
holding Day8 63.80±
0.002dB
62.00 ± 0.004eB
64.63 ± 0.005cB
66.14 ± 0.007bB
66.34 ± 0.004aB Capacity (%) Day15 65.54 ±
0.006dA
63.36 ± 0.005eA
66.06 ± 0.005cA
66.77 ± 0.008bA
67.32 ± 0.004aA Day1 8.48 ±
0.003bA
10.02 ± 0.013aA
7.34 ± 0.005cA
7.21 ± 0.012cA
6.60 ± 0.010dA Syneresis Day8 8.35 ±
0.003bB
9.91 ± 0.010aAB
7.25 ± 0.004cB
7.10 ± 0.012cAB
6.55 ± 0.014dA
(g/25g) Day15 8.20 ±
0.001bC
9.76 ± 0.008aB
7.13 ± 0.003cC
6.99 ± 0.009dB
6.45 ± 0.011eA Day1 5650 ±
0.270dC
4480 ± 0.172eC
8920 ± 0.121cC
9260 ± 0.120bC
11250 ± 0.135aC Viscosity Day8 6155 ±
0.201dB
5050 ± 0.123eB
9255 ± 0.165cB
10895 ± 0.069bB
11365 ± 0.096aB (Centipoise) Day15 7650 ±
0.033cA
5855 ± 0.094dA
9720 ± 0.175bA
11945 ± 0.172aA
11980 ± 0.106aA 1- Values are reported as mean ± SD
2- Different lower case and upper case show the significant difference (P<0.05) between samples and storage, respectively
3 - 1 - 4 - ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ و ﯽﺑﺮﭼ ،ﮏﺸﺧ هدﺎﻣ
ﺎﺣ ﺞﯾﺎﺘﻧ ﺻ ﻞ لوﺪﺟ رد ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ و ﯽﺑﺮﭼ ،ﮏﺸﺧ هدﺎﻣ زا 3
ﺶﯾﺎﻤﻧ
ﺖﺳا هﺪﺷ هداد .
هداد ﻞﯿﻠﺤﺗ و ﻪﯾﺰﺠﺗ رﺎﻈﺘﻧا ﻖﺑﺎﻄﻣ ﻪﮐ داد نﺎﺸﻧ ﺎﻫ
ﯽﺑﺮﭼ ياﻮﺘﺤﻣ )CFY
007 /0 15± /3 (%
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺮﯾﺎﺳ ﻪﺑ ﺖﺒﺴﻧ ﺎﻫ
دﻮﺑ ﺮﺘﺸﯿﺑ )
05 / 0
<
(p ﯽﺑﺮﭼ ياﻮﺘﺤﻣ ﻦﯿﺑ يرادﺎﻨﻌﻣ توﺎﻔﺗ و
) YP1 000 /0 60± / 1 (%
، )YP2 010 /0 65± /1 (%
و YP3 )
009 /0 65± / 1 (%
ﻢﮐ لﺮﺘﻨﮐ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺎﺑ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ رد بﺮﭼ
) 010 /0 55± / 1 (%
دراﺪﻧ دﻮﺟو )
05 / 0
>
.(p ﺎﺑ ،ﺮﮕﯾد ﯽﺗرﺎﺒﻋ ﻪﺑ
زا ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﺪﺻرد ﺶﯾاﺰﻓا 1
ﻪﺑ 3 رد يرادﺎﻨﻌﻣ ﺮﯿﯿﻐﺗ ،ﺪﺻرد
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﯽﺑﺮﭼ ناﺰﯿﻣ ﺪﺸﻧ هﺪﻫﺎﺸﻣ ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ
. ﺎﺘﺳار ﻦﯿﻤﻫ رد Dai
نارﺎﮑﻤﻫ و )
2016 ( ﻪﺑ نﺎﻧﺎﻣﻮﮐﻮﻠﮔ كﺎﺠﻨﮐ ﻪﮐ ﺪﻧدﺮﮐ شراﺰﮔ
ﻢﮐ ﺖﺳﺎﻣ رد ﯽﺑﺮﭼ ﻦﯾﺰﮕﯾﺎﺟ ﮏﯾ ناﻮﻨﻋ ﯽﺑﺮﭼ نوﺪﺑ و بﺮﭼ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﯽﺑﺮﭼ رد رادﺎﻨﻌﻣ ﺮﯿﯿﻐﺗ ﺐﺒﺳ ﺪﯾدﺮﮕﻧ ﺎﻫ
20] . [ Rebeiro و
نارﺎﮑﻤﻫ ) 2021 ( ﯽﻨﻏ ﻪﮐ ﺪﻧداد نﺎﺸﻧ ﺰﯿﻧ ردﻮﭘ ﺎﺑ ﺖﺳﺎﻣ يزﺎﺳ
و نﻮﺘﯾز ﭗﻟﺎﭘ ﻏ ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ
ﯽﻨ هﺪﺷ ﮏﺸﺧ ﯽﺑآ هرﺎﺼﻋ ﺎﺑ يزﺎﺳ
ﻪﻧﻮﻤﻧ رد ﯽﺑﺮﭼ ياﻮﺘﺤﻣ ظﺎﺤﻟ زا ار يرادﺎﻨﻌﻣ تاﺮﯿﯿﻐﺗ نﻮﺘﯾز يﺎﻫ
ﯽﻨﻏ ﯽﻤﻧ دﺎﺠﯾا هﺪﺷ ﺪﻨﮐ
40] .[ ﻦﯿﻨﭽﻤﻫ نارﺎﮑﻤﻫ و Kim
) 2020 (
نﺎﺤﯾر ﻪﻧاد ﻎﻤﺻ ندﺮﮐ ﻪﻓﺎﺿا ﺎﺑ ﯽﺑﺮﭼ ﺎﺑ ﺖﺳﺎﻣ ﺪﯿﻟﻮﺗ و
ﺶﻫﺎﮐ
ﯽﺑﺮﭼ ياﻮﺘﺤﻣ ﻪﮐ ﺪﻧدﺮﮐ ناﻮﻨﻋ ،ﯽﺑﺮﭼ نوﺪﺑ ﺖﺳﺎﻣ و ﻪﺘﻓﺎﯾ نآ ﺪﻫﺎﺷ رﺎﻤﯿﺗ ﺎﺑ يرادﺎﻨﻌﻣ توﺎﻔﺗ ﺎﻫرﺎﻤﯿﺗ ﺖﺷاﺪﻧ ﺎﻫ
41] . [
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ ياﻮﺘﺤﻣ رد ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ يوﺎﺣ ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ
هدوﺪﺤﻣ ي 58 /3 44– / 3 ﺖﺳﺎﻣ زا ﺮﺘﺸﯿﺑ ﻪﮐ ﺪﺷ شراﺰﮔ ﺪﺻرد
ﻢﮐ ﺖﺳﺎﻣ زا ﺮﺘﻤﮐ و لﺮﺘﻨﮐ بﺮﭼﺮﭘ دﻮﺑ لﺮﺘﻨﮐ بﺮﭼ
. ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ ي
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﮐ داد نﺎﺸﻧ ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ توﺎﻔﺘﻣ يﺎﻫﺪﺻرد يوﺎﺣ يﺎﻫ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ راﺪﻘﻣ زا ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﺪﺻرد ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ ﺖﺳﺎﻣ يﺎﻫ
1
ﻪﺑ 2 ﺶﻫﺎﮐ ﺪﺻرد )
05 / 0
<
(p زا ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ و 2
ﻪﺑ 3
يرادﺎﻨﻌﻣ ﺮﯿﯿﻐﺗ ﺪﺻرد ﺖﺷاﺪﻧ
. ﯽﻤﺳﺎﻗ نﺎﯿﯾاﻮﻧ نارﺎﮑﻤﻫ و
) 1399 ( ﺪﻫ ﺎﺑ ار ﺪﺠﻨﺳ ردﻮﭘ
حﻮﻄﺳ رد ﯽﺑﺮﭼ نوﺪﺑ ﺖﺳﺎﻣ ﺪﯿﻟﻮﺗ ف 10
،
20 و 30 نﺎﺸﻧ و ﺪﻧدﺮﮐ ﻪﻓﺎﺿا ﯽﺑﺮﭼ نوﺪﺑ ﺮﯿﺷ ﻪﺑ ﺮﺘﯿﻟ رد مﺮﮔ
ﺪﻧداد ﺪﺠﻨﺳ ردﻮﭘ ندوﺰﻓا ﺎﺑ ﻪﮐ ﺖﺳﺎﻣ رد ﯽﻨﯿﺌﺗوﺮﭘ ياﻮﺘﺤﻣ ،
يﺎﻫ
ﯽﻨﻏ هﺪﺷ ﺖﺳﺎﻣ ﺎﺑ سﺎﯿﻗ رد و ﺶﯾاﺰﻓا بﺮﭼﺮﭘ ﺖﺳﺎﻣ ﺎﺑ سﺎﯿﻗ رد
ﺖﺷاد يرادﺎﻨﻌﻣ ﺶﻫﺎﮐ ﯽﺑﺮﭼ نوﺪﺑ 34]
.[ نارﺎﮑﻤﻫ و Lee
) 2021 ( ﺖﺳﺎﻣ رد ار ﯽﻨﯿﺌﺗوﺮﭘ ياﻮﺘﺤﻣ ﺶﯾاﺰﻓا هرﺎﺼﻋ يوﺎﺣ يﺎﻫ
ﺪﻧدﺮﮐ نﺎﯿﺑ ﮏﯿﻧﻮﭘورﺪﯿﻫ ﮓﻨﯿﺴﻨﯿﺟ ﻪﺸﯾر 42]
.[ ﮏﺸﺧ هدﺎﻣ راﺪﻘﻣ
هزاﺪﻧا هدوﺪﺤﻣ رد هﺪﺷ يﺮﯿﮔ 62
/ 13 07 – / 12 دﻮﺑ ﺪﺻرد .
ﻪﻧﻮﻤﻧ يﺎﻫ و CFY اراد ار ﮏﺸﺧ هدﺎﻣ ناﺰﯿﻣ ﻦﯾﺮﺗﻻﺎﺑ YP3
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻦﯿﺑ يرادﺎﻨﻌﻣ توﺎﻔﺗ و ﺪﻧدﻮﺑ يﺎﻫ
و YP1 هﺪﻫﺎﺸﻣ YP2
ﺪﺸﻧ . ﻪﻧﻮﻤﻧ نﺎﯿﻣ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ ﯽﻨﻏ يﺎﻫ
داد نﺎﺸﻧ هﺪﺷ ﺎﺑ
ﺪﺻرد ﺶﯾاﺰﻓا
ﺶﯾاﺰﻓا ﮏﺸﺧ هدﺎﻣ راﺪﻘﻣ ،ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﯽﻣ
ﺪﺑﺎﯾ . Azimi و
نارﺎﮑﻤﻫ ) 2013 ( ﺮﺒﯿﻓ ندوﺰﻓا ﺎﺑ ﮏﺸﺧ هدﺎﻣ ﺪﺻرد ﺶﯾاﺰﻓا ﻪﺑ ﺰﯿﻧ
ﺶﯾاﺰﻓا لﺎﺒﻧﺪﺑ و بآ بﺬﺟ رد ﺮﺒﯿﻓ يﻻﺎﺑ ترﺪﻗ ﺖﻠﻋ ﻪﺑ لﺎﻘﺗﺮﭘ ﻤﯿﺗ رد ﮏﺸﺧ هدﺎﻣ ﺪﻧدﺮﮐ هرﺎﺷا ﺎﻫرﺎ
43] .[
Table 3 The effect of adding different amounts of powder on fat, protein and dry matter of set type yogurt YP3 YP2
YP1 CLY
CFY The experiment
Treatment
1.65 ± 0.009b
1.65 ± 0.010b
1.60 ± 0.000b
1.55 ± 0.010b
3.15 ± 0.007a
Fat (%)
3.44 ± 0.004c
3.46 ± 0.005c
3.58 ± 0.002b
3.63 ± 0.004a
3.28 ± 0.004d
Protein (%)
13.62 ± 0.013a
13.02 ± 0.004b
12.72 ± 0.003c
12.07 ± 0.004d
13.47 ± 0.006a Dry matter (%)
1- Values are reported as mean ± SD
2- Different lower case shows the significant difference (P<0.05) between samples
3 - 2 - ﯽﮔﮋﯾو يﺎﻫ ﯽﺘﻓﺎﺑ
شور ﻦﯾﺮﺗ ﺐﺳﺎﻨﻣ زا ﯽﮑﯾ ﯽﻫﺎﮕﺘﺳد يﺎﻫ
ﺖﯿﻔﯿﮐ ﺶﺠﻨﺳ ﺖﻬﺟ
يﺎﻫﺮﺘﻣارﺎﭘ ﻦﯿﯿﻌﺗ و ﯽﺒﻟﺎﻗ ﺖﺳﺎﻣ ﯽﺘﻔﺳ
ﯽﮔﺪﻨﺒﺴﭼ ، و ﯽﻧﺎﺴﺸﮐ ،
ﻓوﺮﭘ ﺰﯿﻟﺎﻧآ ،ﯽﮕﺘﺳﻮﯿﭘ ﯽﻣ ﺖﻓﺎﺑ ﻞﯿ
ﺪﺷﺎﺑ . ﯽﺳرﺮﺑ زا ﻞﺻﺎﺣ ﺞﯾﺎﺘﻧ
يﺎﻫزور رد ﯽﺘﻓﺎﺑ نﻮﻣزآ 1
، 8 و 15 هرود زا رد يراﺪﻬﮕﻧ ي
لوﺪﺟ 4 ﺖﺳا هﺪﺷ هداد نﺎﺸﻧ .
3 - 2 - 1 -
5ﯽﺘﻔﺳ ﺖﻓﺎﺑ
ﺞﯾار ،ﯽﺘﻔﺳ ﯽﻣ ﺖﻓﺎﺑ ﯽﺑﺎﯾزرا ﺖﻬﺟ ﺮﺘﻣارﺎﭘ ﻦﯾﺮﺗ
ناﻮﻨﻋ ﻪﺑ ﻪﮐ ﺪﺷﺎﺑ
ﯽﻣ ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻦﯿﻌﻣ ﻞﮑﺷ ﺮﯿﯿﻐﺗ ﮏﯾ ﻪﺑ ﯽﺑﺎﯿﺘﺳد ﺖﻬﺟ مزﻻ يوﺮﯿﻧ -
دﻮﺷ . لوﺪﺟ ﻖﺑﺎﻄﻣ 4،
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ ﺎﺑ ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ياراد يﺎﻫ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺰﺟ ﻪﺑ ﻪﮐ داد نﺎﺸﻧ بﺮﭼﺮﭘ لﺮﺘﻨﮐ رﻮﺘﮐﺎﻓ ﻪﮐ YP1
ﯽﺘﻔﺳ آ ﺖﻓﺎﺑ ندوﺰﻓا ،ﺖﺷاﺪﻧ بﺮﭼﺮﭘ لﺮﺘﻨﮐ ﺎﺑ يرادﺎﻨﻌﻣ توﺎﻔﺗ ن
ﺐﺒﺳ ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﯽﺘﻔﺳ
ﻪﻧﻮﻤﻧ ﺖﻓﺎﺑ ﻦﯿﺑ ﯽﻄﺧ ﺪﻧور ﯽﻟو ﺪﯾدﺮﮔ ﺎﻫ
5. Firmness
ﺶﯾاﺰﻓا ﯽﺘﻔﺳ زا ﯽﺑﻼﮔ ردﻮﭘ ﺪﺻرد ﺶﯾاﺰﻓا ﺎﺑ ﻪﻧﻮﻤﻧ 2
ﻪﺑ 3
ﺪﺸﻧ هﺪﻫﺎﺸﻣ ﺪﺻرد .
ﻪﻧﻮﻤﻧ نﺎﯿﻣ توﺎﻔﺘﻣ يﺎﻫﺪﺻرد يوﺎﺣ يﺎﻫ
ردﻮﭘ ﯽﺑﻼﮔ ﺐﯿﺗﺮﺘﺑ ﻦﯾﺮﺘﻤﮐ ﻦﯾﺮﺘﺸﯿﺑ و ﯽﺘﻔﺳ
ار ﺖﻓﺎﺑ ﻪﻧﻮﻤﻧ ي
) YP1 006N / 0 145± / 0 ( ﻪﻧﻮﻤﻧ و لوا زور رد ي
)YP3 004N /0 215± /0 ( رد صﺎﺼﺘﺧا دﻮﺧ ﻪﺑ ﻢﻫدﺰﻧﺎﭘ زور
داد ﺪﻧ . ﺎﺑ ﻪﺴﯾﺎﻘﻣ ﻪﻧﻮﻤﻧ ي هﺪﻫﺎﺸﻣ حﻮﺿو ﻪﺑ لﺮﺘﻨﮐ ﺎﻫ ﻪﮐ ﺪﺷ
ﯽﺘﻔﺳ
ﯽﻣ ﺶﯾاﺰﻓا ﯽﺑﺮﭼ راﺪﻘﻣ ﺎﺑ ﺖﻓﺎﺑ ﺪﺑﺎﯾ
. ﯽﺗراﺮﺣ ﺪﻨﯾآﺮﻓ ﻪﻄﺳاﻮﺑ
ﺮﯿﺷ يور هﺪﺷ لﺎﻤﻋا )
90 ﯽﺘﻧﺎﺳ ﻪﺟرد ،داﺮﮔ
5 ﯿﻗد ﻪﻘ ( رﺎﺘﺧﺎﺳ ﮏﯾ
ﻦﯿﺌﺗوﺮﭘ ﻂﺳﻮﺗ ﻊﻃﺎﻘﺘﻣ رﺎﺘﺧﺎﺳﺰﯾر ﺎﺑ لژ هﺪﺷ هرﻮﺗﺎﻧد ﺮﯿﻨﭘ بآ يﺎﻫ
ﻞﺴﯿﻣ ﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ ﯽﻣ ﻞﯿﮑﺸﺗ ﻦﯿﺋزﺎﮐ يﺎﻫ
و لژ مﺎﮑﺤﺘﺳا ﻪﮐ دﻮﺷ
ﯽﻣ لﺮﺘﻨﮐ ار ﺖﺳﺎﻣ ﺖﻓﺎﺑ ﺪﻨﮐ
. ﻞﻣﺎﻋ ﯽﻨﯿﺌﺗوﺮﭘ ياﻮﺘﺤﻣ ،ﻦﯾاﺮﺑﺎﻨﺑ
يﻮﻗ لژ ﻪﮑﺒﺷ ﮏﯾ ياﺮﺑ ﻢﮐﺎﺣ ﺖﺨﺳ ار لﻮﺼﺤﻣ ﻪﮐ ﺖﺳا ﺮﺗ
ﺮﺗ
ﯽﻣ ﺪﻨﮐ 42] و 44 .[ ﺎﺑ ﻪﮑﯿﻣﺎﮕﻨﻫ ،قﻮﻓ تﺎﺤﯿﺿﻮﺗ ﻪﺑ ﻪﺟﻮﺗ
لﻮﺒﻠﮔ ﯽﺑﺮﭼ يﺎﻫ )
ﭘ ﻪﻧﻮﻤﻧ درﻮﻣ رد بﺮﭼﺮ
( ﺮﺘﺸﯿﺑ ﻢﺘﺴﯿﺳ رد
دﻮﺧ ،ﺪﺷﺎﺑ رد ﺰﯿﻧ ﯽﺑﺮﭼ
ﯽﺘﻔﺳ دراد ﺶﻘﻧ لﻮﺼﺤﻣ .
لﻮﺒﻠﮔ يﺎﻫ
